صاحب‌خبر - رعیت نواز- اگر در چند وقت اخیر به فکر خرید خودرو افتاده باشید یا اگر به دنبال این بوده اید که از تفاوت قیمت کارخانه و بازار خودرو سود ببرید حتما به سامانه یکپارچه فروش خودرو مراجعه کرده اید تا خودرویی که دوست داشتید یا فکر می کردید بیشترین سود را دارد، انتخاب کنید و منتظر برنده شدن در قرعه کشی بمانید. حالا خبر رسیده در حالی که این سامانه هنوز شش ماه از عمرش نگذشته، حذف شده است. البته به گفته معاون وزیر صمت، دلیل حذف سامانه یکپارچه فروش این است که هم اکنون در بسیاری از شرکت ها تولید افزایش یافته است،به نحوی که در مراحل قبلی فروش محصولات آن ها از مرحله قرعه کشی حذف شده و فقط در برخی محصولات ایران خودرو تقاضا بیشتر از عرضه است. با این حال در این گزارش نگاهی انداخته ایم به اهداف این سامانه و همچنین میزان خودرویی که در طول سه دوره قرعه کشی در این سامانه توزیع شده است. تاریخچه سامانه یکپارچه فروش خودرو ماجرای قرعه‌کشی خودرو در کشور از جایی شروع شد که همراه با توقف واردات خودرو، خودروسازان داخلی پاسخگوی تقاضای بازار نبودند و نهاد متولی وقت، یعنی وزارت صنایع سنگین برای حل گرفتاری‌های بازار، کمیته توزیع عادلانه خودرو را تشکیل داد و سازوکاری درنظر گرفت تا مردم بتوانند با قرعه‌کشی، خودرو بخرند. با این حال از اواخر اردیبهشت 1399 قرعه‌کشی خودرو با شروط وزارت صمت توسط خودروسازها آغاز شد، اما طولی نکشید که به نحوه ثبت نام و نبود شفافیت در قرعه‌کشی اعتراضاتی صورت گرفت و به همین دلیل وزارت صمت به طور مستقیم وارد میدان شد. سیزدهم اردیبهشت‌ امسال (همزمان با عید سعید فطر) بود که وزیر صمت برای اولین بار از «سامانه یکپارچه فروش خودرو» صحبت و اعلام کرد که از هجدهم اردیبهشت‌، هرگونه فروش محصولات تمام خودروسازان صرفاً از طریق سامانه متمرکز قرعه‌کشی (سامانه یکپارچه فروش خودرو) انجام خواهد شد. در همین عمر کمتر از شش ماه این سامانه سه بار قرعه کشی خودرو را انجام داده است. اهداف سامانه یکپارچه فروش خودرو سامانه یکپارچه تخصیص خودرو با هدف ایجاد شفافیت و امکان عرضه عادلانه‌تر برای همه خودروهای تولیدی، آغاز به کار کرد. البته روز گذشته معاون حمل و نقل وزیر صمت درباره اهداف این سامانه گفته است: «سامانه یکپارچه تخصیص خودرو با سه هدف تشکیل شده بود نخست آن که پیش از این فروش های غیرمنطقی از سوی خودروسازان انجام می شد، به نحوی که فروش خودروها متناسب با تولید نبود و در نهایت محصولات در زمان مقرر به دست مصرف کننده نمی رسید. ما در سامانه نظارتی تاکید کردیم باید فروش مطابق با تولید باشد تا خودروساز بتواند در زمان مقرر به تعهدات خود عمل کند. دومین هدف این سامانه رصد خودروسازان در تحویل محصولات است به نحوی که بررسی شود آیا محصولات در زمان مشخص به مصرف کننده تحویل شده است یا خیر.» خودروهای پرطرفدار چطور عرضه می شود همان طور که پیش از این خواندید هنوز قرعه کشی به خط پایان نرسیده و در برخی خودروهای ایران خودرو شامل پژو 206، پژو 207 و پژو پارس هنوز تقاضا بیشتر از عرضه است و متقاضیان باید برای خرید آن ها ثبت نام و شانس خود را برای برنده شدن امتحان کنند. البته نگاهی به تفاوت بالای قیمت بازار و کارخانه این محصولات شاید مهم ترین دلیل پرطرفدار بودن آن ها باشد، به طور مثال پژو 206 حدود 150 میلیون تومان، پژو 207 حدود 180 میلیون تومان و پژو پارس هم حدود 200 میلیون تومان، تفاوت قیمت با بازار دارد که این اختلاف بالا باعث شده است مردم برای خرید آن ها از کارخانه رغبت بیشتری نسبت به دیگر خودروها داشته باشند. با این حال، معاون صنایع حمل و نقل وزارت صمت درباره نحوه قرعه کشی این خودروها هم گفته است: «ایران خودرو باید قرعه کشی ها را برای متعادل سازی عرضه و تقاضا انجام دهد اما باید تاکید کنم که سامانه بر عملکرد خودروسازان نظارت می کند تا مطابق با اهداف تعیین شده فروش خودرو صورت گیرد.» البته او در ادامه هم گفته است: «در مجموع برای خودروهایی که صف زیادی ندارند قرعه کشی انجام نمی شود، اما برای خودروهایی که تقاضا بیش از عرضه است دو راهکار قرعه کشی و عرضه آن ها در بورس کالا صورت می گیرد تا در نهایت بتوانیم در بازار ،تعادل عرضه و تقاضا را در خودروهای تولیدی کشور فراهم کنیم.» نگاهی به عملکرد 6 ماهه سامانه می خواهیم به این موضوع بپردازیم که در طول شش ماه فعالیت سامانه یکپارچه فروش خودرو چه تعداد خودرو عرضه شده است. در طول این شش ماه سه بار قرعه کشی در این سامانه انجام شده که در مجموع 275 هزار و 64 دستگاه خودرو عرضه شده است. همچنین در طول این سه دوره 16 میلیون و 899 هزار و 291 نفر در مجموع ثبت نام کرده اند که این یعنی در کل به ازای هر خودرو 72 نفر ثبت نام کرده بودند. در دور اول قرعه کشی در سامانه یکپارچه خودرو که در 9 خرداد برگزار شد؛ 176 هزار و 911 دستگاه خودرو عرضه شد که در همین دوره 4 میلیون و 157 هزار و 352 نفر برای خرید خودرو ثبت نام کردند. البته در این دوره تاخیر در اعلام اسامی برگزیدگان و ارسال پیامک های اشتباه به برخی از افراد که نام شان در فهرست برندگان قرعه کشی نبود باعث ایجاد حاشیه هایی هم شد. در دور دوم قرعه کشی هم که در تاریخ 2 مرداد انجام شد؛ ۶ میلیون و ۵۷ هزار و ۵۵۵ نفر متقاضی خرید 74 هزار و 92 دستگاه خودرو بودند. در آخرین دوره قرعه کشی هم که در 21 شهریور انجام شد 6 میلیون و ۶۸۴ هزار و ۳۸۴ نفر برای به دست آوردن 24 هزار و 61 دستگاه خودرو شانس خود را در سامانه قرعه کشی خودرو امتحان کردند. هرچند در انتهای شهریور سخنگوی وزارت صمت از برگزاری قرعه کشی ماهانه با 100 هزار دستگاه خودرو در سامانه یکپارچه فروش خودرو خبر داده بود، اما روز گذشته خبر رسید که فعالیت این سامانه تعطیل شده است. تاکنون چه میزان رانت توزیع شده است درباره میزان رانت توزیع شده با قرعه کشی، اعداد و ارقام زیادی مطرح می شود برخی کارشناسان رقم رانت توزیع شده در قرعه کشی خودروها را تا سالانه 100 هزار میلیارد تومان تخمین زده اند. رئیس انجمن قطعه سازان همگن نیرومحرکه در گفت و گویی با باشگاه خبرنگاران اظهار کرده است: «هر کسی خودرو می‌خرد از ۵۰ تا ۲۰۰ میلیون سود می‌کند و این اتفاق باعث شده سالی 100 هزار میلیارد تومان به صورت قرعه کشی توزیع شود!» با این حال اگر رانت توزیعی هر خودرو را به طور متوسط 100 میلیون تومان در نظر بگیریم، خواهیم دید که در سه دوره قرعه کشی سامانه یکپارچه 27 هزار و 500 میلیارد تومان رانت توزیع شده است. در طول این مدت، خرید و فروش حواله هم رواج زیادی پیدا کرده بود و حواله خودرو بین 20 تا 100 میلیون تومان نسبت به نوع خودرو و زمان تحویل سه ماهه و یک ساله متفاوت بود. به هر حال یکی دیگر از سامانه های راه اندازی شده خیلی زود به کار خود پایان داد در حالی که به نظر می رسد هزینه زیادی برای راه اندازی آن شده بود.∎​