مذاکرات احیای برجام در وین با محوریت لغو تحریم‌ها این روزها در حالی ادامه پیدا می‌کند که طرف‌های غربی با فشار بر ایران توسط افکار عمومی تلاش می‌کنند مطالبات کشورمان را به حداقل کاهش دهند اما جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده تا زمانی که موضوعات باقیمانده حل نشود، حصول توافق امری بعید خواهد بود.
این در شرایطی است که گرچه این روزها توجه و تمرکز افکار عمومی و رسانه‌های بین‌المللی متوجه تحولات اوکراین و ماجراجویی‌های روسیه قرار دارد، اما به نظر می‌رسد حساس‌ترین سکانس‌های مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای ۴+۱ و امریکا نیز از راه رسیده و دو طرف در حال سبک سنگین کردن، آخرین مطالبات خود در بطن گفت‌وگوها هستند. چنانکه روز شنبه اولیانوف مذاکره‌کننده روسی از احتمال توافق در اواسط هفته آینده خبر داد؛ اظهارنظری که روز جمعه از سوی نمایندگان فرانسه و انگلیس نیز تکرار شده بود.با این حال برخی مطرح می‌کنند از آنجا که مدارک بین ایران و آژانس در خردادماه تبادل خواهد شد احتمالا توافق نیز به صورت دومرحله‌ای انجام گیرد. یعنی در مرحله نخست، «امضای توافق» در روزهای پایانی اسفندماه ۱۴۰۰، پای برگه توافق بنشیند و «اجرای برجام» به خردادماه و بعد از رد و بدل شدن مدارک و اسناد مورد نیاز و گزارش آژانس انجام شود. هر چند که این صرفا یک گمانه زنی است اما باید دید با وجود پیشرفت‌ها و رفع اختلافات کمیسیون مشترک برجام چه زمانی برگزار و توافق نهایی اعلام می‌شود.
بازی با کارت آژانس
مذاکرات وین که در گام‌های نهایی و روزهای انتهایی به سر می‌برد طی روزهای گذشته در خصوص مسائل پادمانی یا به عبارتی ابعاد نظامی پرونده هسته‌ای ایران آن هم به جهت برخی ادعاهای رژیم صهیونیستی به محل برخی اختلافات تبدیل شده بود با ابتکار هوشمندانه ایران برای پایان دادن به پرونده‌سازی رژیم صهیونیستی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در حساس‌ترین برهه مذاکرات رفع تحریم‌ها صورت گرفت، اصلی‌ترین مستمسک غرب را برای تعلل در اخذ تصمیمات سیاسی گرفت و اینک اعلام پایان گفت‌وگوها در انتظار اراده جدی طرف آمریکایی است.
این در حالی است که ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز شنبه در جریان سفر رافائل گروسی به تهران، به یک جمع‌بندی رسیدند تا مدارکی را که باید بین سازمان انرژی اتمی و آژانس مبادله شود، حداکثر تا خرداد مبادله و برای روز باز اجرا که جزو مفروضات مذاکرات وین است، مسائل را حل و فصل کنند. آژانس از حدود دو سال پیش ادعایی را درباره کشف ذرات اتمی، مبنی بر یکسری اسناد ادعایی رژیم صهیونیستی مطرح کرده و این مساله به پاشنه آشیل عدم پیشرفت مذاکرات وین تبدیل شده بود.. هر چند که این مساله که بخشی از پروژه مشترک رژیم صهیونیستی و دولت ترامپ با هدف مشروعیت‌زدایی از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و ذیل کارزار فشار حداکثری است و صهیونیست‌ها در هفته‌های اخیر به صورت عمومی و خصوصی تلاش کردند تا با تحریک آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسیر حل و فصل این پرونده را منحرف و تحت تاثیر قرار دهند.
اما حال با توافق میان ایران و آژانس انتظار می‌رود طرف‌های اروپایی که برای انجام مشورت و گرفتن تصمیمات سیاسی به پایتخت‌ها سفر کرده‌اند هرچه سریع‌تر برای نهایی کردن گفت‌وگوها به وین بازگردند. آنچه مسلم است. نتیجه گیری سریع و موفقیت آمیز این مذاکرات برای امنیت بین‌المللی، عدم اشاعه و همچنین رفع تحریم‌ها برای مردم ایران ضروری است. وی عنوان کرد که توافق وین به نفع همه است.
به تعبیر یک مقام آشنا با فضای مذاکرات، گفت‌وگوها میان ایران و گروه ۱+۴ تکمیل شده و خط پایان در انتظار تصمیمات سیاسی ایالات متحده است. آنچه مسلم است ایران همواره تاکید داشته که برای دستیابی به توافق خوب، قابل اتکا و پایدار آمادگی دارد و هرچقدر طرف مقابل اراده جدی‌تری برای پذیرش سازوکارهای مد نظر جمهوری اسلامی ایران برای لغو تحریم‌ها داشته باشد در مدت زمان کوتاه‌تری می‌توان به توافق دست پیدا کرد. حال باید دید که هفته جاری باید منتظر اعلام توافق باشیم یا هفته آینده طرفین اعلام توافق خواهند کرد.
کارشکنی دقیقه نود روس‌ها
تحولات برجام در شرایطی پیش می‌رود که بسیاری مذاکرات وین را متاثر از بحران اوکراین می‌دانند و معتقدند که موضع روسیه در این جنگ و متعاقب آن تحریم‌های گسترده‌ای که آمریکا و اتحادیه اروپا بر علیه روسیه در حوزه‌های مختلف وضع کرده‌اند باعث شده تا احتمالا مسکو بخواهد به نوعی به این مساله واکنش نشان دهد. چنانکه لاوروف وزیر خارجه این کشور اخیر گفته که آمریکا برای اینکه ایران از این تحریم‌ها آسیبی نبیند تضمین کتبی بدهد.
این در حالی است که برخی معتقدند که با توجه به تحولات اخیر حتی این احتمال وجود دارد که در آستانه توافق روسیه بخواهد بازی جدیدی را در مذاکرات و توافق آغاز کند و شاید از توافق خارج شود. از طرفی سخنان سرگئی لاوروف نشان می‌دهد که مسکو با طرح دریافت تضمین کتبی به دنبال مصونیت کامل تحریمی برای هر کار اقتصادی با ایران است و در این تضمین منافع خود را هم دیده است. به عبارتی اگر مذاکرات به هر دلیلی به نتیجه نرسد و تحریم‌ها رفع نشود ایران گزینه دیگری جز وابستگی بیشتر به روسیه نخواهد داشت و این برای روسیه در شرایط جدید بین‌المللی یک ارزش راهبردی دارد.
در همین راستا مشاور سیاسی دفتر حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق اظهار داشت: روسیه به این باور رسیده که «عدم اشاعه هسته‌ای» و مذاکرات برجام بهترین محمل برای حل بحران تحریم‌های روسیه و ایجاد فشار بر غرب و تأمین روزنه‌ای به منظور نفس کشیدن اقتصاد تحریمی روسیه (اوکراین) است. حمید ابوطالبی گفت: روسیه می‌داند که فقط کنگره آمریکا قادر به ارائه تضمین واقعی است، و وزیر خارجه نه قادر است تضمینی دهد و نه تضمین کتبی او ارزشی دارد؛ بلکه فقط بهانه‌ای می‌شود که روسیه بار تحریم‌های خود را بر دوش ایران نهاده و با تهدید ایران به استفاده از «مکانیزم ماشه»، کشور را در راستای منافعش به قهقرا بکشاند. وی تصریح کرد: ایران نه می‌تواند و نه باید بار خطای استراتژیک حمله روسیه به اوکراین را به دوش بکشد؛ و نباید اجازه دهد تا بخشی از این بازی پیچیده شود. لذا، و برای نیفتادن در دامِ روسیه، فقط می‌تواند با برقراری «تعادل استراتژیک» از طریق مذاکره مستقیم با آمریکا، بازی خطرناک روس‌ها را به بن‌بست بکشاند.
کوروش احمدی دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل نیز بیان کرد: کرملین می‌خواهد تا سر حد ممکن بازگشت نفت ایران به بازار به تعویق بیفتد. مسکو حاضر به همکاری نباشد، کار احیای برجام می‌تواند به درازا بکشد. وی عنوان کرد: درخواست ضمانت از سوی روسیه یعنی به نحوی ارتباط دادن مسئله احیای برجام به بحران اوکراین. حال باید دید در آستانه توافق روس‌ها چه خوابی برای مذاکرات وین و توافق دیده‌اند.
امیرعبداللهیان به وین می‌رود؟
مدیرکل آژانس بین‌المللی اتمی پس از سفر یک روزه‌اش به تهران در نشستی خبری در وین اظهار کرد: بیانیه مشترک با ایران چراغ راهنمایی برای کار در هفت ماه آینده خواهد بود. در گذشته در بعضی مواقع موفق بودیم و بعضی مواقع موفق نبودیم اما باید به کارمان ادامه بدهیم. به روشنگری و شفافیت بیشتر ادامه خواهیم داد.
رافائل گروسی با اشاره به دیدارش با حسین امیرعبداللهیان گفت: من با وزیرخارجه ایران گفت‌وگوی موفقی داشتم و فکر می‌کنم او قصد دارد برای انجام مذاکرات پایانی به وین سفر کند اما این را باید از خود او بپرسید چرا که من مذاکرات را دقیقه به دقیقه دنبال نمی‌کنم. وی افزود: بحث پادمان‌ها سیاسی حل نمی‌شود و من این کار را نمی‌کنم و به همین دلیل من به کارم را ادامه می‌دهم. چیزی که هست و در بیانیه مشترک آمده است یک راه حل تصنعی نیست.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داد: از وقتی که توافق مربوط به برجام شروع به اجرا شود، تعهد آنهاست که اطلاعات در اختیار ما قرار گیرد اما اینکه دقیقا چه زمانی شود، مشخص نیست. لزوما در پایان مذاکرات هم نیست اما این مساله هم در برجام مشخص می‌شود. وی ابراز داشت: تا وقتی همه قابلیت‌های خودمان که معتقدیم باید داشته باشیم را نداشته باشیم در وضعیت دشواری هستیم. اما می‌گویم که شرایط در حال تحول است و داریم به شرایط بهتر همکاری با ایران وارد می‌شویم. من انتظار جو همکاری بهتری دارم.
گروسی تصریح کرد: اینکه در نهایت پرونده بسته می‌شود یا نه به مذاکره کنندگان برجام برمی‌گردد نه من. محمد مرندی مشاور هیات مذاکره‌کننده ایران در وین گفت: مذاکرات هسته‌ای هنوز تمام نشده است - از یک سو ایران منتظر شفاف‌سازی مسکو درباره خواسته‌ای آنها از آمریکاست. از سوی دیگر آمریکا به شماری از خواسته‌های ایران که کلید احیا و اجرای کامل توافق هسته‌ای هستند، پاسخ نداده است.
واکنش به خواسته برجامی روسیه
وزارت امورخارجه آمریکا اعلام کرد، تحریم‌های روسیه به توافق هسته‌ای با ایران ارتباطی ندارد و به آن آسیب نمی‌زند. سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا به درخواست جدید مسکو از واشنگتن برای ارائه تضمین کتبی درخصوص حفظ حقوق روسیه در همکاری‌ها و روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری با ایران در رابطه با برجام واکنش نشان داد. ندپرایس بیان کرد: تحریم‌های جدید علیه روسیه نباید تاثیری بر توافق احتمالی جدید با ایران داشته باشد. وی تصریح کرد: تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه به دلیل حمله آن به اوکراین به برجام مرتبط نیست و نباید هیچ تاثیری براحیای احتمالی این توافق داشته باشد.