مجازیست–همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ روابط اجتماعی را محدود به حضور در فضای مجازی کرد. که البته در این صورت، افراد بیشتر با دوستان و آشنایان خود امکان بحث و گفت‌وگو دارند. این شرایط برای بسیاری یادآور لزوم ارتباط با افراد ناشناخته با نظرات جدید است.
به تازگی یکی از پلتفرم‌های فضای مجازی این امکان را برای کاربران خود ایجاد کرده‌است تا بتوانند در جمع، نظرات خود را بیان و به دیگر نظرها گوش کنند. «کلاب هاوس» یک شبکه اجتماعی صوت محور و مبتنی بر گفت‌وگوست. هر کسی می‌تواند در آن اتاقی تشکیل دهد، عده‌ای را دعوت کند و درباره هر موضوعی که دلشان می‌خواهد حرف بزنند.
در همین مدت کوتاه، علاوه بر کاربران عادی، بسیاری از سلبریتی‌ها، اهالی سیاست و روحانیون در این شبکه فعال شده‌اند و به همین دلیل گاهی تقابل‌های جالبی رخ می‌دهد.
اما کلاب هاوس که به تازگی وارد دایره شبکه‌های اجتماعی محبوب ایرانیان شده، در حال حاضر محدودیت‌هایی هم دارد زیرا فقط با نرم‌افزار ios قابل اجراست و نیاز به دعوت فرد از سوی اعضای قبلی برای حضور در این پلتفرم است. هرچند که این روزها به دلیل استقبال از این برنامه، نسخه غیررسمی کلاب هاوس برای اندروید نیز منتشر شده و بسیاری از این طریق وارد این شبکه شده‌اند.
معصومه نصیری، کارشناس و تحلیلگر رسانه در گفت‌وگویی درباره نقش و جایگاه پلتفرمی مانند کلاب هاوس در جامعه ایران توضیح داد.
این روزها اخبار و تحلیل‌ها درباره کلاب‌هاوس بالا گرفته، این در حالی است که استفاده از این اپلیکیشن نیاز به امکانات خاص دارد. به نظر شما آنقدر که گفته می‌شود، این اپلیکیشن در ایران مورد توجه قرار گرفته یا با بزرگنمایی خبری مواجه‌ایم؟
من به موضوع کلاب‌هاوس به عنوان پلتفرم انتخابات ۱۴۰۰ نگاه می‌کنم. پلتفرمی که قرار است فضای مناظرات انتخاباتی را داغ و مخاطبان را با خود همراه کند. این فضای جدید، فضایی است که در بهمن ۹۹ برای نخستین بار توسط بی‌بی سی مطرح شد و این رسانه خبر از فراگیرشدن آن را در ایران داد. برخی از فعالان فضای مجازی که تعداد محدودی بودند، اما گرایش‌ها و وابستگی‌های خاصی داشتند درباره آن صحبت کردند. همه اینها نشان می‌داد که این پلتفرم و بستر جدید در ایران برای انتخابات مورد توجه قرار گرفته است.
فضای کلاب هاوس مردمی نیست، اما فضایی است که پیوست رسانه‌ای دارد؛ یعنی گفت‌وگوها در این فضا مطرح می‌شود، شکل می‌گیرد و در برخی از سایت‌ها و رسانه‌ها منعکس می‌شود. این فضا مبلغ فضای رسانه‌ای است که در دل خود تبعیض رسانه‌ای هم دارد و فضای برابر رسانه‌ای برای همه کاربران نیست.
برای عادی‌سازی این فضا اعلام کردند که کلاب‌هاوس فضایی گفت‌وگو محور است و افراد می‌توانند صحبت‌های خود را در آن مطرح کنند. باید به این موضوع توجه کنیم که حضور در این فضا نیاز به گوشی برند خاصی دارد و باید فردی، دیگری را به آن دعوت کند. در عین حال مدیر اتاق گفت‌وگو می‌تواند از ابتدا تا انتها به فرد اجازه صحبت‌کردن ندهد، در پوسته و ظاهر و پشت لفظ مهیا کردن فضای گفت‌وگو، کلاب‌هاوس در دل خود هیچ‌کدام از این موارد را شامل نمی‌شود. کلاب‌هاوس رسانه مردم نیست، بلکه رسانه قشری است که این ابزار را دارند که معمولا افراد فعال در توئیتر هستند که وارد کلاب هاوس شدند و فعالیت می‌کنند. از بدنه مردم در این فضا آورده‌ای وجود نخواهدداشت.
فضای کلاب هاوس مردمی نیست، اما فضایی است که پیوست رسانه‌ای دارد؛ یعنی گفت‌وگوها در این فضا مطرح می‌شود، شکل می‌گیرد و در برخی از سایت‌ها و رسانه‌ها منعکس می‌شود. این فضا مبلغ فضای رسانه‌ای است که در دل خود تبعیض رسانه‌ای هم دارد و فضای برابر رسانه‌ای برای همه کاربران نیست. وقتی این فضا را در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ ببینیم، متوجه می‌شویم که چرا سیاسیون و افراد خاص در آنجا صحبت می‌کنند و این صحبت‌ها بازتاب پیدا می‌کند.
فکر می‌کنم درباره گستره استفاده از آن بزرگنمایی شده است تا به فراگیر شدندش کمک کند، اما از آنجایی که ابزارش -گوشی هوشمند اپل- نمی‌تواند در اختیار همه مردم قرار گیرد، این بزرگنمایی موفق نمی‌شود و فقط پژواک صدای گفت‌وگوها در کلاب‌هاوس را در رسانه‌ها می‌خوانیم؛ این نکته مهمی است که باید به آن توجه کنیم.
نقش افراد شناخته‌شده در گسترش استفاده از این اپلیکیشن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همیشه چهره‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، ورشی و هنری در شبکه‌های اجتماعی نقش دارند. همان‌طور که اشاره کردم، حضور شماری از وزیران، فعالان شناخته‌شده رسانه‌ای و حتی افراد فعال در خارج از کشور در این پلتفرم، به توسعه این فضا کمک می‌کند؛ اما گسترش آن نیاز به مجموعه عوامل و ابزارهایی دارد تا بتوان اعلام کرد که این فضا میان مردم گسترش پیدا کرده است.
آیا در شرایط همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ که همه روابط اجتماعی محدود شده، جامعه به شکل‌گیری چنین فضایی نیاز دارد؟ به نظر شما چگونه باید این نیاز جامعه یعنی گفت‌وگو کردن، برطرف شود؟
میزان استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی در شرایط کرونا و محدودیت فعالیت‌های اجتماعی افزایش یافته است. اکنون بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی انسان‌ها توسط فضای مجازی انجام می‌شود، بنابراین اساسا شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی از همه‌گیری ویروس کرونا متاثر شده‌اند. کلاب هاوس به این دلیل که نوپاست و هنوز صفر تا ۱۰۰ عوامل تحقق گستردگی در جامعه را ندارد، هنوز میان مردم گسترش نیافته است تا بتوانیم بگوییم که کرونا عامل گسترش آن شده. به نظرم این فضا بیشتر دارای کارکردهای سیاسی است و تبلیغات سیاسی را به همراه دارد.
استفاده بیش از حد از این فناوری‌ها مانند مصرف زیاد قند و شیرینی است؛ همان اتفاق برای مغز می‌افتد. بسیاری از مخاطبان که در شبکه‌های اجتماعی شروع به کنشگری می‌کنند، اساسا نمی‌دانند که دنبال چه هستند؛ برای همین گفته می‌شود افراد باید ابتدا بدانند که هدفشان از حضور در شبکه‌های اجتماعی چیست و چه چیزی را دنبال و پیگیری می‌کنند.
گاه شنیده می‌شود افراد زمان زیادی را در چنین اپلیکشن‌هایی صرف می‌کنند، اما خروجی متناسبی ندارند. به نظر شما چنین فضاهایی می‌توانند برای اقدامات فرهنگی یا اجتماعی مناسب باشند و برای استفاده سازنده از چنین فضایی چه اقداماتی باید انجام شود؟
همه فضاهای رسانه‌های نوین و برخط می‌توانند موجب تقویت اقدامات فرهنگی و اجتماعی در جوامع شوند و در راستای تحقق آن مسائلی که در جامعه پیگیری می‌شود در بُعد قانون و تامین نیازهای اجتماعی، آگاهی‌سازی و فرهنگ‌سازی استفاده شوند. اما استفاده بیش از حد از این فناوری‌ها مانند مصرف زیاد قند و شیرینی است؛ همان اتفاق برای مغز می‌افتد. بسیاری از مخاطبان که در شبکه‌های اجتماعی شروع به کنشگری می‌کنند، اساسا نمی‌دانند که دنبال چه هستند؛ برای همین گفته می‌شود افراد باید ابتدا بدانند که هدفشان از حضور در شبکه‌های اجتماعی چیست و چه چیزی را دنبال و پیگیری می‌کنند.
اگر فرد هدف مشخصی از حضور در شبکه‌های اجتماعی ندارد و برای گذران وقت و تفریح در این فضا حضور دارد -که البته یکی از اهداف رسانه سرگرمی است- باید حد و حدود این مساله را برای خودش تعیین کند. حتی حد و حدود اینکه چقدر مطلب بخواند و وقت بگذارد باید مشخص باشد.
به نظر می‌رسد اتخاذ رژیم مصرف خاص رسانه است که افراد را به مصرف‌کننده هدفمند و هوشمند تبدیل و کمک می‌کند تا بتوانیم استفاده درست‌تری از شبکه‌های اجتماعی داشته باشیم و دچار سرریز اطلاعاتی و سواد مصنوعی نشویم و بتوانیم استفاده بهینه‌ای از شبکه‌های اجتماعی کنیم.
راه‌های استفاده بهینه از چنین امکانی چیست و به چه مقدماتی نیاز دارد؟
یکی از راه‌های استفاده بهینه از فضای مجازی، ارتقای سواد رسانه‌ای است که باید منجر به تربیت رسانه‌ای شود. برای دستیابی افراد به این دو مولفه باید رفتار هوشمندانه داشته باشند و نسبت خود با رسانه را تعیین کنند. افراد باید استفاده بهینه از رسانه را یاد گرفته و در واقع برای خود تعریف کرده باشند. این‌گونه نباشد که رسانه مخاطب را مدیریت کند، بلکه مخاطب باید رسانه را مدیریت کند.
به طور قطع برای زیست در عرصه و جهان شبکه‌ای و رسانه‌ای شده، نیاز است سواد رسانه‌ای داشته باشیم. هر روز دسترسی به محیط‌های جدید در فضای مجازی بیشتر می‌شود؛ این سرعت و سیالیت نباید منجر به این شود که مخاطب منفعلانه در برابر رسانه ظاهر شود، بلکه باید بتواند کنشگری فعالانه‌ای داشته باشد.
/ایرناپلاس/