-
فوری؛ شروع پیش فروش ویژه ایران خودرو+مدلها و قیمت ثبت نامی
-
بلایی که پسر محسن تنابنده سر او آورد +فیلم دیدنی
-
شهاب حسینی برای همیشه خداحافظی کرد! +پست جنجالی
-
مهدی قایدی و همسر جوانش در یک تصویر عاشقانه عجیب+عکس
-
گوهر خیراندیش دوباره راهی بیمارستان شد!+تصاویر دیده نشده
-
سهام عدالت امروز چند شد؟ (9 اسفند)
تجارت خارجی در اواسط هزاره سوم یک دوره به درستی پیچیده بوده که شامل گردش کالاهای کامل مواد خام و تولیدات اصلی می‌شده و شاید هم توسط نمایندگان دولت و هم شرکت‌های خصوصی اداره می‌شده است. برای نمونه، دسته خاصی از مواد مانند مهرها به شکل نیمه تمام یا کامل نشده وارد می‌شده و متناسب با تقاضا و سلیقه‌های محلی حکاکی می‌شده است. به همه مهرها می‌توان به عنوان شاخصه‌های ثروت توجه کرد. زیرا که استفادة آنها در شناخت افراد یا کالاها مفیدند. اما علاوه بر آن به عنوان سمبل‌هایی از ایدئولوژی و مشروعیت هم به کار رفته است. پس صرف نظر از مفهوم واقعی ما می‌توانیم اظهار کنیم که استفادة مستقیم از خواص و یا اثر آن روی کالا، برای تقویت سلسله مراتب اقتصادی و اجتماعی جامعه به کار می‌رفته است. از این گذشته علائم مذهبی حیوانات یا طرح‌های هندسی ممکن است ارائه کنندة مشروعیت طبقات اجتماعی باشد. استفاده از مهرهای حکاکی شده به نظر می‌رسد که محدود شده به قسمت کمابیش کوچکی از جمعیت که شامل تجار یا رئیس سیاسی می‌شد، و در بعضی موارد احتمالاً نخبگان مذهبی را هم می‌توان برشمرد. نقش جانوران تک شاخ روی مهرها یک نماد بسیار عمومی به حساب می‌آید. این مهرها نشان دهنده سلسله مراتب در داخل نخبگان است و ممکن است باعث شناسایی تجار و حتی و صاحب منصبان اداری و طبقات گوناگون شود. مهرها و وزنه‌ها به عنوان نمادی از ثروت و قدرت برای عموم مردم قابل رویت بوده اما انحصاراً توسط نخبگان استفاده می‌شده است. در ایلام قبل از استعمال فن کتابت زبان اکدی، کتابت دیگری در منطقه وجود داشت که برای مدت‌ها به موازات نحوة کتابت خطوط میخی مورد استفاده قرار می‌گرفت. رمزِ خواندن این خطوط ایلامی هنوز به درستی کشف نگردیده و نیز زبانی هم که به آن تکلّم می‌کردند نامعلوم بوده، ولی عموماً به نام کتاب آغاز ایلامی پروتوایلامی به وسیله دانشمندان نامیده شده است. این نحوه کتاب خطوط آغاز ایلامی عموماً در لوحه‌های گلی که برای مبادلات تجاری تهیه می‌گردیده از اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد به کار رفته و همزمان با رواج زبان سومری در بین‌النهرین، در ایلام زبان و خط مستقل بومی آغاز ایلامی مورد استفاده بوده و حتی در این هنگام کتیبه‌های سنگی سلاطین ایلام در شوش با همین خطوط آغاز ایلامی نوشته شده است. استعمال این نوع خط ایلامی به طرز تکامل یافته‌تری تا حدود اواخر هزارة سوم پیش از میلاد، یعنی مقارن با سلسلة اکد قدیم برای تهیه کتیبه‌های سنگی سلاطین ایلام به کار رفته است. در این هنگام به موازات نوع کتابت خاص بومی ایلامی، بتدریج نوع و نحوة کتابت اکدی برای نوشتن زبان ایلامی در ایلام مشاهده می‌گردد. حتی در بعضی مواقع در یک کتیبه، متن مشابه با هر دو خط نوشته شده است. پس از رواج نحوة کتابت علائم خط میخی اکدی، خطوط آغاز ایلامی تقریباً از بین رفته و به جز کتیبة نارام‌سین که با نحوة بومی خط ایلامی نگاشته شده تقریباً تمام مدارک و متون ایلامی باقی مانده تا قرن سیزدهم پیش از میلاد به طریق کتاب اکدی نوشته شده است.
مهر سیلندری از جنوب شرقی تپه شهداد
متن اقتصادی از شوش با اثر مهر مسطح از دیلمون
آثاری که سهم بارزی در شناسایی تمدن، فرهنگ، اعتقادات و بسیاری دیگر از مسائل گوناگون ادوار کهن ایران زمین داشته، آثار کنده‌کاری بر روی مهرها (مسطح و استوانه‌ای) می‌باشد. مهرهای استوانه‌ای حاوی مطالب ارزنده و مهمی از جهات مختلف سیاسی، مذهبی، اقتصادی و هنری هستند که تحقیق و مطالب پیرامون مهرهای به دست آمده، می‌تواند رهگشای محققین و باستان‌شناسان جهت شناسایی بسیاری از نکات مبهم دنیای باستان باشد. نقوش مهرها نه تنها علامت مشخصه صاحب مهر بود، بلکه برای بشر آن روز که دائماً در ترس و بیم از حوادث طبیعی و خطرات ناشناخته زندگی می‌کرد حکم نوعی طلسم را برای او داشته است. در آخرین قرون هزارة چهارم مهرهای مسطح به طور کامل جای خود را به مهرهای استوانه‌ای داد. با پیدایش مهرهای استوانه‌ای کاربرد مهرهای مسطح تقریباً به طور کامل منسوخ شد. در این مهرهای جدید سوراخی از دو مقطع استوانه می‌گذشت و نقوش هم چون نواری بر سطح استوانه حکاکی می‌شد و به این ترتیب فضای بیشتری را نسبت به مهرهای مسطح در اختیار هنرمند قرار می‌داد. مهرهای استوانه‌ای که از سنگ‌های گوناگون، استخوان، قیر طبیعی و بدل چینی ساخته می‌شدند، مشخص‌ترین محصول هنری را در تمام شوش و بین النهرین تشکیل می‌دهند. برای ارزش و رسمیت بخشیدن به فرمان‌ها، مدارک تجاری، مالی، حقوقی و اداری، حاکم، بازرگان یا صاحب منصب مهر استوانه‌ای خویش را بر لوح گلی که هنوز کاملاً خشک نشده بود می‌غلطاند و به این ترتیب به متن سند رسمیت حقوقی و قانونی می‌بخشید. از این مهرها هم چنین برای ممهور کردن در ظروف حاوی محصولات تجاری صادراتی استفاده می‌کردند و آنها را بر تکه گلی که بر پوشش پارچه دهانه ظرف روی نخی که به دور آن پیچیده می‌شد می‌غلطاندند. این مهر بدون شک به مواد درون ظرف امنیت می‌بخشید. هیچ فردی نمی‌توانست به طور غیر قانونی به مواد درون ظرف ممهور دسترسی پیدا کند مگر آنکه مجازات سنگینی را که قانون در آن روزگاران برای چنان اعمالی تعیین کرده بود به جان خریداری کند (تصویر پایین). با مواد خام معدنی اشیاء زیبایی از قبیل مجسمه‌های مفرغی ساخته می‌شد. همان‌گونه که گفته شد مهمترین رسم در دنیای باستان اجرای مراسم آیینی و آوردن پیشکش برای خدایان بوده است. این پیشکش‌ها گذشته از مواد خوراکی و قربانی‌های جاندار اغلب در قالب اشکال و اشیاء بی‌جان از چوب، سنگ و یا مفرغ ساخته و در مراسم شرکت داده می‌شدند. عقیده عموم در مورد این مجسمه‌ها بر آن است که اینها رب‌النوع‌های طبیعت‌اند که در آن زمان پرستش آنها در ایران و ممالیک اطراف آن معمول بوده است. این مجسمه‌ها به نوعی نمایانگر جدایی انسان و جهان پیرامونش از جهان بالاست و تنها پل ارتباطی این شکاف نیایش و قربانی دادن است. به واسطة اعتقاد ایلامیان به جهان پس از مرگ این مجسمه‌ها را به همراه متوفی در قبرش می‌نهادند تا او را در زندگی جدید یاری کنند. بنابراین بهترین و بیشترین اشیاء و مجسمه‌های مفرغی نه از کاخ‌ها بلکه از قبور بدست آمده‌اند.گروه دیگر از این مجسمه‌های مفرغی به نیت وقف ساخته می‌شدند و سازندگان آنها، خود را و هدیه و نذر خود را که با مراسم آیینی انجام می‌شد به پیشگاه خدایان برده و وقف معابد می‌کردند.
3000 – 3200 ق م ، شوش
نویسنده: فاطمه بداغ آبادی | کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت‌مدرس
منابع:
دادور، ابوالقاسم؛ مبینی، مهتاب، 1388، جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان، انتشارات دانشگاه الزهرا، تهران.
مجیدزاده، یوسف، 1380، مقاله «آیا اَرَتَّ خاستگاه تمدن سومری؟ مدارک جدید از کنارة هلیل‌رود: استان کرمان»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال شانزدهم، شماره اول. ص ص 13-3.
نگهبان، عزت الله، 1372، حفاری هفت تپه دشت خوزستان، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
∎