شهریار کهن‌زاد * با تایید واکسن آکسفورد- استرازنیکا تزریق آن از روز دوشنبه در بریتانیا شروع شد. آن‌گونه که گفته می‌شود در بازه زمانی یک هفته ۵۳۰ هزار دوز با رعایت اولویت‌های از پیش تعریف شده، آماده تزریق خواهند بود. افراد گروه‌های با اولویت در بازه نخست شامل ساکنین خانه‌های سالمندی، افراد بالای ۸۰ سال و گروه درمانی خواهند بود.
بریتانیا ۱۰۰ میلیون دوز از این واکسن که برای۵۰ میلیون نفر کافی خواهد بود را سفارش داده است. پس از گروه در اولویت نخست به ترتیب افراد بالای ۵۰ سال، جوانان که دچار بیماری زمینه‌ای هستند، تحت پوشش قرار خواهند گرفت. این گروه شامل ۲۵ میلیون نفر هستند. پیش‌بینی می‌شود که دست‌کم دو میلیون نفر در هر هفته واکسینه شوند. این در حالی است که در سه‌شنبه‌ای که گذشت ۵۳/۱۳۵ مورد جدید کووید۱۹ در بریتانیا گزارش شده است. توجه به این واقعیت که ساخت این واکسن که در شرایط عادی باید ۱۰ سال به درازا می‌کشید، تنها در ۱۰ ماه اجرا گردیده است، بسیار قابل اعتناست. این دستاورد در حالی است که آنچنان که شواهد نشان می‌دهند، در فرآیند تولید این واکسن هرگز کم‌فروشی، اغماض یا نتیجه‌گیری‌های شتابزده صورت نگرفته است. در نگاه نقاد جمعی این نکته در عین قابل تحسین بودن جایی برای پرسشگری درخصوص اصالت و صلابت واکسن باز می‌گذارد اما داستان به این پیچیدگی‌ها نیست.
واقعیت این است که تولد ۱۰ماهه این واکسن تنها نوک کوه یخی است که بر گُرده‌های ِ سالیان دراز از طراحی و برنامه‌ریزی استوار بوده است. این داستان به سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ و نخستین شیوع مرگبار «ایبولا» برمی‌گردد. به تاخیر در مقابله به موقع در مورد این بیماری مرگ ۱۱۰۰۰ نفر را باعث گردید. این رویداد سبب طراحی شیوه‌ای در چگونگی برخورد اصولی با فراگیری بزرگ بعدی شد. اصطلاح «بیماری-×» از همین جا رواج یافت که نشان از بروز بیماری کشنده و فراگیری داشت که به‌ناگاه عارض خواهد شد.
سازمان جِنِر در دانشگاه آکسفورد به‌نام دانشمندی که نخستین واکسیناسیون را در سال ۱۷۹۶ انجام داد، در حال حاضر جایگاه گروهی از برترین دانشمندان برای طراحی شیوه برخورد با دشمنان ریزناشناخته بشریت است. تولید این واکسن از ظرفیت بالای واکنشی این شیوه نگرش در برخورد بیماری کووید۱۹ حاصل آمده است.
برای تبیین آنچه از این شیوه برخورد به‌درمی‌آید به اصطلاح «Plug & Play » که در پارسی بهتر است آن را «روشن کن و برو» برگردان کرد رایج شده است. این شیوه‌ای «نرمنده و سریع» در برخورد با عوامل ناشناس بیماری‌زا است. معمولا در شیوه‌های رایج از جمله تولید واکسن‌های دوران کودکی سوش تکیده و بی‌رمقی از عامل بیماری‌زا به کار می‌رود که با وجود کارایی روندی کند و بطئی دارد.
محققین آکسفورد ChAdOx-1 که خلاصه شده «Chimpanzee Adenovirus Oxford one » است را تولید کردند. این ساختار که از ویروس سرماخوردگی شامپانزه حاصل آمده، به منزله استخوان‌بندی ثابتی برای پرداخت هر گونه واکسن در مقابل هر نوع عامل بیماری‌زا عمل می‌کند.
پیش از کووید۱۹، ۳۳۰ بیمار از واکسن‌هایی با استخوان‌بندی ChAdOx-1 برای مقابله با آنفلوآنزا، زیکا، سرطان پروستات و بیماری گرمسیری «چیکُنگُن یا» دریافت کرده بودند. توجه داشته باشید که این ویروس به‌گونه‌ای دستکاری می‌شود که در انسان بیماری‌زا نبوده اما حاوی داده‌های ژنی لازم برای تحریک خاص سیستم ایمنی باشد. تشبیه بسیار بجای «نامه‌رسان» در خصوص این استخوان‌بندی به کار رفته که از ظرافت ادبی ویژه‌ای برخوردار است. اینچنین است که این نامه‌رسان می‌تواند نامه‌های گوناگونی را برای تحویل حمل کند.
پس از درز اطلاعات از رویداد شومی که در ووهان چین حادث شد، به آنچه به سرعت در شرف تکوین بود توجه خاصی شد. دانشمندان این مرکز آن را به عنوان «بیماری -x » قلمداد کردند و جریان ساخت واکسن را کلید زدند.
اکنون و آن هم در زمانی که بر اساس یک آرمان بلندپروازانه آکادمیک تولد این واکسن را شاهدیم، دانشمندان این مرکز خود معترفند که آن را تنها در جایگاه یک طرح بدیع قلمداد کرده و هرگز اجرای آن را تا بدین میزان موثر، تعیین‌کننده و نجات‌بخش نمی‌یافتند.
با وجود تمام بداقبالی‌های بشریت در ۱۰، ۱۱ ماه گذشته، اینکه عامل کووید۱۹ ویروسی از گروه کرونا‌ها بوده است را باید خوشکامی بزرگی تلقی کرد. این گروه از ویروس‌ها قبلا دو بار در قالب «سارس» در ۲۰۰۲ و «مرس» در ۲۰۱۲ به انسان تاخته بودند. این دو یورش ویروسی سبب شناخت دانشمندان از مختصات ساختاری ویروس به ویژه وجود «پروتئین خارمانند»Spike Protein) ) شده بود.
این پیش‌آگهی بشریت را در نبرد با کووید۱۹ چندین گام بلند پیش انداخته بود.
شاید بد نباشد کمی بحث را باز کنم. پروتئین خارمانند این ویروس کلیدی است که قفل ِ در ِ سلول با آن باز می‌شود. اگر بتوان بدن را در خصوص تهاجم هدفمند این پروتئین تجهیز کرد می‌توان ویروس را در عمل بی‌اثر و عقیم ساخت.
دانشمندان سازمان جنر قبلا یک
ChAdOx-1 را برای بیماری مرس ساخته بودند. ساده بگویم، این دانشمندان مجبور نبودند در خصوص کووید۱۹ از اول شروع کنند. این دقیقا همان چند گام بلندی بود که بشریت را در مقابله با کووید ۱۹ پیش انداخت.
از سوی دیگر مشاهده روند حاد و پرشتاب بیماری، به ویژه از آن رو که در بسیاری از موارد با بهبودی همراه بوده، نیز حاکی از قابلیت سیستم ایمنی بدن در مبارزه‌ای بود که می‌توانست با حمایت چنین استخوان‌بندی محکمی ویروس را از پا درآورد. آنان که از آسیب‌شناسی بیماری‌های عفونی آگاهند، می‌دانند که اگر این بیماری روندی مزمن و نه حاد می‌داشت، مشکل بزرگی را سر‌راه بشریت قرار می‌داد.
دانشمندان این مرکز با در دسترس قرارگیری ساختار کرونا ویروس عامل کووید۱۹ در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰ توسط چینی‌ها، به آخرین قطعه لِگُویی برای تکمیل استخوان‌بندی دست یافته و فرآیند تولید واکسن را اجرایی کردند.
واکسن‌ها بدن را برای مقابله با عامل بیماری‌زا آموزش می‌دهند. بی‌ذره‌ای تردید اگر گریزی از تراژدی کووید۱۹ باشد، جز در سایه وجود واکسنی موثر در کنار درمان‌هایی کارا محقق نخواهد شد. واکسن آکسفورد- استرازنیکا که در ۳۰ دسامبر تایید شد در جلوگیری از بیماری ۷۰ درصد اثربخشی دارد. افزون بر این، این واکسن پاسخ ایمنی نیرومندی در سالخوردگان ایجاد می‌کند.
شمار مبتلایان در بریتانیا در روز دوشنبه ۴۱/۳۸۵نفر و تعداد کشته‌ها ۳۵۷ نفر بوده‌اند. بر پایه آمار شبکه بهداشت ملی بریتانیا در آن تاریخ ۲۰/۴۲۶ نفر تحت درمان بیمارستانی بوده‌اند که از افزایش وحشتناک بیماری حکایت دارد. این معضل در ویلز و اسکاتلند به میزانی شاخص است که به زودی سیستم درمانی آنها را مستاصل خواهد کرد. این رقم‌ها وخامت اوضاع و حیاتی بودن وجود واکسن را به خوبی نمایش می‌دهند.
آن‌گونه که به نظر می‌رسد، این واکسن با عنایت به بها، کارایی مقبول و به ویژه شرایط نگهداری، مناسب‌ترین گزینه برای پیاده‌سازی «برنامه ایمن‌سازی فراگیر» برای کشور‌های فقیر و یا آنان که از شرایط نگهداری و حمل‌ونقل مناسب برخوردار نیستند، باشد.
گوشزد می‌کنم، شواهد موجود در عین نورباران امیدی که می‌کنند، هنوز در تامین حس آسودگی خیالی که تمرکز به رعایت موارد ساده، دم دست و قابل اجرای بهداشتی را تحت تاثیر قرار دهند کافی نیستند.
پس:
– به کاربرد ماسک عادت کنیم
– دست‌هایمان را تکراری، به درستی و با زمانی کافی بشوییم
– از همجواری‌های کمتر از دو متر، واقع شدن در زیر سقف به مدت طولانی و غیرضروری بپرهیزید.
بشریت در آزمون کووید۱۹ گو اینکه هنوز مردود نشده، ولی باور کنید نمره قبولی نیز کسب نکرده است. پس دست‌کم خود را برای قبولی در امتحان تجدیدی آماده سازیم.
*اورولوژیست