/افق پزشکی ایران تا ۵ سال آینده/
دلواپسان کمبود پزشک صبر کنند
صاحب‌خبر - سلامت نیوز:موضوع افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی و کمبود پزشک در کشور در حالی از سوی برخی مسئولان مطرح می‌شود که متولیان سلامت جامعه ضمن بی اساس خواندن بسیاری از این نگرانی‌ها، معتقد هستند شرایط امروز ایران با چهار دهه پیش که کشور به جولان‌گاه پزشکان بیگانه هندی، پاکستانی و بنگلادشی تبدیل شده بود بسیار متفاوت شده و ما در شرایطی قرار داریم که با تعداد ۱۸۰ هزار پزشک و ۵۵ هزار دانشجوی رشته‌های پزشکی تا سال ۱۴۰۴ به بعد با پدیده پزشک بیکار مواجه خواهیم شد. به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا، هر چند «کاهش یا عدم افزایش ظرفیت پذیرش در رشته‌های دانشگاهی به ویژه رشته‌های پزشکی» سیاستی است که با روی کار آمدن دولت یازدهم شروع و در دولت دوازدهم نیز با شعار مقابله با کمی گرایی به دلیل اشباع نیاز جامعه و افزایش کیفیت با جدیت دنبال شد، اما چندی پیش خبری از سوی قائم مقام وزیر بهداشت مبنی بر کمبود جدی پزشک در ایران منتشر شد که جامعه پزشکی و متقاضیان تحصیل در این رشته‌ها را در بهت و حیرت فرو برد! دکتر ایرج حریرچی در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه ما در کشور با کمبود پزشک مواجهیم، تاکید کرد: "علی‌رغم تربیت نیروهای پزشکی که داشتیم، تعدادی از این افراد به دلیل ملاحظاتی که در انتخاب دانشجو وجود داشته و بنابر شرایطی که داشتند، به خارج از کشور رفته‌اند. بر این اساس به کمبود جدی پزشک دچار هستیم؛ بنابراین باید از شاخص ۱.۶ پزشک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر به ۲.۵ پزشک در هر ۱۰۰۰ نفر برسیم". قائم مقام وزیر بهداشت در این گفتگو تاکید کرد که "در حال حاضر در کشور شاخص تعداد پزشک عمومی، متخصص و داروساز ۱.۶ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت است. این درحالیست که کف مورد نیازمان در این زمینه ۲.۵ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر بوده و حتی بسیاری از کشورهای دنیا در این زمینه شاخصی بین ۳.۵ تا ۵ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت دارند". شناسنامه آموزش پزشکی در ایران تربیت نیروی انسانی رشته های پزشکی در کشور ما سیر متفاوتی را طی کرده و از آموزش سنتی به آموزش دانشگاهی نوین تغییر یافته است. در واقع آموزش پزشکی تا اوایل قرن ۱۲ هجری شمسی از طریق تلمذ شاگرد در حضور طبیب استاد حاصل می‌شد و پس از پایان دوره که با نظر استاد تعیین می‌شد، طبیب جوان می‌توانست طبابت کند و خود نیز شاگردانی داشته باشد. اما آموزش عالی به سبک جدید با تأسیس دارالفنون در کشور آغاز شد و تأسیس این مرکز در سال ۱۲۲۸ هجری شمسی بر روند پیدایش و شکل گیری آموزش عالی در تمامی رشته‌های علوم و به‌ویژه آموزش پزشکی آثار مهمی داشت به گونه‌ای که شعبه طب و داروسازی در سال ۱۲۹۷ شمسی در زمان ریاست دکتر لقمان ادهم با نام مدرسه عالی طب از دارالفنون جدا و در سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران به طور رسمی تأسیس شد. همچنین دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۷ شمسی افتتاح و در سال ۱۳۱۸ قانون تحویل بیمارستان‌ها از بهداری به دانشگاه به تصویب رسید و آموزش بالینی دانشجویان پزشکی از بیمارستان‌های وزارت بهداری به بیمارستان‌های دانشگاهی منتقل شد. در واقع آموزش پزشکی در دانشکده‌های پزشکی، در سال ۱۳۱۹ با تغییر نام وزارت معارف، اوقاف و صنایع زیر نظر وزارت فرهنگ و در سال ۱۳۴۳ با تغییر نام وزارت فرهنگ زیر نظر وزارت آموزش وپرورش و در سال ۱۳۴۶ با تفکیک آموزش عالی و تأسیس وزارتخانه جدید زیر نظر وزارت علوم و آموزش عالی درآمد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی لایحه تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سوی هیئت دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه شد و پس از ماهها بحث و تبادل نظر با اکثریت قاطع آرا به تصویب رسید و در ماه‌های پایانی سال ۱۳۶۴ از مجموعه دانشکده‌ها و مؤسسات آموزش عالی گروه پزشکی و وزارت بهداری تشکیلات جدیدی به نام "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" تأسیس شد. نگاهی به آمارهای پزشکی در دوران قبل و بعد از انقلاب در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اکثر پزشکانی که در معدود دانشکده‌های پزشکی کشور تربیت می‌شدند، برای ادامه تحصیل به آمریکا و کشورهای خارجی چشم داشتند به گونه‌ای که قاعده این بود که تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان پزشکی‌مان، برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌رفتند، این درحالی بود که هنوز نسل جدید فارغ‌التحصیلان بعد از انقلاب و ورودی‌های بعد از سال‌های ۶۳ تا ۶۵، وارد عرصه خدمت نشده بودند. در نتیجه کشور با کمبود پزشک جدی مواجه بود و به اجبار برای جبران این کمبود، سال‌ها دست به سوی پزشکان هندی، بنگلادشی و پاکستانی که بعضا دوره پزشکی‌شان را در چهار سال طی کرده بودند، دراز می‌کردیم و حتی اکثرشان هم با زبان فارسی و بومی ایرانیان آشنا نبودند. به گونه ای که بر اساس آمارهای اعلامی در سال ۵۷ قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی در کشور ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر بودند که از این میزان، حدود ۶ هزار نفر پزشکان خارجی بودند؛ یعنی نیمی از بخش بهداشت، سلامت و درمان کشور در قبل از انقلاب در حوزه پزشک عمومی یا متخصص، وابسته به پزشکان خارجی بود . اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و طی سال‌های گذشته، حدود ۱۸۰ هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند. قبل از پیروزی انقلاب حدود ٧ دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما در حال حاضر حدود ۶۲ دانشگاه و ۱۷۰ دانشکده علوم پزشکی در سراسر کشور به فعالیت می‌پردازد و تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ٦٠٠ نفر قبل از پیروزی انقلاب به بیش از ۶۰۰۰ نفر در سال افزایش یافت. در چهار دهه گذشته رشد برجسته تعداد دانشگاه‌های علوم پزشـکی در کلیه استان‌های کشور به ویژه اسـتان‌هـای محـروم، افـزایش تعـداد دانش آموختگان گروه‌هـای علـوم پزشـکی بـه ویـژه زنـان و قوانین مربوط به حضور ایـن فـارغ التحـصیلان در منـاطق محروم از جمله موفقیت‌های بخش آموزش پزشکی است. در واقع در شرایط آن روزهای ایران و اوایل پیروزی انقلاب علارقم ضعف زیرساخت‌های پزشکی و آغاز جنگ هم علیه کشورمان، مسئولان از عرصه تربیت پزشک و تحول در بهداشت و درمان غافل نشدند به گونه‌ای که آمارها نشان می دهد. آیا کمبود پزشک داریم؟ با وجود تحولات و توسعه چندین برابری رشته‌های پزشکی در ایران طی چهار دهه اخیر اما زمزمه‌های کمبود پزشک از سوی مسئولان وزارت بهداشت این سوال را ایجاد می کند که آیا کشور ما با مشکل کمبود پزشک مواجه است؟ در این رابطه دکتر باقر لاریجانی معاون آموزشی وزارت بهداشت به توسعه پزشکی در کشور طی چند سال اخیر اشاره کرد و افزود: تمایل داوطلبان به تحصیل در رشته پزشکی همچنان بالاست و هنوز مورد توجه دانش‌آموختگان دبیرستانی قرار دارد. در هشت سال گذشته تعداد دانشگاه‌های ما حدود ۶۰ دانشگاه است. ایران دارای ۴۵ دانشکده پزشکی است؛ اما در تمام اروپا فقط ۲۰۰ دانشکده وجود دارد و از نظر تعداد رشته و مقطع، رشد بسیار زیادی در یک دهه اخیر داشته‌ایم. وی همچنین با اشاره به آمار ۸ سال گذشته در حوزه آموزش پزشکی یادآور شد: ما ۶۰ دانشگاه برای رشته پزشکی و ۴۵ دانشکده دندانپزشکی داریم و این در حالی است که در کل اروپا ۲۰۰ دانشکده دندانپزشکی وجود دارد. در واقع در ۱۰ ساله اخیر ۷ دانشگاه، ۱۷ دانشکده، ۹ دوره پزشکی، ۲۱ دانشکده دندانپزشکی، ۷ دانشکده داروسازی و ۳۸ دانشکده پرستاری ایجاد شده است. همچنین تعداد ۷۴۴ رشته محل در مقطع دکترای تخصصی و ۷۵۰ رشته محل در مقطع کارشناسی ارشد اضافه شده است. کسانی که نگران کمبود پزشک هستند باید کمی منتظر باشند به گفته دکتر لاریجانی، تنها در سال ۹۷ تعداد دانشجوی پزشکی ما ۵۵ هزار نفر بوده که ۳۰ درصد این افراد به صورت بومی پذیرش شدند و پس از پایان تحصیل باید به مدت ۱۰ سال در شهر خود خدمت کنند. بنابراین افرادی که نگران ظرفیت‌های رشته پزشکی هستند باید اندکی برای به ثمر رسیدن این افزایش ظرفیت صبر کنند. در واقع براساس آمار ۱۰ ساله وزارت بهداشت، رشته پزشکی ۷۵ درصد، دندانپزشکی ۲۷ درصد، داروسازی ۴۹ درصد، پرستاری ۱۳۷ درصد، مامایی ۱۴ درصد افزایش ظرفیت داشته است. البته این در حالی است که ما در گروه تخصصی با وجود افزایش در برخی از رشته‌ها، اکنون با کم اقبالی برخی دیگر از رشته‌ها مواجه شدیم تا حدی که رشته اورژانس به عنوان یک رشته تخصصی با ۸۰ درصد ظرفیت خالی مواجه شده است که باید برای آن فکری کرد. در این رابطه دکتر دکتر حمید اکبری قائم مقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه تربیت نیروی انسانی در رشته‌های علوم پزشکی مبتنی بر نیاز جامعه اتفاق می‌افتد و با کمبود پزشک مواجه نیستیم، گفت: در حال حاضر تعداد ۵۵ هزار دانشجوی علوم پزشکی در کشور مشغول تحصیل هستند و حدود ۱۲۰ هزار نیروی پزشکی در کشور تربیت کرده‌ایم و با فارغ التحصیلی ۵۵ هزار دانشجوی فعلی نیز نیاز جامعه به رشته‌های پزشکی رفع خواهد شد. وی در ادامه با تاکید بر اینکه تا کنون بیش از ۱۸۰ هزار نفر در رشته‌های پزشک عمومی و تخصصی از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل شده‌اند، گفت: حدود ۱۲۰ هزار نفر از این افراد در پزشکی عمومی و مابقی نیز در دوره‌های تخصصی تحصیل کرده‌اند. قائم مقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت همچنین یادآور شد: در حال حاضر روند ما در پذیرش و تربیت نیروی انسانی در رشته‌های علوم پزشکی بر اساس نتایج علمی مطالعات نیروی انسانی که به صورت جداگانه در دانشگاه علوم پزشکی کرمان، مرکز مطالعات توسعه و حوزه معاونت آموزشی وزارت بهداشت صورت گرفته است،اتفاق می افتد، بنابراین ما با کمبود نیروی انسانی در رشته‌های پزشکی مواجه نیستیم البته ممکن است در توزیع این نیروها در مناطق مختلف مشکلاتی را داشته باشیم. دکتر اکبری همچنین تاکید کرد: با توجه به اینکه ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های مختلف علوم پزشکی که بر اساس نیاز جامعه صورت می گیرد و همچنین تاخیر خروج نیروی علوم پزشکی از ارائه خدمت با کمبود نیرو در رشته‌های علوم پزشکی مواجه نیستیم. در واقع ارائه خدمت نیروی انسانی در رشته های پزشکی مثل کارمندان نیست که بعد از ۳۰ سال ارائه خدمت بازنشست شوند بلکه این افراد د تا زمانی که سلامت جسمی و روحی دارند مشغول ارائه خدمت هستند در نتیجه نیاز جامعه به این خدمات پاسخ داده می‌شود. ضمن اینکه با این روند ورود ما به دانشگاه‌ها با خروج نیروی انسانی از این مراکز متعادل می‌شود و ما کمبود نیرویی در عرصه‌های پزشکی نخواهیم داشت. نباید به سرنوشت رشته‌های فنی و علوم انسانی دچار شویم دکتر اکبری در خصوص میزان فارغ التحصیلان سه رشته داروسازی، دندانپزشکی و پزشکی در سال اشاره کرد و گفت: مجموعا ما به طور سالیانه در این سه رشته پزشکی حدود ۱۰ هزار نفر در دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی نیرو تربیت می‌کنیم و نیاز جامعه به نیروی کار در این سه رشته نیز ۱۰ هزار نفر است و نباید آمار پذیرش در این رشته‌ها افزایش یابد چرا که اگر جذب بیش از حدی صورت بگیرد در آینده به سرنوشت رشته‌های علوم فنی و علوم انسانی مواجه خواهیم شد اگر چه در حال حاضر نیز به این سمت حرکت می‌کنیم. تربیت مازاد نیرو در رشته‌های پزشکی به گفته وی، بر اساس بررسی‌های انجام شده در وزارت بهداشت از ۱۴۰۴ به بعد با تربیت مازاد نیروی انسانی در رشته‌های علوم پزشکی مواجه خواهیم بود. چرا که با توجه به آمار ۱۲۰ هزار نفری پزشکان کشور و همچنین ۵۵ هزار دانشجوی رشته‌های علوم پزشکی در دانشگاه‌ها با نیروی مازاد پزشکی مواجه خواهیم شد. نگرانی کمبود پزشک بیجاست قائم مقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه نگرانی در خصوص کمبود پزشک در کشور نگرانی بیجا است، افزود: نکته‌ای که خانواده‌ها باید به آن توجه داشته باشند این است که در حال حاضر هزینه بسیار سنگینی برای سوق فرزندان خود به سمت رشته‌های پزشکی انجام می‌دهند و امنیت شغلی و درآمد بالا را از دلایل این اقدام عنوان می‌نمایند اما باید تاکید کنم با روند فعلی که وجود دارد ما در پزشک عمومی چشم انداز اصلا مناسبی تا چند سال آینده نخواهیم داشت یعنی اگر فردی در دوره پزشک عمومی تحصیل کند وضعیت شغلی مناسبی در آینده نخواهد داشت. همچنان که در شرایط فعلی نیز درآمد بالا ندارد. خانواده ها در رشته‌های پزشکی سرمایه گذاری نکنند دکتر اکبری همچنین تاکید کرد: مردم اگر فکر می‌کنند برای تحصیل فرزندان خود در رشته پزشکی سرمایه گذاری کنند به این امید که فرزندان آنها در آینده تضمین شغلی داشته باشند کاملا در اشتباه هستند. چرا که با افزایش ظرفیت‌هایی که صورت گرفته و همچنین آمار ۵۵ هزار دانشجوی رشته پزشکی در کشور این چشم انداز اتفاق نخواهد افتاد، کما اینکه اکنون نیز ما با کمبود پزشک مواجه نیستیم. وضعیت رشته‌های تخصصی چگونه است دکتر اکبری در خصوص میزان نیاز به نیروی انسانی در دوره‌های تخصصی نیز گفت: در این زمینه نیز دو بحث مطرح است. اول اینکه ظرفیت‌های زیادی در این عرصه نیز اتفاق افتاد و در واقع ما تقریبا همه رشته‌های تخصصی را در کشور دایر کردیم و در برخی رشته‌ها نظیر مغز و اعصاب و جراحی به دلیل سنگینی کار با عدم تمایل داوطلبان برای حضور در این رشته‌ها هستیم اما بطور کلی افزایش ظرفیتی نیز برای پذیرش در این رشته‌ها اتفاق افتاده است. از طرف دیگر در برخی رشته‌ها نیز در حال حاضر ظرفیت‌های ما خالی می‌ماند. مثلا در رشته‌هایی نظیر زنان و زایمان، داخلی و طب اورژانس با عدم داوطلب مواجه هستیم یعنی ما در این رشته‌ها ظرفیت داریم اما داوطلب وجود ندارد. افق پزشکی ایران تا سال ۱۴۰۴ قائم مقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت گفت: از تعداد ۱۸۰ هزار پزشک عمومی فارغ التحصیل شده در کشور حدود ۴۶ هزار نفر متخصص شده ویا فوق تخصص را گرفته‌اند. در ادامه ۱۶ هزار نفر از این تعداد پزشک عمومی در حال تحصیل در دوره دستیاری تخصصی هستند و دانشجوی تخصصی محسوب می‌شوند که مجموع این تعداد از آمار ۱۸۰ هزار نفر کم می‌شوند در نتیجه ما به عدد ۱۲۰ هزار پزشک عمومی فعال و فارغ التحصیل می‌رسیم. فارغ‌التحصیلان سه رشته پرطرفدار پزشکی وی یادآور شد: به طور سالیانه در رشته پزشکی حدود ۶۰۰۰ نفر در رشته دندانپزشکی حدود ۱۸۰۰ و در داروسازی نیز ۱۴۰۰ نفر فارغ التحصیل و وارد عرصه خدمت در کشور می‌شوند. ضمن اینکه تعدادی از فارغ التحصیلان نیز سالیانه از خارج از کشور به کشور ورود پیدا می‌کنند. به گونه‌ای که ما در حال حاضر حدود ۱۰ هزار دانشجو در دانشگاه‌های خارج از کشور داریم. بنابراین این آمار دانشجویان تا حدودی به آمار داخلی اضافه می‌شود. اکبری تاکید کرد: بر اساس آمارهای اعلام شده سرانه پزشک به بیمار در ایران بین ۱.۷ تا ۱.۹ در هر ۱۰۰۰ بیمار است در حالی که استاندارد این عدد در جهان بین دو تا سه پزشک به ازای هربیمار است که خوشبختانه باید گفت با وضع کنونی کشور، سیستم ارائه خدمات بهداشتی و درمان و بودجه‌ای که دولت برای به کار گیری نیروی پزشک اختصاص می‌دهد تا سال ۱۴۰۴ سرانه تعداد پزشک به بیمار ایران بدون نیاز به هیچ افزایش ظرفیتی برابر با استاندارد جهانی خواهد بود. بدون شک با نگاهی گذرا به آمار و ارقام فوق این یقین بدست می آید که آموزش پزشکی ما طی چهار دهه گذشته توفیق‌های فراوانی را در تربیت نیروی انسانی به دست آورده و اعضای هیئت علمی گروه‌های پزشکی در تأمین نیروی انسانی پزشکی کشور کار بزرگی انجام داده‌اند به گونه‌ای که ما در نگاه کلی‌تر معضلی با عنوان "کمبود پزشک" در کشور نداریم، اما این حقیقت که توزیع عادلانه نیروی انسانی در مناطق مختلف کشور به ویژه در رشته‌های پزشکی اتقاق نیفتاده است نیز قابل کتمان نیست. بطوریکه اغلب نیروهای ماهر و متخصص رشته‌های پزشکی بعد از اتمام دوره تعهد خود کلان شهرهایی نظیر تهران،اصفهان،تبریز و غیره را به عنوان محل خدمت خود انتخاب می کنند و به این ترتیب متاسفانه بسیاری از مناطق به ویژه در مناطق محروم از داشتن نیروی انسانی متخصص و خبره در رشته‌های پزشکی محروم هستند و بهتر است مسئولان به جای افزایش ظرفیت‌های پذیرش در رشته‌های پزشکی سیاست‌های کارآمد تشویقی جهت توزیع عادلانه پزشک در مناطق مختلف به ویژه مناطق محروم اعمال کنند تا همه مردم ایران از خدمات برابری در عرصه سلامت بهره ببرند.∎