سازمان جهانی بهداشت به‌تازگی اعلام کرده است تعداد افرادی که به زوال عقلی ناشی از بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند، تا سال ۲۰۵۰ سه برابر خواهد شد.
بین ۵ تا ۸ درصد افرادی که سنشان به بیش از ۶۰ سال می‌رسد، دچار زوال عقلی می‌شوند. این سازمان البته توصیه‌هایی هم برای کاهش خطر ابتلا به آن دارد از جمله زندگی سالم، ورزش کردن، رژیم مدیترانه‌ای، سیگار نکشیدن، مصرف نکردن الکل و کنترل دیابت و چربی.
اما به‌راستی زوال عقل یا دمانس (dementia) چیست؟ چگونه بروز می‌کند و برای جلوگیری از ابتلا به آنچه باید کرد؟
معصومه صالحی، مؤسس و مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران با اشاره به این که آلزایمر یا دمانس یکی از بیمار‌های دوران سالمندی است، در گفتگو با ایرناپلاس می‌گوید: این بیماری علاوه بر این که هزینه‌های اقتصادی بالایی را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند، هزینه‌های اجتماعی و بهداشت روانی نیز دارد و می‌تواند در جامعه مشکل ایجاد کند. در حال حاضر روند سالمندی در جهان و ایران دائماً رو به افزایش است، به این معنی که تعداد افراد سالمند اضافه می‌شود و ما هم سومین کشور در جهان هستیم که عنوان رشد سالمندی را در اختیار داریم.
صالحی با تأکید بر این که در حال حاضر آمار میانسالی در کشور بالا است و به همین دلیل روزبه‌روز به تعداد سالمندان اضافه می‌شود، می‌افزاید: کشور ما جزو کشور‌هایی است که در حوزه بهداشتی، اقدامات خیلی مفیدی در پیشگیری از بیمار‌های واگیردار انجام داده است، ولی رشد سالمندی تا حدی افزایش بیماری‌های غیرواگیر را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در حال حاضر حدود ۸ تا ۹ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. متأسفانه یا خوشبختانه می‌توان به این موضوع هم به‌عنوان یک فرصت و هم یک تهدید نگاه کرد. فرصت به این دلیل که ما می‌توانیم از تجربیات سالمندان در بخش‌های مختلف استفاده کنیم و با تغییر روش زندگی آن‌ها از میانسالی، سالمندان سالمی را داشته باشیم که بتوانیم از وجودشان برای آموزش رده‌های پایین‌تر بهره‌مند شویم. اما آن روی سکه این است که اگر سالمند ما ناسالم باشد و به بیمار‌های غیر واگیرداری مثل بیماری قلب، دیابت نوع دو و افسردگی که یکی از معضلات دوران سالمندی مبتلا شود خود این بیماری‌ها، عامل ریسک برای دمانس یا بیماری آلزایمر است.
**هر سه ثانیه یک نفر در جهان به دمانس مبتلا می‌شود
دمانس بیماری است که با علامت‌هایی مثل اختلال در شناخت در عملکرد افراد همراه است. این بیماری به دو نوع برگشت‌پذیر و غیر برگشت‌پذیر تقسیم می‌شود. صالحی می‌گوید: حدود ۴۰ درصد دمانس‌ها قابل برگشت هستند که در اثر بیماری‌های قلبی عروقی، عوارض مصرف برخی داروها، کم کاری و پرکاری تیروئید یا دیابت نوع دو و به‌خصوص افسردگی ایجاد می‌شوند که قابل درمان هستند. اما متأسفانه بیش از ۶۵ درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد که به آن دمانس غیرقابل برگشت می‌گویند و در واقع این تفاوت دمانس و آلزایمر است.
البته آلزایمر اگر زود تشخیص داده شده و فرد مبتلا تحت نظر و درمان قرار گیرد قابل کنترل است و می‌توان سیر روند بیماری و مشکلات ناشی از آن را به تأخیر انداخت. به‌طوری که بر اساس جدیدترین یافته‌ها، تشخیص زودهنگام باعث می‌شود پنج سال معلولیت ناشی از بیماری به تعویق بیفتد و شخص مبتلا می‌تواند کیفیت زندگی بهتری داشته باشد.
به گفته صالحی در این راستا انجمن آلزایمر ایران با همکاری سازمان بهزیستی برنامه غربالگری و امکان‌سنجی تستا را به‌صورت پایلوت انجام داده است تا افراد در معرض خطر زودتر شناسایی شوند و مراقبت‌های لازم را انجام دهند تا بعداً این تست به‌صورت سراسری اجرا شود.
همچنین به گفته صالحی، انجمن، سند ملی دمانس را از سال ۹۵ به وزارت بهداشت تحویل داده و خوشبختانه به مرحله‌ای رسیده که درباره بخش درمان و مراقبت آن تصمیم‌گیری شده، وارد فضای وزارت بهداشت شود و شرایطی فراهم گردد تا حتی در دورترین نقاط کشور با چند سؤال ساده و تست اولیه افراد در معرض خطر، شناسایی‌شده و تحت کنترل قرار گیرند.
**از کودکی باید مراقب آلزایمر باشیم
صالحی ادامه می‌دهد: از نظر آماری در حال حاضر ۵۰ میلیون نفر در جهان با دمانس زندگی می‌کنند و بر اساس تحقیقات انجام شده هر سه ثانیه یک نفر در جهان به دمانس مبتلا می‌شود. تخمین ما در مورد ایران بر اساس آمار جهانی و جمعیت سالمندی، بیش از ۷۰۰ هزار مبتلا است. اما موضوع این است که این تعداد در صورت کنترل نشدن آن، افزایش پیدا می‌کند. در حال حاضر در کشور هر ۱۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه یک نفر به دمانس مبتلا می‌شود. به همین دلیل، باید برنامه‌های غربالگری را در صدر کار‌ها قرار دهیم و به خانواده‌ها آموزش داده و اطلاع‌رسانی کنیم که از کودکی فرزندانشان را به سبک زندگی صحیح عادت دهند.
صالحی می‌افزاید: تغذیه در این مورد بسیار با اهمیت است. خانواده‌ها به‌ویژه کودکان باید پایه مخروط غذایشان بیشتر سبزیجات باشد. بعد پروتئین سفید و روغن‌های غیراشباع مثل روغن زیتون. البته این موضوع شامل برخی پرهیزات نیز می‌شود مثل پرهیز از مصرف قند و خوراکی‌های با شیرینی بالا و فست فود. این موضوع باید در کشور نهادینه شده و از کودکی تا سالمندی غربالگری انجام شود. از طرفی، یک ضربه به سر در کودکی که به بیهوشی بینجامد می‌تواند یک ریسک فاکتور در ابتلا به آلزایمر در سنین سالمندی باشد. به همین دلیل کودکان باید یاد بگیرند ایمن زندگی و از کلاه و کمربند ایمنی استفاده کنند.
صالحی ادامه می‌دهد: موضوع مهم دیگر ورزش است. اگر ما ورزش را در دستور کار کودک قرار دهیم، عادت می‌کند که در سالمندی هم این ورزش را ادامه دهد. موضوع دیگر افزایش ذخایر مغزی است به این معنی که هرچه فرد ذخایر مغزی خود را افزایش دهد، مثلاً زبان یا حرفه جدید یاد بگیرد، ارتباطات بین سلول‌های مغزی افزایش پیدا کرده و فرد دیرتر مسائل را فراموش می‌کند. ارتباطات اجتماعی نیز در زندگی بسیار مؤثر است، چرا که هم از افسردگی پیشگیری می‌کند و هم این که ابتلا به دمانس را کاهش می‌دهد. در این میان، انجام کار‌های خیر در دوران سالمندی یا داشتن فعالیت جانبی باعث احساس رضایت از خود می‌شود و می‌تواند تأثیرات پیشگیرانه داشته باشد.
**علائم ابتلا به آلزایمر
معمولاً ده علامت برای تشخیص و هشدار بیماری آلزایمر وجود دارد که داشتن بیش از سه علامت نشان دهنده ابتلا به بیماری است. صالحی با اشاره به این موضوع می‌گوید: در این بیماری، حافظه نزدیک فرد دچار اختلال می‌شود، به این معنی که فرد فراموش می‌کند که مثلاً کلیدش را کجا گذاشته است یا اینکه آیا نمازش را خوانده یا غذایش را خورده است یا نه. از طرفی، ممکن است سؤالات یا جملات تکراری بیان کند یا لباس نامرتب یا نامربوط بپوشد مثلاً در فضای گرم لباس ضخیم بپوشد. از سوی دیگر، افراد در معرض خطر بیشتر و مبتلا به آلزایمر نسبت به خودشان بی‌تفاوت می‌شوند به‌طوری که به نظافت و بهداشت خود توجهی نمی‌کنند.
به گفته صالحی همه این موارد یک علامت هشدار است و اگر سه مورد از این علائم را در فرد سالمند مشاهده کنیم، حتماً باید او را نزد پزشک ببریم تا تست تشخیصی در مورد او انجام، و اگر مشخص شود دچار دمانس و آلزایمر است مورد درمان قرار گیرد.
آلزایمر بیماری دوران سالمندی است با این حال دمانس انواع مختلفی دارد و گونه‌های نادری از آن ممکن است در جوانی هم ایجاد شود که بسیار نادر است. ممکن است از هر ۱۰۰ هزار نفر یک نفر به آن مبتلا شوند. بیماری آلزایمر از ۶۰ سالگی به بعد ایجاد می‌شود. بین ۶۰ تا ۶۵ سالگی نیز یک تا دو درصد افراد مبتلا می‌شوند و هر پنج سالی که می‌گذرد، ابتلا به بیماری دو برابر می‌شود. سالمندان می‌توانند در کنار چکاپ جسمی سالانه خود، تست حافظه و افسردگی نیز انجام دهند تا در صورت در معرض خطر بودن، سریع‌تر روند درمان را شروع کنند و راحت‌تر با آن کنار بیایند.
بین ۵ تا ۸ درصد افرادی که سنشان به بیش از ۶۰ سال می‌رسد، دچار زوال عقلی می‌شوند. این سازمان البته توصیه‌هایی هم برای کاهش خطر ابتلا به آن دارد از جمله زندگی سالم، ورزش کردن، رژیم مدیترانه‌ای، سیگار نکشیدن، مصرف نکردن الکل و کنترل دیابت و چربی.
اما به‌راستی زوال عقل یا دمانس (dementia) چیست؟ چگونه بروز می‌کند و برای جلوگیری از ابتلا به آنچه باید کرد؟
معصومه صالحی، مؤسس و مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران با اشاره به این که آلزایمر یا دمانس یکی از بیمار‌های دوران سالمندی است، در گفتگو با ایرناپلاس می‌گوید: این بیماری علاوه بر این که هزینه‌های اقتصادی بالایی را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند، هزینه‌های اجتماعی و بهداشت روانی نیز دارد و می‌تواند در جامعه مشکل ایجاد کند. در حال حاضر روند سالمندی در جهان و ایران دائماً رو به افزایش است، به این معنی که تعداد افراد سالمند اضافه می‌شود و ما هم سومین کشور در جهان هستیم که عنوان رشد سالمندی را در اختیار داریم.
صالحی با تأکید بر این که در حال حاضر آمار میانسالی در کشور بالا است و به همین دلیل روزبه‌روز به تعداد سالمندان اضافه می‌شود، می‌افزاید: کشور ما جزو کشور‌هایی است که در حوزه بهداشتی، اقدامات خیلی مفیدی در پیشگیری از بیمار‌های واگیردار انجام داده است، ولی رشد سالمندی تا حدی افزایش بیماری‌های غیرواگیر را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در حال حاضر حدود ۸ تا ۹ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. متأسفانه یا خوشبختانه می‌توان به این موضوع هم به‌عنوان یک فرصت و هم یک تهدید نگاه کرد. فرصت به این دلیل که ما می‌توانیم از تجربیات سالمندان در بخش‌های مختلف استفاده کنیم و با تغییر روش زندگی آن‌ها از میانسالی، سالمندان سالمی را داشته باشیم که بتوانیم از وجودشان برای آموزش رده‌های پایین‌تر بهره‌مند شویم. اما آن روی سکه این است که اگر سالمند ما ناسالم باشد و به بیمار‌های غیر واگیرداری مثل بیماری قلب، دیابت نوع دو و افسردگی که یکی از معضلات دوران سالمندی مبتلا شود خود این بیماری‌ها، عامل ریسک برای دمانس یا بیماری آلزایمر است.
**هر سه ثانیه یک نفر در جهان به دمانس مبتلا می‌شود
دمانس بیماری است که با علامت‌هایی مثل اختلال در شناخت در عملکرد افراد همراه است. این بیماری به دو نوع برگشت‌پذیر و غیر برگشت‌پذیر تقسیم می‌شود. صالحی می‌گوید: حدود ۴۰ درصد دمانس‌ها قابل برگشت هستند که در اثر بیماری‌های قلبی عروقی، عوارض مصرف برخی داروها، کم کاری و پرکاری تیروئید یا دیابت نوع دو و به‌خصوص افسردگی ایجاد می‌شوند که قابل درمان هستند. اما متأسفانه بیش از ۶۵ درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد که به آن دمانس غیرقابل برگشت می‌گویند و در واقع این تفاوت دمانس و آلزایمر است.
البته آلزایمر اگر زود تشخیص داده شده و فرد مبتلا تحت نظر و درمان قرار گیرد قابل کنترل است و می‌توان سیر روند بیماری و مشکلات ناشی از آن را به تأخیر انداخت. به‌طوری که بر اساس جدیدترین یافته‌ها، تشخیص زودهنگام باعث می‌شود پنج سال معلولیت ناشی از بیماری به تعویق بیفتد و شخص مبتلا می‌تواند کیفیت زندگی بهتری داشته باشد.
به گفته صالحی در این راستا انجمن آلزایمر ایران با همکاری سازمان بهزیستی برنامه غربالگری و امکان‌سنجی تستا را به‌صورت پایلوت انجام داده است تا افراد در معرض خطر زودتر شناسایی شوند و مراقبت‌های لازم را انجام دهند تا بعداً این تست به‌صورت سراسری اجرا شود.
همچنین به گفته صالحی، انجمن، سند ملی دمانس را از سال ۹۵ به وزارت بهداشت تحویل داده و خوشبختانه به مرحله‌ای رسیده که درباره بخش درمان و مراقبت آن تصمیم‌گیری شده، وارد فضای وزارت بهداشت شود و شرایطی فراهم گردد تا حتی در دورترین نقاط کشور با چند سؤال ساده و تست اولیه افراد در معرض خطر، شناسایی‌شده و تحت کنترل قرار گیرند.
**از کودکی باید مراقب آلزایمر باشیم
صالحی ادامه می‌دهد: از نظر آماری در حال حاضر ۵۰ میلیون نفر در جهان با دمانس زندگی می‌کنند و بر اساس تحقیقات انجام شده هر سه ثانیه یک نفر در جهان به دمانس مبتلا می‌شود. تخمین ما در مورد ایران بر اساس آمار جهانی و جمعیت سالمندی، بیش از ۷۰۰ هزار مبتلا است. اما موضوع این است که این تعداد در صورت کنترل نشدن آن، افزایش پیدا می‌کند. در حال حاضر در کشور هر ۱۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه یک نفر به دمانس مبتلا می‌شود. به همین دلیل، باید برنامه‌های غربالگری را در صدر کار‌ها قرار دهیم و به خانواده‌ها آموزش داده و اطلاع‌رسانی کنیم که از کودکی فرزندانشان را به سبک زندگی صحیح عادت دهند.
صالحی می‌افزاید: تغذیه در این مورد بسیار با اهمیت است. خانواده‌ها به‌ویژه کودکان باید پایه مخروط غذایشان بیشتر سبزیجات باشد. بعد پروتئین سفید و روغن‌های غیراشباع مثل روغن زیتون. البته این موضوع شامل برخی پرهیزات نیز می‌شود مثل پرهیز از مصرف قند و خوراکی‌های با شیرینی بالا و فست فود. این موضوع باید در کشور نهادینه شده و از کودکی تا سالمندی غربالگری انجام شود. از طرفی، یک ضربه به سر در کودکی که به بیهوشی بینجامد می‌تواند یک ریسک فاکتور در ابتلا به آلزایمر در سنین سالمندی باشد. به همین دلیل کودکان باید یاد بگیرند ایمن زندگی و از کلاه و کمربند ایمنی استفاده کنند.
صالحی ادامه می‌دهد: موضوع مهم دیگر ورزش است. اگر ما ورزش را در دستور کار کودک قرار دهیم، عادت می‌کند که در سالمندی هم این ورزش را ادامه دهد. موضوع دیگر افزایش ذخایر مغزی است به این معنی که هرچه فرد ذخایر مغزی خود را افزایش دهد، مثلاً زبان یا حرفه جدید یاد بگیرد، ارتباطات بین سلول‌های مغزی افزایش پیدا کرده و فرد دیرتر مسائل را فراموش می‌کند. ارتباطات اجتماعی نیز در زندگی بسیار مؤثر است، چرا که هم از افسردگی پیشگیری می‌کند و هم این که ابتلا به دمانس را کاهش می‌دهد. در این میان، انجام کار‌های خیر در دوران سالمندی یا داشتن فعالیت جانبی باعث احساس رضایت از خود می‌شود و می‌تواند تأثیرات پیشگیرانه داشته باشد.
**علائم ابتلا به آلزایمر
معمولاً ده علامت برای تشخیص و هشدار بیماری آلزایمر وجود دارد که داشتن بیش از سه علامت نشان دهنده ابتلا به بیماری است. صالحی با اشاره به این موضوع می‌گوید: در این بیماری، حافظه نزدیک فرد دچار اختلال می‌شود، به این معنی که فرد فراموش می‌کند که مثلاً کلیدش را کجا گذاشته است یا اینکه آیا نمازش را خوانده یا غذایش را خورده است یا نه. از طرفی، ممکن است سؤالات یا جملات تکراری بیان کند یا لباس نامرتب یا نامربوط بپوشد مثلاً در فضای گرم لباس ضخیم بپوشد. از سوی دیگر، افراد در معرض خطر بیشتر و مبتلا به آلزایمر نسبت به خودشان بی‌تفاوت می‌شوند به‌طوری که به نظافت و بهداشت خود توجهی نمی‌کنند.
به گفته صالحی همه این موارد یک علامت هشدار است و اگر سه مورد از این علائم را در فرد سالمند مشاهده کنیم، حتماً باید او را نزد پزشک ببریم تا تست تشخیصی در مورد او انجام، و اگر مشخص شود دچار دمانس و آلزایمر است مورد درمان قرار گیرد.
آلزایمر بیماری دوران سالمندی است با این حال دمانس انواع مختلفی دارد و گونه‌های نادری از آن ممکن است در جوانی هم ایجاد شود که بسیار نادر است. ممکن است از هر ۱۰۰ هزار نفر یک نفر به آن مبتلا شوند. بیماری آلزایمر از ۶۰ سالگی به بعد ایجاد می‌شود. بین ۶۰ تا ۶۵ سالگی نیز یک تا دو درصد افراد مبتلا می‌شوند و هر پنج سالی که می‌گذرد، ابتلا به بیماری دو برابر می‌شود. سالمندان می‌توانند در کنار چکاپ جسمی سالانه خود، تست حافظه و افسردگی نیز انجام دهند تا در صورت در معرض خطر بودن، سریع‌تر روند درمان را شروع کنند و راحت‌تر با آن کنار بیایند.
منبع: بهداشت نیوز
∎