خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: عربستان از زمان روی کار آمدن ملک سلمان و متعاقب آن ولیعهد شدن محمد بن سلمان شاهد تحولات داخلی گسترده ای بوده، که از جمله آن ایجاد خفان شدید و بازداشت و زندانی شدن مخالفان بوده است به طوری که حاکمان ریاض تاب کوچکترین انتقادی را ندارند.
فعالان و منتقدان ریاض از سوی رسانه های وابسته به حکومت سعودی به عنوان خائن معرفی می شوند و معمولا جامعه بین المللی هم توجهی به سرنوشت این منتقدان با توجه به نفوذ مالی ریاض نمی کند.
در حالی که باج گیری و تحقیرهای ترامپ ضد حاکمان ریاض ادامه دارد اما محمد بن سلمان از دوستی با ترامپ سخن می گوید. محمد بن سلمان در واکنش به اظهارات ترامپ مبنی بر اینکه عربستان بدون حمایت آمریکا دو هفته هم دوام نمی آورد، اعلام کرد: «عاشق کار با ترامپ هستیم! باید قبول کرد که دوستان چیزهای خوب و بد درباره ما می‌گویند. شما نمی‌توانید دوستانی داشته باشید که ۱۰۰ درصد چیزهای خوبی درباره شما بگویند. این ماجرا حتی درون خانواده‌ها هم صادق است. همیشه سوءتفاهم‌هایی وجود دارد و ما این مورد را هم در همین دسته طبقه‌بندی می‌کنیم».
شاید محمد بن سلمان به پشتوانه حمایت آمریکایی ها است که هرکه را مایل است دستگیر و به زندان می افکند از شاهزادگان آل سعود گرفته تا سعد حریری نخست وزیر لبنان و فعالان و منتقدان سیاست هایش که آخرین مورد آنها جمال خاشقجی بوده است.
جمال خاشقجی کیست؟
خاشقجی متولد سال ۱۹۵۸ در مدینه منوره که روزنامه نگاری را با کار در روزنامه سعودی گازت آغاز کرد، مدتی به عنوان مشاور رسانه ای شاهزاده ترکی الفیصل ( رییس سابق سازمان امنیت سعودی) هم فعالیت داشته است.
وی در دانشگاه ایالتی ایندیانا در آمریکا تحصیل کرده و از سپتامبر سال ۲۰۱۷ همزمان با آغاز سرکوب فعالان مدنی و سیاسی از عربستان خارج و در آمریکا به سر می برد. او یک ملی گرا محسوب می شود. خاشقجی در سال های ۱۹۸۹ تا ۹۰میلادی در شماری از هفته نامه ها و روزنامه های عربستان با تمرکز روی پوشش اخبار افغانستان، الجزایر، پاکستان، سودان و دیگر کشورهای خاورمیانه که از قضا با موفقیت هایی هم همراه بود ، کار کرد .
خاشقجی طی سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ میلادی به عنوان نایب رییس سردبیر روزنامه عرب نیوز انتخاب شد و در سال ۲۰۰۴ سردبیر روزنامه الوطن شد که البته ریاست او تنها ۵۲ روز به طول انجامید. نظرات و تحلیل های اصلاح طلبانه او با هدف آگاهی رسانی به مردم باعث شده بود، جزو روزنامه نگارهای شاخص عربستان محسوب شود.
وی در سال ۲۰۱۰ سردبیر شبکه خبری العرب شد که با هزینه ولید بن طلال میلیارد معروف سعودی که سال گذشته چند ماهی را در زندان بن سلمان گذراند، ایجاد شده بود . این شبکه در سال ۲۰۱۵ تنها یک روز فعالیت کرد و بسته شد. خاشقجی همزمان در این سالها به عنوان مفسر و تحلیلگر در شبکه های ام.بی.سی ، بی.بی.سی و الجزیره فعالیت داشت.
خاشقجی یکی از کسانی بود که توانست با اسامه بن لادن رهبر شبکه تروریستی القاعده دیدار و مصاحبه های اختصاصی انجام دهد. او در سال ۲۰۰۷ برای دومین بار سردبیر رونامه الوطن شد، اما در سال ۲۰۱۰ بنا به دلایلی که اعلام نشد، استفعا داد . برخی گفتند که دلیل استعفای او انتشار مطلبی در مخالفت با سلفی گری بوده است .
خاشقجی، ستون‌نویس ثابت روزنامه سعودی الحیات بود که تا چند ماه پیش همزمان در لندن، ریاض و بیروت چاپ می‌شد، اما چند ماهی است که انتشار کاغذی آن متوقف شده است. خاشقجی به دلیل انتقاد از سیاست‌های دولت فعلی عربستان از نوشتن در این روزنامه منع شد و مدتی بعد، راهی آمریکا و مقیم این کشور شد.
خاشقجی یک هفته قبل از ربوده شدن از سکوت کشورهای عربی در مقابل اهانت های مکرر دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا به آنها انتقاد کرد. وی در توئیتی نوشت: ترامپ هر از گاهی توئیت می کند که از کشورهای عربی حمایت می کند و ما عرب ها باید برای ادامه این دفاع، هزینه آن را بپردازیم، اما سوالی که به ذهنم می رسد، آن است که رئیس جمهوری آمریکا از ما در برابر چه کسی حمایت می کند. خاشقجی: بر این باورم ، بزرگ ترین خطری که کشورهای عربی و منابع نفتی آنها را تهدید می کند، خود ترامپ است، چرا که وی، عرب ها را تنها چاه نفت می بیندبر این باورم ، بزرگ ترین خطری که کشورهای عربی و منابع نفتی آنها را تهدید می کند، خود ترامپ است، چرا که وی، عرب ها را تنها چاه نفت می بیند. او تالیفاتی هم دارد که از جمله مهمترین آنها می توان روابط بحرانی عربستان بعد از ۱۱ سپتامبر ، بهار عربی و اخوان المسلمین و اشغال بازار سعودی نام برد.
وی در آمریکا مورد توجه رسانه های غربی وعربی بود و با توجه به بروز مسایل حاد سیاسی در داخل عربستان، همواره از او خواسته می شد تا نظر خود را بیان کند. خاشقجی هم در سخنان و مواضعش دوگانه بود. گاهی انتقاد می کرد و بعضا هم از سیاست های سعودی ها ستایش به عمل می آورد. وی از جمله کسانی بود که از مبارزه با فساد در دولت حمایت می کرد و از قلیل افرادی که از بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی از جمله مصر حمایت و برکناری محمد مرسی را به چالش کشید.
روز سه شنبه دوم اکتبر چه رخ داد؟
جمال خاشقجی که از وی به عنوان روزنامه نگار ملی گرا و مخالف بن سلمان نام برده می شود، سه شنبه گذشته زمانی که قصد داشت، ازدواج خود را در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه ثبت کند، ناپدید شد.
وی به کنسولگری عربستان در استانبول رفت تا بتواند با خدیجه آرزو ازدواج کند و از نامزدش خواست که اگر بازنگشت با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تماس بگیرد. خدیجه تا یک بامداد منتظر ماند اما خبری نشد و به گفته وی مشاهده نکرده که وی ساختمان کنسولگری را ترک کرده باشد.
ترکیه چه می گوید؟
مقامات ترکیه تاکید کرده اند که خاشقجی از داخل کنسولگری خارج نشده است. وزارت خارجه ترکیه ولید بن عبدالکریم الریجی سفیر ریاض در آنکارا را احضار کرد تا از وی جویا احوال خاشقجی شوند. به گفته شاهدان عینی کنسولگری عربستان روز چهارشنبه سوم اکتبر درها را به روی مراجعه کننده می بندد.
منابع امنیتی ترکیه امروز شنبه در اولین واکنش به ناپدیدشدن «جمال خاشقجی» نویسنده و منتقد عربستان در استانبول اعلام کردند: ۱۵ سعودی شامل چند مقام این کشور با ۲ هواپیما وارد ترکیه شدند و در ساعت حضور وی در کنسولگری به این مکان آمده و سپس به کشور خود بازگشته اند.
همچنین یک مقام ترکیه ای در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفت: «ارزیابی اولیه پلیس ترکیه این است که آقای خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول کشته شده است. ما معتقدیم این قتل از قبل برنامه ریزی شده بود و بدن او نیز به خارج از کنسولگری منتقل شده است.»
از سوی دیگر نکته ای که خدیجه آرزو نامزد جمال خاشقجی به آن اشاره می کند این است که مقامات ترکیه در پنج ساعت اول از ناپدید شدن خاشقجی از موضوع بی خبرند و این زمان کافی به اعتقاد خدیجه آرزو برای ناپدید کردن یا انتقال جمال به خارج از کنسولگری است.
به اعتقاد ناظران امور؛ درواقع نگرانی کنونی این است که خاشقجی با خودرو دیپلماتیک از کنسولگری عربستان در استانبول خارج و به عربستان منتقل شده باشد و سرنوشت وی مشابه بسیاری از متفکرین و تحلیلگران سیاسی باشد که به محمد بن سلمان اهانت کرده اند.
توماس فریدمن نویسنده مشهور آمریکایی درباره جمال خاشقجی ضمن انتقاد از محمد بن سلمان می نویسد: «وی حاکم مستبد عصر است که به دموکراسی توجهی ندارد. اطراف وی را مشتی اوباش فرا گرفته که توصیه های بدی به وی می کنند».
از نگاه تحلیلگران؛ محمد بن سلمان با انتقادهایی که از خارج می شود میانه خوبی ندارد و علت تحرکات جدی ضد کانادا هنگامی که درباره اوضاع حقوق بشر در عربستان موضع گیری کرد، همین موضوع است.
روزنامه الاخبار: جمال خاشقجی در ریاض است
روزنامه الاخبار لبنان در این باره نوشته است: «یک منبع آگاه اعلام کرد که مقامات سعودی به اطلاع آنکارا رسانده اند که خاشقجی در ریاض است. عملیات انتقال وی به ریاض طی عملیاتی پیچیده صورت گرفته است.
الاخبار می نویسد: پای خالد بن سلمان سفیر عربستان در واشنگتن و فرزند ملک سلمان و برادر محمد بن سلمان در میان است که به خاشقجی اطمینان داده که در صورت بازگشت به عربستان گزندی به وی وارد نخواهد شد.
این رسانه لبنانی فاش کرد: بر اساس اطلاعات، خاشقجی وارد ساختان شماره یک کنسولگری عربستان می شود و نامزدش در بیرون این ساختمان منتظر وی است اما از ساختمان دیگر کنسولگری یعنی ساختمان شماره ۲ خارج می شود و این از طریق راهرویی است که دو ساختمان را به هم ربط می دهدخاشقجی وارد ساختان شماره یک کنسولگری عربستان می شود و نامزدش در بیرون این ساختمان منتظر وی است اما از ساختمان دیگر کنسولگری یعنی ساختمان شماره ۲ خارج می شود و این از طریق راهرویی است که دو ساختمان را به هم ربط می دهد. سپس وی را سوار بر خودرو می کنند و به فرودگاه منتقل می کنند.
الاخبار به نقل از این منبع آگاه وابسته به یکی از کشورهای خلیج فارس آورده است: عملیات انتقال با همدستی یکی از افسران ترک انجام می شود. عملیاتی که هنوز زوایای آن آشکار نشده است.
این رسانه با اشاره به دیدارهای متعدد خاشقجی با خالد بن سلمان سفیر عربستان در آمریکا آورده است: اگر خاشقجی تصمیم به بازگشت به دامان نظام سعودی گرفته بود و با محمد بن سلمان و پدرش بیعت کرده بود که مشکلی وجود نداشت اما به نظر می رسد که عدم مصالحه خاشقجی با نظام سعودی سبب شده که ریاض طرح اقدام علیه وی از طریق یک عملیات امنیتی را بگیرد.
الاخبار در ادامه می نویسد: تلفن خاشقجی در دست سعود القحطانی مشاور دیوان پادشاهی عربستان است و وی با شاهزادگان، نویسندگان و شخصیت های دیگری که با خاشقجی از طریق این تلفن در ارتباط بوده اند، تماس گرفته است و همه اطلاعات تماس گیرندگان با خاشقجی را دیوان پادشاهی در اختیار دارد».
این روایت روزنامه الاخبار هنگامی که کنار موضع گیری محمد بن سلمان ولیعهد سعودی قرار داده شود مبنی بر اینکه مقامات ترکیه اجازه بازرسی کنسولگری عربستان در استانبول برای یافتن جمال خاشقجی را دارند، گواه صحت انتقال وی به عربستان دارد.
رای الیوم: عملیات ربودن با تکیه بر دستگاههای اطلاعاتی بین المللی صورت گرفته است
رای الیوم نیز در این زمینه آورده است: «همه شواهد گواه این است که ربودن خاشقجی با عملیات محکمی رخ داده که با تکیه بر دستگاه های استخباراتی بین المللی صورت گرفته است و از افرادی که در ربودن افراد در خیابان یا نمایندگی های دیپلماتیک یا فرودگاهها تبحر دارند استفاده شده است.
این رسانه می نویسد: احتمال برتر این است که خاشقجی در دقایق اول ورود به ساختمان ربوده شده یعنی وی را بیهوش و به شکل مستقیم به خارج آن منتقل کرده اند و این با توجه به اینکه کنسولگری زیر ذره بین پلیس و اطلاعات ترکیه در ساعات اولیه نبوده، کار ربایندگان و انتقال وی به عربستان از راه زمینی یا دریایی با توجه به نزدیکی به آبهای بین المللی و پرهیز از راه هوایی با توجه به دشواری عبور از تدابیر امنیتی شدید ترکیه است، را آسان کرده است.
رای الیوم نوشته است: در این صورت عربستان به کماندوهای سابق انگلیسی یا آمریکایی یا حتی فرانسوی و حتی بعید نیست کماندو اسرائیلی روی آورده است. و این از عربستان که به مزدوران در جنگ ضد ملت یمن روی آورده، بعید نیست.
این رسانه می نویسد: ترکها مرتکب اشتباه راهبردی شدند و آن هنگامی بود که پلیس ترکیه خاشقجی را همراهی نکرد یا ردیاب کوچک که اسکنرهای امنیتی کنسولگری ها توان کشف آنها را ندارد، به همراه خاشقجی کار نگذاشت زیرا ترکیه فکر اقدامی از این قبیل از سوی عربستان را نمی کرد و این خیانت به مثابه خنجری از پشت به رجب طیب اردوغان است که اگر مشخص شود خاشقجی را ربوده اند، اهانتی بزرگ به وی است».
از نگاه تحلیلگران جمال خاشقجی به کنسولگری عربستان در استانبول رفته و با توجه به اینکه این کنسولگری در منطقه ای شلوغ قرار دارد هرگز فکر نمی کرده که دیگر از آن بیرون نیاید اما به نظر می رسد که مردان محمد بن سلمان منتظر وی بوده اند و جمال صید گرانبهایی برای آنها محسوب می شده است.
ناظران امور بر این باورند که اگر صحت ربوده شدن خاشقجی ثابت شود این موضوعی خطرناک و به مثابه راهزنی در روابط بین المللی محسوب می شود و به مثابه جنایتی چند بُعدی است؛ نخست اینکه اقدامی اوباش گرانه در کشور مستقل دیگر و تهدید سفر کننده به این کشور که مسئول جان خاشقجی بر عهده آن بوده یعنی ترکیه است و در وهله دوم، اقدام علیه نویسنده و منتقد و ربودن آن از کشور دیگر به مثابه جنایت ضد بشری و تعدی به قانون بین الملل است.
به هر حال سرنوشتی که جمال خاشقجی بدان گرفتار شد چند نکته را درباره حاکمان ریاض بیش از قبل آشکار می کند؛
- حاکمان ریاض تحمل هیچ گونه نقدی را ندارد و بر خلاف شعارها و ژست اصلاحات، اصولا اعتقادی به آن ندارد. آزادی بیان واژه ای غریب برای مقامات سعودی است.
- مقامات کنونی سعودی در حالی اتهاماتی ضد کشورهای دیگر مطرح می کند که از زمان روی کار آمدن به قلع و قمع مخالفان و غارت سرمایه های آنها و زندانی کردن شان پرداخته و عربستان را به بزرگترین زندان فعالان سیاسی و مدنی تبدیل کرده اند.
- این حادثه نشان می دهد که حاکمان کنونی ریاض نه تنها با جنگ افروزی ضد یمن ملت این کشور را گرسنه نگه داشته و هزاران نفر را به شهادت رسانده و زخمی کرده اند؛ بلکه خطری برای روابط بین الملل محسوب می شوند زیرا از راهزنی های بین المللی آنها، کشورهای دیگر از این پس در امان نخواهند بود.
- اگر جمال خاشقجی از ترکیه به عربستان منتقل شده باشد این دومین بار است که حاکمان ریاض حاکمیت دیگر کشورها را نادیده می گیرند؛ زیرا در مورد اول نیز نخست وزیر یک کشور مستقل یعنی لبنان را گروگان گرفتند و پس از فشارهای متعدد وی را آزاد کردند.