صاحب‌خبر - زهره احدی
در روزهای گذشته فرمانده سپاه تهران از تشکیل گشت سپاه برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و اراذل و اوباش خبر داد. همین خبر کوتاه در اذهان عمومی سوال‌های بسیاری به وجود آورد و با مخالفت رسمی وزارت کشور نیز مواجه شد اما این خبر در میان خیل عظیم اخبار و حوادث گوناگون گم شد تا اینکه چندی پیش جزئیاتی از این طرح منتشر شد؛ در حال حاضرنحوه فعالیت و دامنه اختیارات چنین تشکیلاتی اذهان را به خود درگیر کرده است.
هفته گذشته سردار یزدی فرمانده سپاه تهران در جمع خبرنگاران گفت:«به زودی گشت‌هایی در تهران ایجاد می‌شود که از وقوع سرقت، اوباش و... جلوگیری کنیم.» چندی نگذشت که همین خبر با واکنش وزارت کشور روبرو شد. سخنگوی وزارت کشور با تاکید بر اینکه متولی این موضوع مطابق قانون و مصوبات شورای اجتماعی کشور نیروی انتظامی است، گفت:
« به صورت کلی راهکارهای قانونی پیش بینی شده که هر یک از دستگاه‌هایی که وظیفه انجام برنامه‌های شورای اجتماعی کشور در خصوص مبارزه با آسیب‌های اجتماعی را دارند، می‌توانند از همکاری و مشارکت سایر دستگاه‌ها برای انجام وظایف قانونی خود استفاده کنند. وی در ادامه تصریح کرد:« در بررسی که من داشتم، تاکنون نیروی انتظامی تهران بزرگ از هیچ دستگاهی درخواست کمک یا مشارکت برای مبارزه با این موضوع را نداشته است.»
محدودیت‌های گشت سپاه
باوجود مخالفت‌هایی که با این طرح وجود دارد ماجرای گشت سپاه به تمامی مراحل لازم را پشت سر می‌گذارد. چندی پیش این طرح را به عنوان «حماسه خدمت و امنیت» نامیدند و جزئیات بیشتری از آن در اختیار عموم قرار گرفت. قرار است با کاهش قابل ملاحظه برپایی تورهای ایست و بازرسی بسیج، گروه‌هایی ۳ الی ۵ نفره متشکل از بسیجیانی که دوره‌های آموزشی خاص را گذرانده‌اند، به صورت پیاده و سواره و بدون در اختیار داشتن اسلحه، از غروب تا طلوع آفتاب در سطح شهرهای کشور اقدام به گشت‌زنی کنند. بنابر اظهارات سردار غلامحسین غیب‌پرور رئیس سازمان بسیج این افراد پس از سپری شدن دوره آموزشی در قالب گشت محلی به فعالیت خواهند پرداخت. اما سوال اینجا است که این گشت‌ها به چه مواردی خواهند پرداخت؟ از خلال صحبتهای مسئولان می‌توان به سرقت، اراذل اوباش و آسیب های اجتماعی اشاره کرد که ترکیب آسیب‌های اجتماعی این نگرانی را به وجود می آورد که شاید با استفاده از چنین تشکیلاتی نتوان مرزها را رعایت کرد و ماموران وارد برخی موضوعات غیر مرتبط شوند. در همین خصوص نعمت احمدی حقوقدان در گفت‌وگو با «ابتکار» مطرح کرد:« قدرت اجرایی چنین نهادی محدود به دستوری است که قوه قضائیه به آن می‌دهد و ضابط اختیار مستقلی ندارد و تنها در مقابل جرمی که مشهود شود، قدرت اجرایی دارد. ضابط قوه قضائیه تنها در خصوص جرم مشهود می‌تواند بدون دستور قوه قضائیه وارد شود و پرونده‌ای تشکیل دهد و آن مورد را در اختیار قوه قضائیه قرار دهد.» این حقوقدان در خصوص جایگاه قانونی گشت سپاه عنوان کرد:« قوه قضائیه می‌تواند ضابطی برای موارد اجرایی خود داشته باشد و نیروی انتظامی ضابط عام محسوب می‌شود. بنابراین اینکه سپاه گشت داشته باشد در این خصوص است که به عنوان ضابط قوه قضائیه واردعمل شود و از نظر قانونی ایرادی بر آن وارد نیست اما اینکه گشت سپاه با یک دستور کلی بخواهد بدون اینکه جرمی وارد شده باشد و یا اینکه مقام قضایی دستوری داده باشد، وارد عمل شود، صحیح نیست.» وی با بیان اینکه وجود تشکیلاتی به عنوان ضابط دادگستری پذیرفته شده است، مطرح کرد:« مقام قضایی برای مواردی که لازم بداند، می‌تواند در جهت پیشبرد یک پرونده اقداماتی از قبیل برخورد، بازداشت و تشکیل پرونده از ضابط استفاده کند، نیروی انتظامی ضابط عام است و مقام قضایی می‌تواند تحقیق و انجام پرونده‌ای را به سپاه واگذار کند.» وی در ادامه افزود:« آیا این نهاد می‌تواند بدون دستور قوه قضائیه به صورت کلی در مسائل امنیتی جامعه ورود پیدا کند؟ خیر؛ مجوز قانونی ندارد. اینکه شما تشکیلاتی داشته باشید و بدون دستور اقدام کنید، صحیح نیست. البته استثنائاتی هم وجود دارد. اگر موقعیتی در جامعه به وجود آمد که تحرکاتی صورت می‌گرفت می‌تواند برای جلوگیری از وقوع حادثه و گسترش آن جلوگیری کند. اما اینکه خود به تنهایی تشکیلاتی را راه اندازی کند و بدون دستور قوه قضائیه و بدون جرم مشهود، قانونی نیست.» وی در بخشی دیگر از مصاحبه خود با «ابتکار» در خصوص توان اجرایی نیروی انتظامی بیان کرد: « من شخصا معتقدم نیروی انتظامی به عنوان ضابط قوه قضائیه توان ایجاد امنیت را دارد و ظرف این همه سال از جای دیگر کمکی نداشت اما اینکه چه اتفاقی در حال وقوع است و سپاه به این نتیجه رسیده است که نیروی انتظامی توان برقراری امنیت ندارند. این مخالفتی است که دولت هم مطرح کرده است و تشکیل چنین نهادی در سپاه به صورت موازی در کنار نیروی انتظامی محل بحث است. رحمانی فضلی نیز به عنوان سرپرست نیروی انتظامی در مخالفت با تشکیل این مجموعه در سپاه عنوان کرد که ما توان حفظ و کنترل را داریم و دولت هم از جمله مخالفان این طرح است. در داخل شهرها چه حادثه‌ای رخ داده است و یا اینکه چه حادثه ای است که سپاه می‌داند و خارج از توان نیروی انتظامی می‌داند و نیروی انتظامی کوتاهی کرده است و یا ناتوان است که جلوی آن را بگیرد که سپاه خود را وارد آن کرده است؛ تشکیل این مجموعه منجر به ایجاد این شک می شود که نیروی انتظامی توان برقراری امنیت را ندارد.»
سوابق مثبت همکاری سپاه و نیروی انتظامی
به رغم مخالفتی که از سوی کارشناسان و وزارت کشور در رابطه با موازی کاری گشت سپاه و نیروی انتظامی وجود دارد تعدادی از مسئولان نیز از این طرح حمایت می کنند و با استناد بر تجربه های موفقی که کمیتهها در دهه شصت
داشته اند، آن را مفید می‌دانند. بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در رابطه با طرح گشت ویژه سپاه پاسداران در تهران برای مقابله با اراذل و اوباش، فروش مواد مخدر و همچنین آسیب های اجتماعی، اظهار کرد:« نیروی انتظامی به عنوان مسئول امنیت کشور در یک هماهنگی در مواقع ضروری از نیروهای بسیج مردمی که به طور طبیعی از نیروهای آموزش دیده و مسلح هستند، برای کمک به امنیت استفاده کرده است، بنابراین این مسئله به هیچ عنوان جدید نیست و همیشه چنین اقداماتی مفید و درمردم ایجاد آرامش کرده است.» امیرعلی امیری فرمانده سابق سپاه نیز در گفت‌وگو با «ابتکار» گفت:
« بنابرشرایط ممکن است یک نهاد هماهنگ کننده فعالیت‌های امنیتی را برعهده گیرد؛ در مجموع در شورای امنیت کشور که زیر مجموعه شورای امنیت عالی است این فعالیت‌ها را هماهنگ می‌کنند و در شرایطی خاص که بیش از یک نهاد در مسائل امنیتی ورود پیدا می‌کند مسئولیت را برعهده می‌گیرد.» وی در ادامه افزود:« بر اساس تجربه می‌دانم که در مقاطعی این طرح به خوبی انجام می‌شد و در برخی مناطق کشور این همکاری و یا تقویت نیروی انتظامی که مسئولیت برقراری امنیت را دارد بنابر تشخیص شورای امنیت در این قضیه ورود پیدا می‌کند و مشکلی نبوده که فعالیت‌های تکمیلی داشته باشند. در صورت وقوع فرماندهی مشترک این موارد هم مشخص شده است که توسط شورای امنیت تعیین می‌شود و بنابرشرایط مثلا ممکن است در تهران فرماندهی این مسئله به قرارگاه ثارالله داده شود و گاهی هم ممکن است فرماندهی با خود نیروی انتظامی
باشد. » امیری با مثبت تلقی کردن این اتفاق عنوان کرد: «به هر حال چنین همکاری در صورت وقوع تهدید و گاهی برای پیشگیری از اتفاقی رخ می‌دهد و این اتفاق بستگی به اطلاعات نهادهای امنیتی دارد و ممکن است پیش بینی کنند که اگر فعالیت و کنترل و ... تشدید نشود، عواقب بدی دارد. همواره نباید منتظر باشیم تا مسئله ای پیش بیاید پیشگیری هم ضروری است.» وی در پایان صحبتهای خود تاکید کرد:« تا به امروز این قبیل همکاری‌ها نتایج مثبتی داشته اند و گشت‌های ثارالله واقعا نقش مثبتی در ایجاد امنیت داشتند و این اتفاق تنها محدود به تهران نیست و در مناطق غرب، شرق و جنوب شرق کشور میز مواردی به وجود آمده است و همکاری‌های مشترکی هم داشته ایم.»
به هرحال می‌توان برداشت کرد که دامنه اختیارات چنین نهادی در حالت عادی و قانونی محدود به موارد قضایی است اما آنچه سپاه به دنبال تشکیل آن است و با توجه به گشت زنی‌های شبانه ای که به زودی شاهد آن خواهیم بود، چنین برداشت می شود که سپاه کشور را در شرایط حساس امنیتی می‌داند. اگر چنین است آیا بهتر نیست که اطلاع رسانی صحیح در این خصوص صورت گیرد تا سپاه مردم را نیز با خود همراه کند؟ آیا با گروه‌های کوچک آن هم بدون اسلحه می‌توان با سارقان و اراذل و اوباش مقابله کرد؟∎