بیش از ۴۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌های استان گلستان از ابتدای امسال رخ داده و بالغ بر ۴۲۰ هکتار‌ خسارت دیده است.
براساس آمارهای رسمی در ۵۰ سال اخیر سطح جنگل‌‌های کشور از ۳۰ میلیون هکتار به ۱۴ میلیون هکتار کاهش یافته و به تبع آن در این سال‌ها، وسعت جنگل‌‌های شمال کشور که تنها بازمانده جنگل‌‌های هیرکانی به شمار می‌‌رود، طبق نتایج پژوهش‌های موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار به یک میلیون و ۶۵۰ هزار هکتار کاهش پیدا کرده است.
عوامل متعددی در تخریب و کاهش سطح جنگل‌های کشور به‌ویژه در نوار شمالی نقش داشته و دارند که می‌توان به بهره‌‌برداری‌‎‌های غیراصولی، فعالیت‌های عمرانی مانند راه‌سازی و توسعه سکونتگاه‌‌های روستایی و شهری، گردشگری غیرمسئولانه، حضور و چرای دام‌‌ها، وابستگی معیشتی روستاییان حاشیه جنگل، برداشت بیش از حد مجاز چوب، شیوع بیماری‌ها و آفات اشاره کرد. اما با اتفاقاتی که در یک دهه گذشته در عرصه‌های جنگلی کشور رخ داده باید آتش‌سوزی راهم به این لیست بلندبالا اضافه کرد.

خسارت سالانه حریق در ۱۵ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور
براساس اعلام مسئولان سازمان جنگل‌ها سالانه ۱۵ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور دچار حریق می‌شوند که استان‌های فارس، خوزستان و گلستان در این زمینه رکورددار هستند.
در حالی مسئولان رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از وقوع این اتفاق تلخ خبر می‌دهند که تنها یک درصد مساحت کشور دارای پوشش جنگلی است. از سویی دیگر قرارگیری در کشوری خشک و نیمه‌خشک نیز حساسیت‌ها را نسبت به این مسئله افزایش داده اما هنوز هم شعله‌های آتش با شاخه‌های درختان و ابتدایی‌ترین وسایل خاموش می‌شود.
به نظر می‌رسد علاوه بر کمبود اعتبارات، نبود نیروهای متخصص و آموزش‌دیده برای مقابله با حریق، مدیریت کارآمدی هم در این حوزه وجود ندارد چراکه همه‌ساله بخش زیادی از عرصه‌های محدود جنگلی طعمه حریق شده و تبدیل به خاکستر می‌شود. هرچند در این بین ممکن است برخی از آتش‌سوزی‌ها هم خسارت‌های سطحی به بار بیاورد با این‌حال نمی‌توان از خسارت‌های پیدا و پنهانی که به اکوسیستم جنگلی وارد می‌شود، چشم‌پوشی کرد.
آن‌طور که مسئولان می‌گویند بیش از ۹۵ درصد آتش‌سوزی‌ها ناشی از علل انسانی بوده که حتی وقوع حریق‌های متعدد در یک ساعت مشخص در برخی مناطق، سبب این گمانه‌زنی شده که بخش قابل توجهی از آتش‌سوزی در جنگل‌ها عمدی بوده است.
در شرایطی که عده‌ای تعمداً یا سهواً جنگل‌های کشور را به آتش می‌کشند، خلاءهای قانونی و بازدارنده نبودن مجازات‌ها و جرائم در این حوزه نیز بیش از گذشته رخ‌نمایی می‌کند.

تغییر الگوی آتش‌سوزی در جنگل‌ها
رئیس انجمن جنگلبانی کشور درباره آتش‌سوزی‌هایی که جنگل‌های کشور به‌ویژه عرصه‌های هیرکانی را تهدید می‌کند، می‌گوید: براساس آمار سازمان جنگل‌ها بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی مربوط به فعالیت‌های انسانی است. هرچند شرایط و بستر وقوع حریق به علت وقوع خشکسالی، وزش بادهای گرم مدیترانه‌ای و خزان درختان و کاهش رطوبت هوا در برخی از ماه‌های سال بیش از گذشته فراهم است.
هادی کیادلیری معتقد است آتش‌سوزی در جنگل‌ها امری طبیعی بوده و از گذشته تاکنون نیز وجود دارد اما آنچه که سبب ترس کارشناسان شده و هشداری جدی برای متولیان حفظ منابع طبیعی به شمار می‌رود، تغییر الگوی آتش‌سوزی‌هاست.
وی می‌گوید: در یک دهه گذشته به ویژه در ۵ سال اخیر شدت و حدت آتش‌سوزی‌ها نسبت به گذشته تغییر اساسی یافته که یکی از دلایل اصلی آن تغییرات اقلیمی است. اما برای پیشگیری و مقابله به حریق مسائل و موضوعات متعددی وجود دارد که باید به آن پرداخته شود.

بخشی از مردم رفتارهای محیط‌زیستی ندارند
بنا به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، بخشی از اقدامات در حوزه حفظ منابع طبیعی به ویژه جنگل‌ها به مدیریت فرهنگی مرتبط است. اینکه مردم باید بدانند در مواجهه با طبیعت باید چه رفتاری داشته باشند و چه کارهایی نباید انجام دهند. بیشتر مردم این اطلاعات را دارند اما به‌رغم مطلع‌بودن، رفتارهای محیط‌زیستی ندارند که این مسئله نیازمند پژوهش‌های اجتماعی است. در کنار این مسئله می‌توان بازدارنده‌نبودن مجازات‌ها هم اشاره کرد اما مسئله اساسی در مقابله با حریق‌ها و کاهش خسارت‌های آن، مجهز بودن و مدیریت بحران است. وی معتقد است، ابزار لازم برای مقابله با حریق وجود ندارد و هنوز به ابتدایی‌ترین شکل ممکن با این بحران مقابله می‌شود.

ناتوانی مدیران برای پیشگیری و کنترل آتش‌سوزی‌ها
کیادلیری می‌گوید: در کنار نبود بودجه باید به ناتوانی مدیرانی که نتوانسته‌اند وضعیت و شرایط بحرانی و کمبود تجهیزات و امکانات را برای مدیران بالادستی تشریح کنند هم اشاره کرد. متأسفانه مدیریت ما به‌گونه‌ای است که نشسته‌ایم آتشی به جان جنگل‎ها بیفتد و بعد با شاخه بلوط آن را خاموش کنیم. همه امکانات ما بیل و آتش‎کوب دستی است در حالی که دنیا با تجهیزات عظیمی که دارد در مقابله با حریق کم می‌آورد.
موضوع دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که بیشتر اقدامات ما در این حوزه کنترلی است و هزینه چندانی برای پیشگیری انجام نمی‌دهیم. از طرفی هم دست ما از افرادی که در زمینه آتش سوزی جنگل تخصص داشته باشند، کوتاه است. این درحالی است که آتش‌سوزی جنگل‌ها یکی از بزرگترین چالش‌های کشور در حوزه منابع طبیعی بوده و براساس اعلام سازمان‌های متولی در یک دهه گذشته قریب به ۲۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی شمال کشور دچار حریق شده است.

۴۲۰ هکتار از جنگل‌های گلستان طعمه حریق شد
کارشناسان و متخصصان این حوزه معتقدند علاوه بر سرعت سرسام‌آور تخریب کمی و کیفی جنگل‌ها، این عرصه‌ها به‌ویژه در شمال کشور و از ارتفاع بالا فشار زیادی را تحمل می‌کنند. یخچال‌های باستانی در حال آب‌شدن است، چشمه‌ها یکی‌یکی خشک می‌شود و نابودی هر یک درخت، یک گام ما را به بیابانی‌شدن نزدیک می‌کند. این شرایط در گلستان که بارندگی در آن به نسبت دیگر استان‌های شمالی کمتر بوده، سخت‌تر است. برای همین همه‌ساله شاهد وقوع چند صد فقره آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی این استان هستیم که هرچند متولیان می‌گویند خسارت‌ها عمدتا سطحی و ناچیز است، اما هکتارها جنگل آسیب می‌بیند.
در این‌باره جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان می‌گوید: از ابتدای امسال تا هفته گذشته بیش از ۴۰۰ فقره آتش سوزی در جنگل‌های استان رخ داده که سطحی که خسارت دیده بالغ بر ۴۲۰ هکتار برآورد شده است.

بخشی از حریق‌ها در گلستان عمدی است
محمدرضا آریان‌فر درباره آتش‌سوزی‌هایی که به یک‌باره بخش‌های مختلفی از جنگل‌های استان را در بر می‌گیرد، می‌افزاید: بررسی کارشناسی ما نشان می‌دهد تقریبا همه حریق‌ها علل انسانی داشته و حتی این گمانه‌زنی وجود دارد که چون در یک محدوده زمانی مشخص، در چند نقطه حریق رخ می‌دهد، این مسئله تعمدی است. اما اینکه این افراد چه افرادی هستند که آتش به جان جنگل‌ها می‌اندازند، تاکنون چیزی به دست نیاورده‌ایم.
به گفته وی، بخش زیادی از آتش سوزی از کنار جاده‌ها شروع می‌شود و بخشی هم در عمق جنگل اتفاق می‌افتد، با این حال بخش زیادی از حریق‌ها سهوی و به دلیل بی‌مبالاتی افراد رخ می‌دهد.

کمبود نیروهای حفاظتی در جنگل‌های استان گلستان
جانشین فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان با اشاره به کمبود نیرو برای اطفای حریق می‌گوید: در کل استان امسال ۶۰ نیروی حفاظتی دیده‌بان داشتیم که قرارداد اغلب آنان به پایان رسیده و تنها تعداد محدودی از این افراد عمدتا در شرق استان، هنوز مشغول به‌کار هستند. زمانی که آتش‌سوزی در یک یا دو نقطه رخ دهد خیلی راحت با بسیج نیروها می‌توانیم آن را مهار و اطفاء کنیم اما وقتی همزمان در ۱۰ یا ۲۰ نقطه حریق رخ می‌دهد، نمی‌توانیم با این تعداد نیرو اقدامات خوب و به موقع انجام دهیم. برای همین از ظرفیت نهادهایی مانند سپاه و ارتش استفاده می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: آموزش برای مقابله با حریق یکی از موضوعات مهم و اساسی است. در حال حاضر بخشی از همان اندک نیروها، به واسطه حضور در اطفای آتش سوزی‌های زیاد، تجربه کافی به‌دست آورده‌اند اما اینکه نیروهای متخصصی برای این کار داشته باشیم، این‌گونه نیست. برای این کار قرار است حدود ۱۰۰ نفر از سربازان ارتش و سپاه را برای همکاری در زمان حریق، آموزش دهیم که هماهنگی لازم در این زمینه در حال انجام است.

نیروی انسانی برای استفاده از تجهیزات نداریم
وی درباره تجهیزات و امکاناتی که اغلب کارشناسان معتقدند اندک و ابتدایی است، می‌گوید: برای استان به اندازه کافی تجهیزات خریداری شده اما نیاز به نیروی انسانی داریم که بتواند از آن‌ها استفاده کند. علاوه براین باید پولی هم وجود داشته باشد که بتوانیم خرج استهلاک ماشین آلات و تجهیزات کنیم.
نظر آریان‌فر درباره نیاز یا عدم نیاز استان به بالگرد در زمان اطفای حریق این است که بیش از ۹۰ درصد جنگل‌های استان در دسترس قرار دارد و برای اطفای حریق نیازی به بالگرد نیست هرچند برای هلی‌برد نیروها می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
در حالی مسئولان از وجود امکانات و تجهیزات کافی سخن می‌گویند که تصاویر نیروهای امدادی و مردمی در زمان اطفای حریق و تجهیزاتی که در اختیار دارند، به خوبی نشان می‌دهد شرایط آن‌گونه که برخی مسئولان می‌گویند هم بر وفق مراد نیست. از سویی دیگر با وجود آتش‌سوزی‌های متعددی که در نقاط مختلف استان رخ می‌دهد، به طور مثال حدود یک‌ماه قبل در مدت ۲ روز ۲۱ نقطه از عرصه‌های جنگلی استان طعمه حریق شده بود، لازم است دیگر دستگاه‌ها و همچنین حوزه قضایی به این مسئله ورود کنند.

^{نویسنده: فریده ستایشگر - تسنیم}