دوسال پیش که در جشنواره سی‌وچهارم فیلم فجر رونمایی شد، تنها تصوری که اهالی رسانه و منتقدان از این اثر انیمیشن سینمایی داشتند طراحی عجیب کاراکترهایی بود که تا به آن روز در سطح آثار ایرانی ندیده بودند. پرده سینمای ایران، در تمام سال‌های حیات خود، خالی از آثار مختص کودک و نوجوان بوده است و انیمیشن‌سازی به‌عنوان یکی از انواع هنر ارتباط با کودکان و نوجوانان همچنان شرایط نوپایی را پشت سر می‌گذارد و مجموع انیمیشن‌های سینمایی هم که در سینمای ایران فرصت اکران یافتند، از انگشتان یک دست کمتر است. اما انیمیشن «فهرست مقدس» بعد از گذشت دوسال از اولین رونمایی‌اش در جشنواره سی‌وچهارم فیلم فجر از چهارشنبه هفته گذشته اکران خود را شروع کرد. این انیمیشن با سرمایه‌گذاری سازمان هنری رسانه‌ای اوج ساخته شده و تولید و نگارش آن دوسال و نیم زمان برده است. سازندگانش می‌گویند این انیمیشن یک میلیارد تومان هزینه دربر داشته است و این در شرایطی است که بودجه تولید آثار هالیوودی به‌طور متوسط بین 100 تا 150 میلیون دلار است. این هزینه چیزی حدود یک‌چهارصدم نمونه‌های هالیوودی آن است.
روایت می‌طلبید که کاراکترها این‌گونه طراحی شوند
محمدامین همدانی، تهیه‌کننده و کارگردان این انیمیشن سینمایی که پیش از این، تجربه کارگردانی ساخت انیمیشن «9 و 20 در بوشهر» را برای جشنواره فیلم فجر در سال 91 داشته است؛ در مورد طراحی کاراکترهای این اثر می‌گوید: «این که کاراکترها به این شکل ترکیبی از شمایل حیوانی و انسانی داشته باشند، ایده اولیه خودم بود. قرار بود داستانی واقعی و البته کمی تلخ را به شکلی بسازیم که برای مخاطب نوجوان جذابیت داشته باشد برای همین مجبور شدیم کاراکترها را به این شکل طراحی کنیم. وقتی هم با سعید فرهنگیان و محمد خیراندیش از طراحان کاراکترهای فهرست مقدس، در مورد خلق چهره‌های ترکیبی از حیوان و انسان حرف زدم، به وجد آمدند.»
همدانی اضافه کرد: «یک‌سری رفرنس‌های تصویری را جمع کردم تا رنگ، بافت و جنس شخصیت‌ها را برای نمونه به طراحان معرفی کنم. از طرف دیگر می‌خواستیم کار به شکلی باشد که مخاطبان، حجم جمجمه، اندام و ماهیچه‌های شخصیت‌ها را در تصویر احساس کنند. چون اگر این اتفاق نمی‌افتاد مخاطب نوجوان و بزرگسال این فیلم پس می‌زد. برای همین یک‌سری جمجمه حیوانی را که شبیه کاراکترها بود هم به‌عنوان الگوی طراحی به کار گرفتیم.»
کاراکترها ترسناک نیستند
محمد خیراندیش یکی از طراحان کاراکترهای «فهرست مقدس» در مورد شمایل عجیب آنها می‌گوید: «من ترسناک بودن کاراکترها را قبول ندارم ولی می‌توانم بگویم که طراحی کاراکترها قدری خاص شده است. مهم‌ترین اتفاقی که در «فهرست مقدس» افتاده این است که مخاطب نوجوانش را جدی گرفته. مخاطب نوجوان امروز، در فیلم‌ها گریم‌هایی را می‌بیند که خیلی بیشتر از اینها فوتورئال هستند. با عقب ایستادن و جدی نگرفتن مخاطب نمی‌توانیم جلو برویم و مخاطب فعلی با کارهای ساده دیگر به سینما نمی‌آید.»
خیراندیش البته در این باره می‌گوید: «کارگردان هم ذهنیتی در این موضوع داشت که منطقه یمن قبلا داستان‌های تاریخی و قدیمی به این شکل داشته است از جمله ورود و حضور دیوها در زمان ملکه سبا و قصه حضرت سلیمان. جمع این موارد باعث شد به این سمت برویم که طراحی کاراکترها ترکیبی از شکل حیوان و انسان شود.»
طـراحــی هــر کاراکـتـر بــر اســاس قـــصه شخصیت‌شان بود
سعید فرهنگیان یکی دیگر از طراحان کاراکترهای «فهرست مقدس» در این باره می‌گوید: «قصه هر کاراکتر، خصلت‌ها و کارهایی را که در داستان انجام می‌دهد، مشخص کرده بودیم، سپس این خصلت‌ها را برای طراحی کاراکترها در نظر گرفتیم. علاوه‌بر آن نقطه نظرات کارگردان را هم به طراحی اضافه کردیم. برای شروع مطالعه تصویری داشتیم؛ یعنی از چهره بازیگران، یک‌سری تصویر جمع‌آوری می‌کردیم، از فرم لباس‌هایی که در موقعیت جغرافیایی و تاریخی قصه وجود داشت، تصاویر را گرد آوردیم. درنهایت از در هم آمیختن این تصاویر به کلیتی از جنس کاراکترها، پارچه‌ها و شکل لباس‌ها رسیدیم.» «فهرست مقدس» انیمیشنی الهام گرفته از قصه تاریخی «اصحاب اخدود» است. قصه‌ای تکان‌دهنده که اولین قتل عام و نابودی بشر را در دامنه دره‌ای هولناک از شهر تاریخی «نَجران» در شبه جزیره عربستان و هم مرز با کشور یمن به تصویر می‌کشد.
محمد صرافزادگان که کار طراح صحنه‌های شهری «فهرست مقدس» را برعهده داشته است هم می‌گوید: «طراحی فضاهای شهری و صحنه‌های این فیلم، بخشی از کاری بود که در این پروژه برعهده داشتم و با توجه به تاریخی بودن موضوع فیلمنامه، بخشی از شروع کار را به تحقیقات و جمع‌آوری نمونه‌ها و تصاویر پرداختیم. در طراحی صحنه منابع محدودی وجود داشت و تنها چیزی که می‌دانستیم این بود که در منطقه جغرافیایی یمن باید ساخته می‌شد. به اجبار بخش زیادی از طراحی‌ها را از روی بافت سنتی یمن امروزی انجام دادیم که به نظر می‌آمد نزدیکی فرهنگی زیادی با تاریخچه یمن دارد.»
«فهرست مقدس» بر اساس طرحی از مرحوم سلحشور ساخته شد
گویا مرحوم فرج‌ا... سلحشور در سال‌های آخر عمر خود، طرح اولیه ساخت فیلم سینمایی «اصحاب اخدود» را به سازمان هنری رسانه‌ای اوج می‌دهد، ولی به دلیل اینکه برآورد هزینه پروژه تلویزیونی این قصه بالغ بر 14 میلیارد تومان بود، مدیران این نهاد فرهنگی تصمیم می‌گیرند ابتدا انیمیشنی بر اساس این طرح اولیه و با هزینه پایین‌تر ساخته شود تا بعد از موفقیت و اقبال مخاطبان، مراحل ساخت سریال و فیلم سینمایی یک چنین قصه‌ای فراهم شود. همدانی برای بازنویسی این اثر و تبدیل به قصه انیمیشن سراغ هومان فاضل می‌رود.
فاضل در مورد تغییر نگارش فیلمنامه دوم نسبت به فیلمنامه اولیه می‌گوید: «آن چیزی که الان در داستان می‌بینید- قصه «هاران» راهزن و برخی دیگر از کاراکترها- بعدها به فیلمنامه جدید اضافه شد. البته تصویر برخی شخصیت‌ها را از قبل داشتم، چون بر اساس همان فیلمنامه اولیه طراحی شده بود. من شخصیت‌ها را با همان اسامی حفظ کردم، ولی برای هر کاراکتر، قصه‌ای جداگانه و جایگاه‌های دیگری را تعریف کردم و تعدادی را در همان جایگاه نگه داشتم.»
شگفتی دوبلورها از کیفیت ساخت
یکی دیگر از ویژگی‌های این اثر سینمایی حضور صداپیشگان مطرح سینما و تلویزیون در این پروژه است. بهرام زند، خسرو خسروشاهی، چنگیز جلیلوند، نصرا... مدقالچی و مریم شیرزاد تنها بخشی از هنرمندان عرصه دوبله هستند که در این پروژه حضور داشتند.
مریم شیرزاد، مدیر دوبلاژ این پروژه در مورد کیفیت گرافیک این انیمیشن سینمایی با اشاره به اینکه ارزشمندی این اثر به خاطر این است که ساخت جوان‌های ایرانی است، می‌گوید: «دوبلورها وقتی کیفیت طراحی انیمیشن و انگیزه عوامل ساخت این کار را دیدند، تصمیم گرفتند برای ساخت این اثر تمام تلاش خود را معطوف کنند.»
موسیقی باید شکوه ایمان قصه را نشان می‌داد
موسیقی این اثر کاری از بهزاد عبدی، آهنگساز مطرح کشور است. او در مورد فضای آهنگسازی انیمیشن «فهرست مقدس» می‌گوید: «انیمیشن سینمایى فهرست مقدس، مانند بیشتر انیمیشن‌هاى دنیا ضرورت داشت که موسیقى زیادى براى آن نوشته شود. البته در این کار، مثل کارهاى قبلى خودم با ارکستر بزرگ کار را ضبط کردم تا در حد و اندازه‌هاى خود فیلم سینمایى ظاهر شود.»
وی در مورد آهنگسازی تصاویری که گاه موقعیت غمباری را در این انیمیشن تداعی می‌کند، گفت: «موقعیت غمبار این اثر باشکوه بود، از طرفی نباید موسیقى هم روایت غم می‌کرد. موسیقى باید شکوه ایمان آنها را که در فیلم به‌خوبى نمایش داده شده، تشدید می‌کرد. داستان و کارگردانى این اثر، فاخر است و باید موسیقى‌ها در خدمت اثر می‌بود. طبیعى است موسیقى نباید ساده باشد ولى تلاش کرده‌ام که ملودى‌هاى مهم کار خیلى پیچیده نباشد و به یاد بماند.» در شرایطی که تولید انیمیشن در سینمای ایران خیلی نحیف است، اکران یک انیمیشن آن هم با این سطح تولید، موقعیت مغتنمی است که با حمایت از شرایط اکران آن، هم مخاطبان با آثار انیمیشن‌سازان جوان کشور آشنا شوند و هم اینکه انیمیشن‌سازان کشور با امیدواری به بازگشت سرمایه، سراغ تولیدات آتی بروند. به گفته علی جاودانی، مسئول زنجیره ارزش و اکران فهرست مقدس، اکران‌های بین‌المللی در برنامه آتی تیم قرار دارد و به‌زودی شاهد اکران این انیمیشن فاخر در عرصه‌های بین‌المللی و سایر کشورهای دنیا خواهیم بود.