گروه فرهنگی «نسیم آنلاین»؛ وقتی مجموعه شعری در این روزگار وانفسای همه چیز به چاپ می‌رسد که تمام اشعار آن آیینی است و نه تنها آیینی است که ممحّض در یکی از شاخه‌های آن، که همانا «شعر علوی» باشد، است می‌فهمی که اتفاقات خوشایندی در این عرصه افتاده که نوید بهار نورسیده‌ای را در سرزمین شعر و شاعری می‌دهد. چاپ یک مجموعه شعر با محوریت یک موضوع، یعنی بالندگیِ ظرفیت‌های آن موضوع. یعنی حالا دیگر مقوله‌ی «شعر علوی» به تنهایی می‌تواند در شعر معاصر موضوعیت ویژه داشته باشد. یعنی در تاریخ تحلیلی‌هایی که آیندگان درباره‌ی شعر این دوران می‌نویسند، عنوان یک فصل، «شعر علوی» خواهد بود. حال اینکه حجم و ثقل این فصل چقدر باشد، به ناز شصتِ قلمِ «قاسم صرافان» ها برمی‌گردد و به میزان توجه ما.
برخی اشعار «حیدرانه» را قاسم صرافان قبلاً در کتاب‌های دیگرش چاپ کرده یا در مراسمی و محفلی خوانده است. امّا حالا یکجا و با همراهیِ اشعار جدید، ماهیت دیگری پیدا کرده‌اند. اگر به رسم قدما، شعر مذهبی را به دو شاخه‌ی مرثیه و منقبت تقسیم کنیم، غالب اشعار مجموعه‌ی «حیدرانه» در قسم اخیر قرار می‌گیرند. شاعر با عظمت اولیا الله علیهم السلام روبروست و در هیبت و والایی این ذوات مقدسه مغروق. پس چاره و گریزی جز ذکر کرامت ها و رشادت ها نمی‌بیند و زمانی که حرف از محبت می‌زند، آمیخته با ادب و متانت است. عشق و عشق و عشق. همه‌ی آن چیزی که باعث می‌شود شعری چنین نوشته شود و چنان خوانده شود.
حس و حال اگرچه در شعرهای این مجموعه بسیار است امّا دقّت‌ها و ظرافت های هنری هم جای خود را دارند. راویانِ شعرهای این مجموعه متفاوتند. گاه سلمان سخن می‌گوید، گاه حضرت رسول صلوات الله علیه و گاه خود شاعر.
مثلاً در شعر «غدیر» شاعر کلام را از زبان پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل می‌کند:
خوب می‌دانید، در دستانم اینک دست کیست
نام او عشق است، آری می شناسیدش: علی است
من اگر بر جنگجویان عرب غالب شدم
با مددهای علی ابن ابی طالب شدم
در حنین و خیبر و بدر و احد گفتم: علی
تا مبارز خواست «عمرو عبدِوُد» گفتم: علی
...
هر خط قرآن من، توصیفی از سیمای اوست
هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست (ص۳۲ و۳۴)
و یا در شعر «میرِ عشق» از زبان امیرالمؤمنین:
من علی؛ از علی چه می دانی؟ من علی؛ معنی مسلمانی
پادشاهی که کنج ویرانی، با گدایان نشست، من بودم (ص۷۶)
صرّافان از قالب‌های مختلف شعری مانند مثنوی، غزل، چهارپاره، ترکیب بند و دو بیتی در این مجموعه بهره برده است. البته بیشتر اشعار در قالب مثنوی سروده شده اند. قالب مثنوی چون طولانی تر است و بهتر می‌تواند فرم روایی را اجرا کند، در این مجموعه بیشتر به کار گرفته شده است، چرا که با هدف شاعر سازگاری بیشتری دارد.
غیر از تنوع قالب‌ها تنوع اوزان عروضی هم در اشعار مجموعه وجود دارد و شاعر از وزن متناوب هم در شعرش استفاده کرده است. مثلاً در شعر «علی آباد»:
«یا علی» گفته عشق در آغاز، تا که این‌قدر، ماندگار شده
با اذان و اقامه‌ی اول، چه قَدَر دل که بی قرار شده (ص۱۸)
شعرهای این مجموعه پیوندی میان حماسه و تغزل هستند. شاعر با انتخاب واژگان و وزن مناسب در کنار لحن حماسی و فضاسازی‌های مرتبط با میدانِ نبرد، ضرب کلام خود را در ذهن مخاطب طنین انداز می‌کند و در عین حال شاعرانگیِ خاص تغزّل را در اشعارش جاری می‌سازد. علاوه بر اینکه این مسأله باعث جذابیت‌های دو چندانِ شعر او شده است، روح حماسیِ ظلم ستیزی و شجاعت و دلیری را نیز در مخاطب زنده می‌کند:
می پری عمرو! با شتاب ولی، در کمین، پشت خندق است، علی
جنگجویی ندیده‌ام چون تو، سوی مرگش چنین شتاب کند (ص۱۴)
ویژگی‌های زبانیِ دیگر اشعار این مجموعه به شگردهای شاعرانه‌ی صرافان مربوط می‌شوند. صرّافان با استفاده از عناصر بدیع توانسته است از آشنایی زدایی در شعرش به خوبی استفاده کند. مثلاً در شعر خندق از زبان سلمان فارسی می‌گوید:
همچنان از طرح آن روزم، پشیمانم هنوز
آن همه خندق چرا کندیم، حیرانم هنوز
در سپاه ما، مگر آن روز، شیر حق نبود؟
حاجتی، دیگر به حفر آن همه خندق نبود (ص ۴۵)
شاعر این مجموعه اشراف خوبی به تاریخ اسلام و سیره‌ی معصومین علیهم السلام دارد. هرچند که شعر ولایی فقط حاصل در هم تنیدگیِ روحیه‌ی شاعرانه با آگاهی های اینچنینی نیست. و شاعر در این مقام با ائمه‌ی معصومین ارتباط درونی و روحی برقرار می‌کند و محبت به ایشان در سراسر زندگیِ شاعر جریان دارد. امّا تلمیحات قاسم صرافان به خوبی نشان می‌دهد که درباره‌ی تاریخ اسلام و سیره‌ی ائمه مطالعات داشته و از بحر معانیِ روایات و احادیث هم بهره برده است. شعرهایی در این کتاب به جنگ‌های صدر اسلام مثل بدر و احد و خندق و... اشاره دارند. ماجرای غدیر، ازدواج علی (ع) و فاطمه (س)، ضربت خوردن امیر (ع) هم از مضامین استفاده شده هستند.
گفت پیغمبر: زره، خرج جهاز کوثر است
خوب می دانست، حیدر بی زره هم حیدر است (ص۳۶)
شاعر به یاران و همراهان امیرالمؤمنین (ع) هم اشاره دارد و ایشان را در شعر خود تکریم می‌کند. این تلمیحات گسترده به اشخاص و رویدادها در شعر صرافان، اشعار این مجموعه را پربار تر و جذاب تر کرده است.
بیشتر بین عاشقان علی، حرف سلمان و مالک است، ولی
رقص خرمافروش بر سرِ دار، دل ما را همیشه آب کند (ص ۱۵)
این مجموعه‌ی شعر آیینی که توسط نشر «فصل پنجم» منتشر شده است، از جمله مجموعه‌هایی است که در مجالس مذهبی و هیئات قابل بهره گیری است.
∎