به گزارش خبرگزاری ایمنا، در دهههای گذشته، دوچرخهسواری در اصفهان نهتنها وسیلهای برای جابهجایی شهروندان، بلکه نمادی از هویت شهری این شهر به شمار میرفت؛ اصفهان در آن دوران با عنوان «شهر دوچرخهها» شناخته میشد و دوچرخه بخش مهمی از زندگی روزمره مردم را تشکیل میداد، با این حال تغییرات اقتصادی، کالبدی و گسترش فیزیکی شهر موجب شد حضور دوچرخه در معابر شهری کمرنگ شود و سهم آن در سفرهای درونشهری به شدت کاهش پیدا کند.
افزایش طول مسیرهای روزمره به دلیل توسعه شهرکهای جدید و مهاجرت جمعیت به مناطق پیرامونی، یکی از اصلیترین عوامل محدودکننده استفاده از دوچرخه بوده است؛ سفرهای طولانیتر و زمانبر، استفاده از دوچرخه را برای بسیاری از شهروندان به گزینهای غیرعملی و دشوار تبدیل کرده است.
با وجود کاهش سهم دوچرخه در سفرهای روزمره، نقش آن در کاهش ترافیک و آلودگی هوا همچنان غیرقابلانکار است؛ دوچرخه نهتنها وسیلهای پاک و کمهزینه برای جابجایی در شهر است، بلکه بهعنوان یک حلقه مکمل در سیستم حملونقل شهری میتواند به کاهش وابستگی مردم به خودروی شخصی کمک کند.
تجربه شهرهای موفق جهان نشان داده است که توسعه شبکه مسیرهای ایمن دوچرخه و اتصال آن به حملونقل عمومی، همچون مترو و اتوبوس، میتواند سهم قابل توجهی در کاهش ترافیک و آلودگی ایجاد کند. مسیرهای ترکیبی «دوچرخه–مترو» و «دوچرخه–اتوبوس» نمونهای از این رویکرد هستند که امکان سفرهای راحت و ایمن با استفاده از دوچرخه را فراهم میکنند.
در سالهای اخیر، شهرداری اصفهان با تمرکز بر استفاده از فناوری و ظرفیت بخش خصوصی تلاش کرده است تا جایگاه دوچرخه را در حملونقل شهری بازسازی کند؛ راهاندازی سامانههای اشتراک دوچرخه و اسکوتر هوشمند، ایجاد ایستگاهها و پارکینگهای مکانیزه، و توسعه مسیرهای ایمن و استاندارد، بخشی از اقدامات عملیاتی در این حوزه بوده است و این اقدامات نهتنها موجب افزایش دسترسی شهروندان به دوچرخه میشود، بلکه با کاهش نیاز به مدیریت مستقیم از سوی شهرداری، امکان بهرهبرداری مؤثرتر و توسعه سریعتر شبکه حملونقل پاک را فراهم میآورد.
فراتر از زیرساختها، فرهنگسازی و آموزش نیز نقش اساسی در احیای دوچرخهسواری دارند؛ تجربه شهرهای دوچرخهمحور همچون هلند نشان میدهد که آموزش از سنین کودکی و ایجاد فرهنگ احترام متقابل بین رانندگان خودرو و دوچرخهسواران، کلید موفقیت در افزایش استفاده از دوچرخه است.
در اصفهان نیز شهرداری با همکاری نهادها و گروههای مردمی، برنامههای فرهنگی، همایشهای گروهی و رویدادهای عمومی برگزار میکند تا افراد با دوچرخهسواری آشنا شده و استفاده از آن به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شود؛ چشمانداز اصفهان دوچرخهدوست آینده بر پایه سه رکن اصلی توسعه زیرساختهای ایمن، ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه و آموزش شهروندان و رانندگان شکل گرفته است که با استمرار این برنامهها و افزایش مشارکت مردمی، امید میرود اصفهان دوباره به شهری با هویت دوچرخهمحور تبدیل شود و ضمن کاهش ترافیک و آلودگی هوا، سلامت عمومی و نشاط اجتماعی شهروندان نیز ارتقا پیدا کند.
آنچه در ادامه میخوانید، حاصل گفتوگوی خبرنگار ایمنا با جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامهریزی معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری اصفهان برای آگاهی هرچه بیشتر شهروندان از اقدامات و چشمانداز توسعه دوچرخهسواری در شهر است.
ایمنا: پرداختن به فرهنگ دوچرخهسواری در اصفهان یکی از بهترین محورهای امیدبخش در پرونده آلودگی هواست، چراکه بهجای نگاه بحرانی، به راهحل واقعی و بومی اشاره دارد؛ اصفهان سالها با عنوان «شهر دوچرخهها» شناخته میشد، اما امروز حضور دوچرخه در معابر بسیار کمرنگ شده است. از دید شما، مهمترین دلایل کاهش دوچرخهسواری در اصفهان چیست؟ زیرساخت، فرهنگ یا ایمنی؟
لقایی: طی دهههای اخیر، کاهش استفاده از دوچرخه در اصفهان ناشی از مجموعهای از عوامل اقتصادی و کالبدی بوده است؛ مسئلهای که بیش از هر چیز با گسترش فیزیکی شهر و افزایش طول سفرهای روزانه شهروندان ارتباط دارد.
در گذشته، زمانی که خودرو هنوز آنچنان فراگیر نشده بود، دوچرخه وسیله نقلیه غالب در بیشتر شهرهای جهان محسوب میشد و اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نبود. همین ویژگی باعث شد اصفهان سالها با عنوان «شهر دوچرخهها» شناخته شود. اما تغییرات اقتصادی و کالبدی موجب شد این الگو کمکم تغییر کند.
توسعه محدوده قانونی اصفهان بهدنبال رشد جمعیت و افزایش قیمت زمین در مناطق مرکزی، باعث شد بخش زیادی از جمعیت جدید به سکونت در شهرکها و مناطق پیرامونی همچون سپاهانشهر و بهارستان روی بیاورند. در نتیجه، فاصله میان محل سکونت و محل کار شهروندان نسبت به گذشته بهمراتب بیشتر شده است.
زمانی که فرد ناچار است هر روز مسافتی بیش از ۱۰ کیلومتر را تا محل کار طی کند، استفاده از دوچرخه برای سفرهای روزمره دیگر گزینهای منطقی و قابل دوام نیست؛ زیرا چنین سفری میتواند بیش از یک ساعت زمان و انرژی زیادی از فرد بگیرد.
در مجموع، مجموعه عوامل اقتصادی و کالبدی که منجر به گسترش سطح شهر و افزایش طول سفرها شده، نقش اصلی را در کاهش سهم دوچرخهسواری شهروندان اصفهانی ایفا میکند.
ایمنا: در حال حاضر چند کیلومتر مسیر ایمن و استاندارد دوچرخهسواری در اصفهان وجود دارد و چه مناطقی در اولویت توسعه این مسیرها هستند؟ آیا شبکه مسیرهای دوچرخه با حملونقل عمومی (اتوبوس، مترو) پیوند دارد؟
لقایی: در حال حاضر بیش از ۱۰۰ کیلومتر مسیر ایمن و فیزیکی دوچرخهسواری در سطح شهر اصفهان ایجاد شده است؛ مسیرهایی که با جدول، جداکننده یا تمهیدات فیزیکی دیگر از جریان خودرو تفکیک شدهاند و بهعنوان مسیر استاندارد دوچرخه شناخته میشوند.
بر اساس مطالعات جامع حملونقل اصفهان، توسعه مسیرهای جدید در مناطقی اولویت دارد که سفرهای روزمره شهروندان همچون رفتوآمد به محل کار یا تحصیل از نظر فاصله، منطقی و کوتاهتر باشد؛ زیرا در چنین نواحی، امکان استفاده واقعی از دوچرخه بیشتر است.
یکی از محورهای مهم در برنامه چند سال اخیر معاونت حملونقل، ایجاد یکپارچگی میان مدهای مختلف حملونقل شهری، بهویژه اتصال دوچرخه به سیستم حملونقل عمومی همچون مترو و اتوبوس است.
در تعدادی از ایستگاههای مترو از جمله ایستگاه کاوه، فضای خاصی برای دوچرخهسواران اختصاص یافته و پایهها و گیرههای مخصوص نصب شده تا افرادی که فاصله پیادهروی طولانی تا مترو دارند بتوانند مسیر خانه تا ایستگاه را با دوچرخه طی کنند، دوچرخه خود را در محل مسقف و ایمن پارک کرده و سفر اصلی را با مترو ادامه دهند.
این الگو در برخی ایستگاههای اتوبوس تندرو (BRT) نیز اجرا شده است؛ به این ترتیب، امکان انجام سفرهای ترکیبی همچون «دوچرخه–مترو» یا «دوچرخه–اتوبوس» برای شهروندان فراهم شده و شهرداری در تلاش است این الگو را به سایر ایستگاهها نیز گسترش دهد.
ایمنا: شهرداری اصفهان چه طرحهای تازهای برای بازگشت دوچرخه به شهر دارد؟ آیا پروژههایی همچون ایستگاههای اشتراک دوچرخه، پارکینگهای دوچرخه و مسیرهای هوشمند در دستور کار است؟
لقایی: دوچرخه همواره یکی از پایههای اصلی برنامهریزی در نظام حملونقل شهری به شمار میرود و در سالهای اخیر تلاش شده این شیوه حملونقل با استفاده از فناوریهای نو و ظرفیت بخش خصوصی دوباره جایگاه خود را در شهر پیدا کند.
هرچند روند اجرای این طرحها کند بوده، اما در یک تا دو سال گذشته با همکاری بخش خصوصی، راهاندازی و گسترش سامانه دوچرخه اشتراکی مبتنی بر نسل سوم و در صورت امکان نسل چهار دوچرخههای هوشمند در دستور کار قرار گرفته است؛ این طرح به شهروندان اجازه میدهد از طریق اپلیکیشنهای آنلاین و بدون دخالت اپراتور، دوچرخهها را بهصورت اشتراکی استفاده کنند.
هماکنون بخشی از دوچرخههای شهر در چرخه سامانه اشتراک قرار گرفته و زمینه برای مشارکت سایر سرمایهگذاران جهت ارائه دوچرخه، موتورسیکلت و اسکوتر برقی نیز فراهم است؛ چند شرکت خصوصی تاکنون سامانه اشتراک اسکوتر را در اصفهان راهاندازی کردهاند و شهروندان تجربه استفاده از آن را داشتهاند.
سیاست فعلی شهرداری، استفاده از توان و سرمایه بخش خصوصی است؛ در حالی که حدود ۱۰ سال پیش ایستگاههای دوچرخه فقط توسط شهرداری اداره میشد، اکنون نقش شهرداری بیشتر در صدور مجوز و تأمین زیرساخت خلاصه میشود و تجهیزات و مدیریت بهرهبرداری بر عهده شرکتهای خصوصی است.
توسعه ایستگاههای مکانیزه و پارکینگهای هوشمند دوچرخه را در دستور کار این معاونت داریم؛ تعدادی از این پارکینگها در سطح شهر راهاندازی شده است؛ از جمله یکی از ایستگاههای هوشمند دوچرخه که پیشتر در میدان امامحسین (ع) قرار داشت، پس از جابهجایی در کنار ایستگاه متروی عباسآباد و انقلاب مورد استفاده شهروندان است و بهعنوان نمونهای از پارکینگهای هوشمند شناخته میشود.
ایمنا: به نقش دوچرخه در کاهش ترافیک و آلودگی هوا اشاره کنید؛ چقدر استفاده گسترده از دوچرخه میتواند در کاهش آلودگی هوا و ترافیک مؤثر باشد؟ آیا در مطالعات حملونقل شهری اصفهان سهم مشخصی برای دوچرخه در سفرهای درونشهری تعریف شده است؟
لقایی: سهم سفرهای انجامشده با دوچرخه در اصفهان در مقایسه با کل سفرهای شهری هنوز بسیار پایین است و به همین دلیل تأثیر مستقیم دوچرخه در کاهش آلودگی هوا یا حجم ترافیک در شرایط فعلی چندان محسوس نیست.
با این حال نباید این سهم اندک موجب غفلت از نقش دوچرخه در حملونقل شهری شود، زیرا تجربه بسیاری از شهرهای موفق در کاهش آلودگی نشان میدهد که دوچرخه در کنار حملونقل عمومی و بهعنوان بخشی از شبکه مکمل، میتواند بهصورت غیرمستقیم در کاهش استفاده از خودروهای شخصی مؤثر باشد.
تأثیر غیرمستقیم دوچرخه در کاهش ترافیک و آلودگی از مسیر کاهش وابستگی شهروندان به خودروی شخصی حاصل میشود و در نتیجه، تحقق آن نیازمند توسعه شبکه مسیرهای ایمن و اتصال آن به سیستمهای مترو و اتوبوس است.
ترویج دوچرخهسواری علاوه بر آثار زیستمحیطی، از منظر سلامت عمومی و نشاط اجتماعی نیز اهمیت بالایی دارد و بهعنوان یک فعالیت بدنی روزمره، میتواند میزان بیماریهای ناشی از کمتحرکی را کاهش دهد.
ایمنا: در برخی مناطق هنوز دوچرخهسواری چندان رایج نیست. شهرداری چه اقداماتی برای ترویج فرهنگ دوچرخهسواری در بین اقشار مختلف، بهویژه جوانان انجام داده است یا در نظر دارد؟
لقایی: برنامههایی بهصورت همپیمایی مشترک میان شهرداری و نهادهای مختلف — همچون بانکها یا دستگاههای اجرایی — برگزار میشود تا کارکنان این مجموعهها در فعالیتهای گروهی دوچرخهسواری شرکت کنند. برخی از این رویدادها جنبه عمومی دارند و مسیرهای مشخصی برای مشارکت گسترده شهروندان تعیین میشود.
در کنار برنامههای فرهنگی، بهسازی و ایمنسازی مسیرهای دوچرخه نیز در دستور کار شهرداری قرار دارد، تا نگرانیهای شهروندان درباره ایمنی این مسیرها برطرف شود؛ این اقدامات شامل بازنگری در زیرسازی مسیرها، ترمیم جداکنندهها، خطکشی و تابلوگذاری مجدد است.
موفقیت در ترویج فرهنگ دوچرخهسواری منوط به همکاری و همراهی مستقیم شهروندان است. وی گفت: شهرداری بهطور مستمر با گروههای مردمی و انجمنهای دوچرخهسواری در ارتباط است و ایدهها و پیشنهادهای آنان در توسعه شبکه و برنامههای فرهنگی این حوزه مورد استفاده قرار میگیرد؛ بدیهی است هرچه سطح مشارکت مردمی افزایش پیدا کند، احتمال موفقیت این اقدامات نیز بیشتر خواهد شد.
ایمنا: اگر بخواهید چشمانداز پنجسالهای برای شهر دوچرخهدوست ترسیم کنید، آن را چطور میبینید؟ آیا قرار است اصفهان دوباره به الگویی برای شهرهای ایران در حملونقل پاک تبدیل شود؟
لقایی: بازگشت به هویت «شهر دوچرخهها» در اصفهان ممکن است و همهچیز به استمرار برنامهها بستگی دارد.
باید توجه کرد که اصفهان شهری با پهنه وسیع و بافتهای گوناگون است؛ بنابراین الگوی واحدی برای همه مناطق صدق نمیکند. برخی نواحی مرکزی و متراکم شهر ویژگیهایی دارند که دوچرخهسواری در آنجا آسانتر است، در حالی که در مناطق پیرامونی شرایط جمعیتی، کالبدی و نوع مشاغل متفاوت است و لازم است برای هر محدوده الگوی بومی متناسب طراحی شود.
افزایش سهم دوچرخه در سفرهای شهری بخشی از چشمانداز حملونقل پایدار اصفهان است؛ در این مسیر، شهرداری علاوه بر توسعه زیرساختهای دوچرخه، در حوزه حملونقل پاک نیز اقداماتی انجام داده است؛ از جمله راهاندازی جایگاههای شارژ خودروها و موتورسیکلتهای برقی و برگزاری برنامههای فرهنگی برای احیای فرهنگ دوچرخهسواری.
برخی دستگاهها و سازمانها نیز برای تشویق به استفاده از دوچرخه، مشوقهایی برای کارکنان خود در نظر گرفتهاند که میتواند در درازمدت اثرگذار باشد؛ با این حال اگر هدف آن است که دوچرخهسواری به رفتاری پایدار تبدیل شود، باید این فرهنگ از سطح خانوادهها آغاز و از دو مسیر دنبال شود: نخست، تثبیت جایگاه دوچرخه بهعنوان وسیلهای قابل اعتماد برای سفرهای روزمره — نه فقط تفریحی — و دوم آموزش و آگاهسازی رانندگان خودرو نسبت به حقوق و حریم دوچرخهسواران در مسیر تردد است.
رعایت فاصله و سرعت مناسب از سوی رانندگان، عامل مهمی در ایجاد احساس امنیت برای دوچرخهسواران است؛ بد نیست به تجربه شهرهای دوچرخهمحور همچون هلند اشاره کنم که در این کشورها آموزش از سنین کودکی آغاز میشود و با توجه به اینکه هر فرد پیش از رانندگی، سالها تجربه دوچرخهسواری دارد، در بزرگسالی نیز هنگام رانندگی احتیاط و درک بیشتری نسبت به شرایط دوچرخهسوار از خود نشان میدهد.
شکلگیری چنین فرهنگی در اصفهان نیز نیازمند آموزش، استمرار و گذر زمان است؛ اگر نسل جدید با دوچرخهسواری آشنا و مأنوس شود، در آینده نهتنها استفاده از این وسیله افزایش میپیدا کند، بلکه رفتار رانندگان نیز با احترام و درک متقابل نسبت به دوچرخهسواران همراه خواهد بود.