به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن اراکی؛ استاد درس خارج حوزه، 22 آذرماه در نشست علمی «تطور فقه در صد سال اخیر حوزه علمیه قم» که از سوی معاونت پژوهش حوزه برگزار شد با بیان اینکه ما در مرحله قبل از وحید بهبهانی می‌بینیم فقه و اصول از جهت روش و محتوا همان چیزی است که در  اهل سنت وجود داشته است البته با تفاوت آراء در برخی مسائل، گفت: ولی اینکه بنیاد تفکر فقهی و اصولی بنیاد نوینی باشد عمدتاً از دوره وحید بهبهانی و با چالش اخباری‌گری و اصولی‌گری ایجاد و برخی مبانی اصولی باعث تحول در فقه شد، مثلاً تقسیم ادله به فقاهتی و اجتهادی و حکم شرعی به ظاهری و واقعی و ... تحول بسیار مهمی است.  

 

وی با بیان اینکه این تحول در فقه اهل سنت اصلاً مطرح نیست لذا نقص اساسی در تفکر فقاهتی آنان وجود دارد، افزود: حتی مسئله انفتاح باب اجتهاد و بستن تفکر انسدادی از دوره وحید بهبهانی شروع شد و به دنبال ایشان هم شیخ انصاری جهش بزرگی در فقه و اصول ایجاد کرد. شیخ انصاری و صاحب جواهر تفاوت اساسی در روش فقهی دارند و دلیل اصلی آن هم همین تحولی است که در تفکر اصولی شیخ رخ داد. مثلاً اینکه مبنای دلیل فقهی باید قطع باشد حال یا دلالت و استناد و یا حجیت آن باید قطعیت داشته باشد. 

 

اراکی با بیان اینکه شیخ انصاری معتقد است باب حجیت که پیش آید همه استدلال‌ها باید از قطع شروع شود، کاشفیت می‌تواند ظنی باشد ولی حجیت قطعی است، تصریح کرد: مطلب دیگر تطور در نسبت بین ادله از منظر شیخ انصاری است؛ در گذشته نسبت بین ادله اطلاق و تقیید و خاص و عام و تعارض بود ولی شیخ، مسئله حکومت و ورود نسبت بین ادله اصولی و فقهی و ... را بنیان نهاد؛ لذا شیخ نقش مهمی در تطور فقهی و اصولی داشته است. تقسیم‌بندی خماسی اصول مانند اصول عملیه و امارات و تعادل و تراجیح هم از کارهای مهم او است. 

 

استاد درس خارج حوزه با بیان اینکه مکتب فقهی آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری مکتب مابعد آخوندخراسانی در قم است، اضافه کرد: مدرسه فقهی حاج شیخ بر تفکر اصولی نجف مؤثر بوده است ولی مطرح نشده است؛ مثلا نظریه تعهد را همه به آیت‌الله خویی نسبت می‌دهند ولی آیت‌الله خویی آن را از حاج شیخ گرفته است البته شاید هم تبادل و تعامل علمی بوده است ولی تأثیرپذیری نجف از قم مشهود است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه دوران مرحوم حائری، دوره تعمیق فقه و اصول در حوزه قم بوده است، اظهار کرد: حوزه قم سابقه بیش از هزار سال دارد و به تعبیری حوزه قم اسبق از حوزه نجف هم بوده است؛ در طول بیش از هزار سال حوزه قم هیچگاه تعطیل نشده است، گرچه ضعف و قوت داشته و متأثر از حادث سیاسی و تاریخی بوده است. مثلا در دوره تطور حوزه اصفهان و قوت آن، حوزه قم تا حدودی کوچک شد گرچه هیچ وقت از فعالیت نیفتاد.

 

اراکی با بیان اینکه حوزه قم به دست حاج شیخ به یک حوزه گسترده فقهی و اصولی تبدیل شد تا جایی که فقهای بزرگی چون امام و مرحوم آیت‌الله اراکی و محقق داماد و ... تربیت شدند، تصریح کرد: حوزه قم در تربیت مجتهدین اثرگذار فقهی و اصولی دست کمی از حوزه نجف نداشته است و البته تحول مهمی که در قم رخ داد تحول در بحث فقه سیاسی اجتماعی بود که به دست آیت‌الله بروجردی ایجاد شد، گرچه بنیانگذار آن آیت‌الله حائری بود.

 

وی با بیان اینکه البته مرحوم حائری به فقه عبادات توجه زیادی کرد تا فقه سیاسی و اجتماعی، افزود: ولی علمای بزرگوار از کتاب الصلاه شروع می‌کردند یعنی گفته می‌شد یک مجتهد، مجتهد نخواهد شد مگر اینکه به باب فقه الصلاه مسلط باشد؛ اینکه مرحوم حائری فقه الصلاه ر ا بنیان نهاد که نقش مهمی در تربیت مجتهدینی داشت که تاثیر آن در مسال سیاسی و اجتماعی هم دیده می‌شود. فقه الصلاه آیت الله حائری از این جهت ممتاز و اقوا از فقه الصلاه شیخ انصاری است و البته تشابه زیادی بین فقه الصلاه میرزای نائینی و مرحوم حائری وجود دارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: دوره رضاخانی دوره نحسی برای حوزه ایران بود؛ مرحوم پدرم می‌فرمود ما ناچار بودیم نماز صبح را که می‌خواندیم به بیرون از قم می‌رفتیم و حجره‌ها را تعطیل می‌کردیم زیرا ماموران رژیم رضاخانی به حوزه می‌ریختند و طلاب را اذیت می‌کردند. این فشار، حوزه را به سمت مسائل سیاسی و اجتماعی کشاند و ناگزیز از ورود به این موضوعات شدند. 

 

اراکی بیان کرد: البته فشارهای رضاخانی در قم سبب رشد فقه سیاسی شد ولی در نجف فشارهای جنگ و دخالت انگلیس و اتفاقات داخلی باعث این توسعه نشد. 

 

وی با بیان اینکه تفکر سیاسی آیت‌الله بروجردی همان تفکر حضرت امام خمینی(ره) است، گفت: براساس آنچه مرحوم آیت‌الله منتظری آورده است، آیت‌الله العظمی بروجردی در اثبات ولایت فقیه تعابیری به این مضمون می‌گوید که ما دو نوع حکم فقهی داریم، حکم فقهی که موضوع آن فرد است و حکم فقهی که موضوع آن اجتماع و جامعه است و مکلف آن جامعه است. ایشان معتقد است که اسلام دینی سیاسی و اجتماعی است و اکثر احکام به سیاست مدن و تنظیم اجتماعی نیاز دارد و برای سیاستمدار و حکام وظایف تعریف می‌کند.

 

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه همانطور که ما فقه معاملات و عبادات داریم فقه سیاست و اجتماع هم داریم، اظهار کرد: اگر امروز سخن از فقه مضاف است یعنی به موضوع خاصی در احکام فقهی می‌پردازیم. بنابراین توسعه فقه از موضوعاتی است که آیت‌الله بروجردی تحولی بزرگی در آن ایجاد کرد و تداوم یافت و بعد از انقلاب هم رشد کرده است.

 

وی تأکید کرد: کتبی که فقهای دست اول ما در عرصه سیاست و حکومت نوشته‌اند یک دائره‌المعارف فقهی خواهد شد و نشان داده خواهد شد که حوزه قم بعد از انقلاب فعالیت‌های بزرگی داشته است و اکبر اکابر حوزویان قم هم وارد این موضوعات و عرصه‌ها شده و کتب مفصلی هم نوشته‌اند و یکی از این نمودهای این ورود کنگره شیخ انصاری بود که حدود 200 کتاب مرتبط با شیخ تدوین و منتشر شد.   

استاد حوزه با بیان اینکه ما در اصول فقه ضعف داشتیم، افزود: اصول فقه نجف از ما قوی‌تر بود ولی بعد از انقلاب وضع عکس شد و دانش نجف به قم آمد و در قم به آن افزوده شد و امروز قم محور تفکر فقهی و اصولی است و نجف افول معناداری در فقه داشته است لذا دروس خارج در حوزه قم قابل قیاس با حوزه نجف نیست و این تحول بزرگی است.