نگاهی به آثار نمایشی-موسیقایی چندسال اخیر که براساس داستانهای شاهنامه ساخته شدهاند، به بهانه انتخاب امیر آقایی و الناز شاکردوست در نقش «رستم» و «تهمینه»
کوچ ستارهها به صحنه نمایش حکیم توس
صاحبخبر - الهه آرانیان- 25 اردیبهشت ماه امسال در مراسم بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در کتابخانه ملی ایران، دکتر محمدجعفر یاحقی، شاهنامهپژوه برجسته در وصف شاهنامه گفت: «شاهنامه به مثابه بانک مرکزی زبان فارسی است و همه سرمایهگذاریهای اولیه زبان فارسی در شاهنامه موجود است و همه نسوج و نقدینگی زبان فارسی باید در آن جستوجو شود». این یعنی حالا حالاها باید از گوهرهای موجود در شاهنامه به بهترین نحو برای آشنایی جامعه با این اثر بزرگ بهرهبرداری کنیم. خوشبختانه در سالهای اخیر هنرمندان بسیاری به سوی شاهنامه رفتهاند و هرکدام با نگاه و برداشت خاص خود آثار هنری خلق کردهاند. از جمله این هنرمندان، چهرههای شاخص موسیقی، تئاتر و سینما هستند که در مسیر تولید نمایشهای موزیکال، کنسرتنمایش و اپرا بر اساس شاهنامه، گام برداشتهاند. این روزها اخباری از تولید یک نمایش موزیکال بر اساس شاهنامه به نام «نبرد رستم و سهراب» به کارگردانی حسین پارسایی به گوش میرسد. به همین مناسبت، از این نمایش و دیگر آثار نمایشی که بر اساس شاهنامه و به یاری موسیقی ساخته شدهاند، نوشتهایم. چهرهها در نمایش موزیکال «نبرد رستم و سهراب» چند روزی است که اخبار مربوط به نمایش موزیکال «نبرد رستم و سهراب» به کارگردانی حسین پارسایی، بهتدریج منتشر میشود. اسفند سال گذشته بود که خبر پیشتولید این نمایش بزرگ همزمان با سالروز پایان سرایش شاهنامه منتشر شد و حالا خبرهایی از بازیگران این نمایش منتشر شدهاست. امیر آقایی بازیگر شناخته شده سینما و تئاتر قرار است در نقش «رستم» بازی کند و سینا مهراد هم «سهراب» این نمایش است. الناز شاکردوست از دیگر بازیگران شناخته شده کشور نیز سومین نقش مهم این نمایش، یعنی «تهمینه» را اجرا خواهد کرد. هنوز نقشهای دیگری همچون «کیکاووس»، «گردآفرید»، «طوس» و... باقی مانده و معلوم نیست کدام بازیگران ایفای نقش آنها را به عهده میگیرند. نبرد تراژدی رستم و سهراب برداشتی آزاد از این داستان در شاهنامه فردوسی است و این نمایش به قلم متین ایزدی است و قرار است تابستان امسال روی صحنه برود. سهیل دانش اشراقی، مدیر هنری، طراح صحنه و لباس پروژه «نبرد رستم و سهراب» است و حسین پارسایی به همراه سید محمود شبیری، تهیهکنندگی این نمایش میدانی را برعهده دارند. امین زندگانی در نقش «اسفندیار» سال گذشته در چنین روزهایی، نمایش موزیکال «هفتخان اسفندیار» به کارگردانی حسین پارسایی با حضور بازیگران متعدد در تالار وحدت تهران روی صحنه رفت. امین زندگانی، بانیپال شومون، فریبا کوثری، امیررضا دلاوری، امیرکاوه آهنینجان، اصغر پیران، محسن حسینی، رضا راد، ندا سیاس، مونا صوفی، نیکا افکاری و سایه پارسایی بازیگران این نمایش بودند. از نقاط قوت این نمایش حضور استاد یوسفعلی میرشکاک، شاهنامهشناس مشهور در مقام مشاور پروژه بود. در 50 شب اجرای نمایش، سیهزار نفر به تماشای آن نشستند. «هفتخان اسفندیار» از داستانهای پرکشش شاهنامه است که سفر پرفراز و نشیب اسفندیار رویینتن را برای نجات دادن دو خواهرش، همای و بهآفرید از چنگ تورانیان روایت میکند. در نمایش «هفتخان اسفندیار» صحنه و دکور مدام در حال عوض شدن بودند و نورپردازی و رنگها به خوبی در خدمت قصه به کار گرفته شدند؛ مثلاً رنگ قرمز، معرف قطب منفی قصه و رنگهای زرد و سفید نماد پادشاهی ایرانیان بود و اغواگری جادوگر زن همراه با رنگهای بنفش و آبی نمایش داده شدند. امتیاز مهم این نمایش بخش ارکسترال آن به رهبری بردیا کیارس بود. این هنرمند به همراه پوریا خادم آهنگسازی نمایش را هم به عهده داشت. درخشش همایون شجریان در «سی» یکی از پرتماشاگرترین کنسرتنمایشها در سالهای اخیر، کنسرتنمایش «سی» به کارگردانی علیاصغر دشتی بود. «سی» براساس سه داستان «زال و رودابه»، «رستم و اسفندیار» و «رستم و سهراب» در کاخ سعدآباد تهران روی صحنه رفت. نغمه ثمینی، نویسنده این نمایش و بازیگرانی چون سحر دولتشاهی، بهرام رادان، مهدی پاکدل و صابر ابر در آن حضور داشتند. همایون شجریان و سهراب پورناظری هم در نقش خواننده و آهنگساز این کنسرتنمایش را همراهی کردند. ثمینی، نویسنده «سی» آن را یک درام موسیقایی معرفی کرده بود که در آن هنر تئاتر و موسیقی به یکدیگر متصل شدهاند و این دو رسانه به همراه ویدئو مپینگ تلاش کردهاند تا با بهرهگیری و اقتباس از شاهنامه فردوسی، داستانهایی از عشق و بیداری و آزادی و میهندوستی را روایت کنند. در این کنسرتنمایش، مخاطبان در فاصلههای بین اجرای نمایشها، قطعات آوازی با صدای همایون شجریان و تکنوازی سهراب پورناظری را میشنیدند. اشعار این آوازها هم از آثار شاعران کلاسیک مانند فردوسی و مولانا و نیز معاصران مانند حسین منزوی و اهورا ایمان انتخاب شده بودند. اپرای عروسکی «رستم و سهراب» بهروز غریبپور، نویسنده و کارگردان سینما و تئاتر از چهرههای شناختهشده در اجرای اپراهای عروسکی است. او در اپراهای خود با کمک ادبیات کهن فارسی، گامهای موثری در شناخت این متون به مردم ایران و دیگر کشورها برداشتهاست. یکی از اپراهای عروسکی غریبپور، اپرای «رستم و سهراب» است. موسیقی این اثر از ساختههای لوریس چکناواریان است که برای اولین بار در سال 1383 در تالار فردوسی تهران اجرا شد. این اپرا علاوه بر اجراهای متعدد در ایران، در اروپا از جمله ایتالیا هم روی صحنه رفت. بهروز غریبپور در نشستی درباره پرداختن به داستانهای شاهنامه گفته بود: «از سال ۱۳۱۰ تا نزدیک انقلاب، ۱۵۰ نمایشنامه براساس داستانهای شاهنامه نوشته شده که در همه این آثار ضعف ساختاری وجود دارد که اهمیت داستانهای فردوسی را زیر سؤال میبرد. این ضعف هم در درک شعر و هم در درک موسیقی شاهنامه وجود دارد. باید نگاه چندبعدی داشت تا کاراکتری مثل رستم، تهمینه و سهراب را شناخت. آفرینش چنین کاراکترهایی ساده نیست. کاراکتر باید فراز و نشیبهای زیادی را طی کند و بیننده را به دنبال خود بکشد. فردوسی زندهکننده اساطیر، بخشی از تاریخ و صفت ایرانی است».∎