صاحبخبر -
دکتر مسعود تجریشی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف، روز گذشته در مصاحبه ای اعلام کرد که در کتاب درسی جغرافیای دانشآموزان سال چهارم ابتدایی استرالیا (Year 4)، خشکشدن دریاچه ارومیه بهعنوان نمونهای بارز از پیامدهای منفی مدیریت نادرست و انتقال بیرویه آب بهعنوان یک «عبرت جهانی» آورده شده است.
به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، دکتر تجریشی اظهار داشت: «اینکه فاجعه دریاچه ارومیه اکنون در کتب درسی یک کشور پیشرفته برای کودکان ۹–۱۰ ساله بهعنوان درس عبرت تدریس میشود، زنگ خطری جدی برای همه ماست.»
داستان این درس چیست؟
این موضوع برای اولین بار نیست که در ایران مطرح می شود. محتوای دقیق این بخش از کتاب درسی استرالیا برای نخستینبار در سال ۱۳۹۵ در رسانههای ایرانی منتشر و بازتاب گستردهای داشت.
در درس مربوطه با عنوان فرعی «مرگ دریاچه ارومیه در ایران» آمده است:
«بزرگترین دریاچه خاورمیانه و یکی از بزرگترین دریاچههای نمک جهان در حال خشک شدن است. از سال ۲۰۰۵ تاکنون -یعنی حدود ۲۰۱۴-بیش از ۶۵ درصد مساحت آن از بین رفته است... دلیل اصلی، ترکیبی از خشکسالی طولانیمدت و برداشت بیرویه و اغلب غیرقانونی آب برای کشاورزی است.»
در این درس آمده است:
"چه اتفاقی میافتد وقتی ما آب را منحرف میکنیم. خیلی از دریاچههای بزرگ جهان در حال کوچک شدن هستند و رودخانههای بزرگ از جمله کولورادو، ریوگراند، اینداس، گنگ، نیل و مارِی در طول ماهها و حتی سال مقادیر زیادی آب از دریا میگیرند. یک سوم از رودخانهها و دریاچههای جهان در حال خشک شدن هستند. و چاههای آب ۳میلیارد نفر متاثر شدهاند. استفاده بیرویه و انحراف آب مقصران اصلی هستند.
چرا آب منحرف میشود؟
به دلیل توزیع نامتناسب آب و جمعیت، نیاز به انتقال آب ایجاد میشود و انتقال آب در ابعاد بزرگ اغلب نیاز به لولهکشی یا پمپاژ آب از حوضهای به حوضه دیگر دارد.... انتقال میتواند کمبود آب را در مناطق دیگر جبران کند و فرصتی برای توسعه کشاورزی یا تامین انرژی برقابی فراهم کند. اما انتقال آب اغلب پایدارترین روش بهرهوری از آب نیست.
مرگ دریاچه ارومیه در ایران
بزرگترین دریاچه خاورمیانه و یکی از بزرگترین دریاچههای نمک در جهان خشک میشود. از سال ۲۰۰۵ تاکنون بیش از ۶۵ درصد مساحت دریاچه ارومیه از دست رفته و اراضی نمکی وسیعی را به جا گذاشته است (عکس ۱، الف و ب را ببینید). این دریاچه در سال ۱۹۷۱ در کنوانسیون رامسر به عنوان یک تالاب مهم در سطح بینالمللی اعلام شده است و در سال ۱۹۷۶ اعلام شد که یونسکو آن را تحت حمایت ذخیره بیوسفر قرار داده است.
دریاچه و تالابهای اطراف آن، زیستگاه فصلی و منبع مهم غذایی پرندههای مهاجری است که از آرتمیاها تغذیه میکنند. به غیر از پلانکتونها، آرتمیاها تنها جاندارانی هستند که در این آب میتوانند زندگی کنند. دریاچه ارومیه، یک پایانه آب است: رودخانههای دائمی و فصلی که به دریاچه میریزند با خود، نمک طبیعی میآورند. به دلیل اقلیم گرم و خشک، تبخیر بالا منجر به تشکیل بلورهای نمکی در ساحل میشوند.
دلیل پایین رفتن سطح دریاچه، ترکیبی از خشکسالی درازمدت و انحراف روزافزون آب برای کشاورزی بوده است. مردم اغلب به طور غیرقانونی از آب بهره میبرند بدون آن که هزینه آن را پرداخت کنند یا بیش از آن چه اجازه دارند برداشت میکنند."
نیاز به درسی تازه تر
این درس همراه با تصاویر ماهوارهای مقایسهای و توضیح تأثیر خشکشدن دریاچه بر اکوسیستم و پرندگان مهاجر به دانشآموزان استرالیایی ارائه میشود.
اظهارات اخیر دکتر مسعود تجریشی بار دیگر این موضوع قدیمی را در رسانه ها بازتاب داده است. این در حالی است که احتمالا استرالیایی ها باید در تدارک کتاب جدیدی مبتنی بر حال و روز دریاچه ارومیه و نیز نقش انواع ستادها و دبیرخانه ها در این داستان باشند.
∎
