به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، کلانشهرهای ایران در دهههای اخیر با رشد سریع جمعیت، توسعه بیرویه و تغییرات گسترده کالبدی روبهرو بودهاند، این تحولات نه تنها سیمای شهرها را دگرگون کرده، بلکه بر هویت فرهنگی و اجتماعی آنها نیز اثر گذاشته است.
منظر شهری، بهعنوان چهره آشکار شهر در برابر نگاه شهروندان و گردشگران، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازاندیشی و توجه جدی است چرا که کیفیت آن میتواند بر احساس تعلق، زیباییشناسی و حتی سبک زندگی مردم تأثیر مستقیم بگذارد.
شهرها نه تنها محل زندگی بلکه نمایانگر هویت و فرهنگ هر جامعه هستند و جلوههای مختلفی برای این هویت وجود دارد، گاهی لباس شهروندان و افرادی که در شهر تردد دارند، جزئی از هویت محسوب میشود و گاهی لباسی که بر تن ساختمانها و معابر جلوه میکند.
موضوع منظر شهری بهویژه در کلانشهرهای ایران مسئلهای است که در سالهای اخیر از آن زیاد بحث به میان آمده است اما اقدامات عملی مؤثر در این زمینه چندان روشن و پرقوت نیست.
این مسئله بهطور مستقیم با کیفیت زندگی مردم، هویت شهری و حتی روابط اجتماعی در شهرها ارتباط دارد و پشت هر نمای شهری، داستانی از قدرت، فرهنگ و اقتصاد نهفته است.
مریم مجیدی، عضو پژوهشکده هنر و معماری نظر به خبرنگار ایمنا میگوید: نما مسئلهای پیچیده و چندبعدی است که نیاز به راهکارهای پیچیده دارد، این موضوع تنها محدود به مسائل معماری و طراحی نیست، بلکه درگیر ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی است.
وی میافزاید: از یکسو نماها باید نمایانگر هویت فرهنگی و اجتماعی هر منطقه باشند و از سوی دیگر، باید با معیارهای اقتصادی و مدیریتی هماهنگ شوند.
عضو پژوهشکده هنر و معماری نظر خاطرنشان میکند: در بعد اجتماعی و فرهنگی، مسئله مدگرایی، تجملگرایی و فخر فروشی در طراحی نماها همواره مشکلساز بوده است، بسیاری از طراحان نماها از آگاهی کافی نسبت به ضرورتهای فرهنگی و اجتماعی برخوردار نیستند که موجب میشود نماها بهجای ایجاد همبستگی، تفاوتهای طبقاتی و فرهنگی را تقویت کنند.
مجیدی با اشاره به نقش مدیریت و سیاستگذاری در این زمینه میگوید: در بعد مدیریتی و اقتصادی، مسئله تعریف نشدن صحیح معیارها و ناکارآمدی قوانین نقش بسیار مهمی در نابسامانیهای موجود دارد و در بسیاری موارد قوانین بازدارنده یا بهطور کامل اجرا نمیشود یا بهدرستی نظارت و ارزیابی صورت نمیگیرد.
قدرت و نقش آن در طراحی نماهای شهری
وی با اشاره به مفهوم قدرت در منظر شهری عنوان میکند: شهرها بهویژه در مناطق کلانشهری، میدان اصلی ستیز و اعمال قدرت میان حکومتها، سرمایهداران و مردم هستند، نماهای شهری زبان بصری قدرت در این میدان هستند و از این منظر، نماها نه تنها نشانههای اقتصادی و اجتماعی، بلکه نمایشگر معانی ایدئولوژیک و سیاسی نیز هستند.
عضو پژوهشکده هنر و معماری نظر ادامه میدهد: نماهای شهری در واقع متنهای نمادین قدرت هستند که در سطحهای مختلف از سیاسی گرفته تا اقتصادی و فرهنگی عمل میکنند.
مجیدی عنوان میکند: در این فضای شهری، نماها بهنوعی سرمایه فرهنگی میشود و تفاوتهای طبقاتی و ذائقههای اجتماعی را تثبیت میکند؛ هر ساختمان با نمای خاص خود بهنوعی بیانی از ایدهها، آرمانها و گفتمانهای غالب در آن زمان است.
تعریف معیارهای شفاف و دقیق در مراحل طراحی، تصویب و اجرا
وی با اشاره به اهمیت اصلاح نماها و بهبود منظر شهری میگوید: اصلاح نماهای شهری، نه تنها بر ظاهر شهر تأثیر میگذارد، بلکه بر ادراک و تجربه شهروندان نیز اثرگذار است؛ نماها میتواند تجارب مختلفی را برای شهروندان در محیط شهری ایجاد کند و به همین دلیل باید بهشکلی برنامهریزیشده و هدفمند اصلاح شود تا کیفیت منظر شهری ارتقا پیدا کند.
عضو پژوهشکده هنر و معماری نظر با اشاره به راهکارهای عملی برای ساماندهی این وضعیت تاکید میکند: یکی از نکات مهم در این فرایند، تعریف معیارهای شفاف و دقیق در مراحل طراحی، تصویب و اجرا است.
مجیدی اضافه میکند: این معیارها باید در همه مراحل بهطور جدی مورد نظارت قرار گیرد تا از ایجاد نماهای بیتناسب جلوگیری شود، همچنین باید به آموزش و ارتقای سواد زیباشناختی در سطح عمومی و مدیریتی توجه کنیم.
وی با اشاره به بعضی علل نابسامانی نماها اظهار میکند: توجه تنها به کالبد و بی توجهی به ساختار کلی، حکمرانی ضعیف و چندمرکزی، اقتصاد نمایشی و ضعف آموزش و اخلاق حرفهای از جمله عواملی است که موجب این وضعیت شدهاند، در ایران بهدلیل نبود یک رویه واحد و نبود قوانین قوی و اجرایی، نماهای شهری بهطور غیرمنظم و بیتوجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی طراحی میشود.
این کارشناس حوزه معماری منظر خاطرنشان میکند: برای تغییر این وضعیت، باید از «نمامحوری» به سمت «توده-فضا» حرکت کنیم، این تغییر باید با بازبینی و بازنویسی آئیننامههای معماری و نهادینهسازی نظارتهای میدانی همراه باشد.
مجیدی میگوید: برای ساماندهی منظر شهری در ایران، نیاز به یک فرایند جامع و هماهنگ داریم که در آن هم نظارتهای قانونی و هم ارتقای آگاهی عمومی در کنار هم عمل کنند، بدون این اصلاحات و توجه به ابعاد مختلف منظر شهری، همچنان شاهد بروز مشکلاتی در زمینه طراحی نماهای شهری و ایجاد هویت مطلوب شهری خواهیم بود.
منظر شهری نه تنها بهعنوان یک مسئله معماری و طراحی، بلکه بهعنوان یکی از موضوعات پیچیده اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیازمند توجه و راهکارهای جامع است، از این رو لازم است تمام ارکان جامعه در فرایند اصلاح منظر شهری مشارکت داشته باشند.
بهنام ناصری، مدرس دانشگاه و کارشناس معماری و شهرسازی به خبرنگار ایمنا میگوید: منظر شهری مسئلهای پیچیده و چندبعدی است که بهطور مستقیم به فرهنگ، اقتصاد، سیاست و طراحی شهری مرتبط است، از یکسو نماهای ساختمانها باید نمایانگر هویت فرهنگی و تاریخی هر منطقه باشند و از سوی دیگر، باید با جنبههای اقتصادی و مدیریتی شهر نیز سازگاری داشته باشند تا موجب تقویت هویت شهری و ایجاد فضای شهری مناسب برای شهروندان شود.
نمای ساختمان، عنصری هویتمند
وی در مورد رابطه میان منظر شهری و نمای ساختمانها تصریح میکند: نماهای ساختمانها بهعنوان یکی از عناصر اصلی منظر شهری، نقشی حیاتی در شکلگیری هویت یک شهر دارند، این نماها بهطور مستقیم بر زیباییشناسی و جذابیت بصری فضاهای شهری تأثیر میگذارند و میتوانند شهروندان را به تعامل با محیط اطرافشان تشویق کنند به همین دلیل، طراحی نماها باید با بافت فرهنگی و تاریخی شهرها هماهنگ باشد تا هویت آن منطقه را حفظ کند.
کارشناس حوزه معماری و شهرسازی اظهار میکند: منظر شهری تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی شهری دارد و طراحی زیبا و منظم نماها میتواند در کاهش استرس شهروندان و افزایش رفاه اجتماعی مؤثر باشد.
ناصری اضافه میکند: علاوه بر این، منظر شهری میتواند به جذب گردشگران و رونق اقتصادی کمک کند، در واقع شهرهای زیبا و هماهنگ میتواند به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل شوند و به رونق صنعت گردشگری کمک کنند.
وی میگوید: در بسیاری از کلانشهرهای ایران، نماهای ساختمانها هماهنگی و انسجام لازم را ندارند، این بیتناسبی در طراحی نماها موجب تخریب منظر شهری و کاهش هویت محلی میشود علاوه بر این در بسیاری از مناطق، کمبود فضای سبز و فضاهای عمومی مناسب، کیفیت زندگی شهری را کاهش داده است.
این کارشناس حوزه معماری و شهرسازی با اشاره به به مشکلات مدیریتی در این زمینه تاکید میکند: در بسیاری موارد نبود استانداردهای معماری یکپارچه و توجه نداشتن به تاریخ و فرهنگ منطقه موجب شده است نمای ساختمانها بیروح باشد و مانع ارتباط با پیشینه تاریخی منطقه شود.
ناصری ادامه میدهد: گسترش بیرویه و نوسازیهای ناگهانی بدون توجه به اصول منظر شهری موجب تغییرات ناگهانی در طراحی شهری و آسیب به هویت شهری شده است.
به گزارش ایمنا، شهرها بهعنوان مراکز زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، هویت و شخصیت خود را از ترکیب عناصری مانند طراحی نماهای ساختمانها، فضاهای عمومی و خیابانها میگیرند.
این عناصر در کنار هم تصویری کلی از محیط شهری را تشکیل میدهند که تأثیر بسزایی بر زندگی روزمره شهروندان و تجربههای حسی آنها دارد؛ منظر شهری در واقع نه تنها به جنبههای فیزیکی، بلکه به معنای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فضاهای شهری نیز مربوط میشود که ساماندهی این هویت بصری نیازمند اهتمامی ویژه و آگاهسازی عمومی است.