رامین پرتو
رفتار نظامی و امنیتی اسرائیل علیه سوریه در روزهای اخیر به یکی از مهمترین چالشهای ایالات متحده، بهویژه در دوره دوم دولت دونالد ترامپ، تبدیل شده است. در حالی که کاخ سفید آشکارا از دولت نتانیاهو خواسته هرگونه اقدام تنشزا را متوقف کند تا روند انتقال سیاسی در سوریه مختل نشود، اما ارتش اسرائیل سومین عملیات خود را ظرف چند ساعت در قنیطره انجام داد؛ اقدامی که هم در واشنگتن حساسیت برانگیخته و هم دمشق را به اعتراض واداشت. در این راستا خبرگزاری رسمی سوریه گزارش داده که واحدهای نظامی اسرائیل شامل چند خودروی زرهی و دو تانک، با عبور از خطوط درگیری وارد تپه الحمریه شده و سپس به سمت کروم جبا و الصمدانیه الشرقیه پیشروی کردهاند. شبکه الاخباریه نیز تأیید کرده که نیروهای اسرائیلی با استفاده از تجهیزات سنگین، یک پست متروکه را منفجر و اقدام به ایجاد ایستهای بازرسی جدید کردهاند.
این عملیاتها دقیقاً در همان روزی انجام شد که ترامپ در تروثسوشیال از اسرائیل خواست هیچ اقدام اخلالکنندهای در مسیر صلح سوریه و اسرائیل انجام ندهد. او مدعی شد احمد الشرع (ابومحمد الجولانی)، که اکنون «رئیس موقت سوریه» معرفی شده، در حال تلاش برای گشودن مسیر روابط بلندمدت و پایدار میان دمشق و تلآویو است. در همین چارچوب، تماس تلفنی ترامپ با نتانیاهو انجام شد؛ تماسی که به گفته رسانههای اسرائیلی، با لحنی هشدارآمیز همراه بود. همزمان گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه توماس باراک و دیگر نمایندگان آمریکایی مذاکرات فشردهای با مقامات اسرائیل برای کاهش تنش انجام دادهاند. با این حال، شواهد نشان میدهد اسرائیل نهتنها هشدار واشنگتن را جدی نگرفته، بلکه دامنه عملیاتهای خود در سوریه را افزایش داده است.
اعتراض واشنگتن به یکجانبهگری تلآویو
در این راستا منابع آمریکایی در گفتوگو با رسانههای عبری و وبگاه آکسیوس تأکید کردهاند که واشنگتن به شدت از رفتار اخیر اسرائیل ناراضی است. یک مقام ارشد آمریکایی حتی هشدار داده که نتانیاهو با ادامه این حملات، «حکومت جدید سوریه را به دشمن تبدیل خواهد کرد» و فرصت بیسابقه صلح را بر باد میدهد. به گفته این منابع، بر خلاف لبنان که ساختار سیاسی پیچیده و چندقطبی دارد، سوریه پس از فروپاشی نظام سابق وارد مرحله جدیدی شده و نمیخواهد با اسرائیل درگیر شود. از نگاه واشنگتن، بهترین فرصت برای تثبیت روند انتقال قدرت و جلوگیری از بحرانهای جدید، ایجاد یک توافق امنیتی میان دمشق و تلآویو است؛ توافقی که ترامپ آن را یکی از کلیدیترین دستاوردهای احتمالی در سیاست خاورمیانهای خود میداند.
اما مشکل اصلی از نگاه آمریکا این است که نتانیاهو به صورت یکجانبه دست به عملیاتهای فرامرزی میزند، بدون اینکه واشنگتن را از جزئیات آن مطلع کند. آمریکاییها معتقدند ارتش اسرائیل در روزهای اخیر، از جمله در عملیات خونین «بیت جن»، نهتنها با دمشق هماهنگ نکرده بلکه حتی اطلاعرسانی لازم از طریق کانالهای نظامی را انجام نداده و حالا اعلام شده که در این عملیات، ۱۴ تا ۲۰ نفر کشته و دهها نفر زخمی شدند و چند سرباز اسرائیلی نیز آسیب دیدند.
به گفته مقامهای وزارت خارجه آمریکا، نحوه عملکرد اسرائیل مخصوصاً درباره راهبرد «اول شلیک کن، بعد سؤال بپرس» کاملاً برخلاف راهبرد مورد نظر کاخ سفید است. آنها هشدار دادهاند که ادامه این روند، امکان شکلگیری توافق امنیتی با دمشق را تضعیف کرده و حتی احتمالاً روابط نتانیاهو و ترامپ را دستخوش بحران خواهد کرد.
سکوت جولانی: حمایت از صلح یا فرار از رویارویی؟
پرسش مهمی که در متن این بحران مطرح شده این است که چرا ابومحمد الجولانی، رئیس موقت سوریه در برابر حملات اسرائیل سکوت کرده یا مواضعی بهمراتب ملایم اتخاذ میکند؟ بر اساس سخنان او در حلب، الشرع اسرائیل را دولتی «نگران از آزادسازی سوریه» توصیف میکند، اما همزمان تلاش دارد این پیام را منتقل کند که دمشقِ جدید نمیخواهد وارد جنگ شود. او تأکید دارد که سوریه در حال بازسازی و شکلدهی دوباره به ائتلافهای منطقهای است و توان ورود به یک رویارویی بزرگ را ندارد. به گفته او جنگ داخلی مردم را فرسوده کرده اما سوریه خواهان صلح و ثبات است. از نظر او، اسرائیل تصور اغراقآمیزی از قدرت خود دارد و اقدامات اخیر تلآویو بیشتر از وضعیت داخلی تلآویو ناشی میشود.
از نگاه تحلیلگران سیاسی در دمشق، سکوت الشرع نهتنها نشانه ضعف نیست، بلکه نوعی دیپلماسی حساب شده است. او تلاش دارد مذاکرات بین سوریه و اسرائیل را زنده نگه دارد و پیام دهد که دمشق قصد تشدید تنش ندارد. بر همین اساس، هر بار که مذاکرات به نقاط حساس رسیده، به گفته الشرع، اسرائیل با یک اقدام «خرابکارانه» مسیر گفتوگو را قطع کرده است. بر این اساس باید گفت که سکوت الشرع یک انتخاب است که جلوگیری از بهانه دادن به اسرائیل و حفظ کانال برای معامله احتمالی با میانجیگری آمریکا را درون خود دارد.
چرا اسرائیل هشدار آمریکا را نادیده میگیرد؟
پرسش کلیدی این است که چرا اسرائیل علیرغم هشدارهای روشن دولت ترامپ، همچنان به حملات گسترده در سوریه ادامه میدهد؟ اولین عامل این خواهد بود که اسرائیل مدعی است گروههای وابسته به حماس و حزبالله در مناطق جنوبی سوریه در حال طراحی حملات علیه تلآویو هستند و حمله به نیروهای اسرائیلی در داخل خاک سوریه و زخمی شدن شش نظامی این کشور، از نگاه تلآویو توجیهی است برای ادامه عملیات.
دومین عامل هم این است که نتانیاهو هیچگاه اعتقادی عمیق به روندهای سیاسی در سوریه نداشته است. از نگاه او، هرگونه تغییر در ساختار سیاسی دمشق میتواند برای اسرائیل غیرقابل پیشبینی و خطرناک باشد و بنابراین او ترجیح میدهد مسأله امنیتی را با ابزار نظامی مدیریت کند.
همچنین استفاده داخلی از فضای بحرانی اسرائیل هم عامل سوم است. برخی تحلیلگران معتقدند نتانیاهو در شرایط سیاسی شکننده داخلی، تلاش دارد با افزایش تنش خارجی، موقعیت خود را تقویت کند. لذا عملیات در سوریه فرصتی برای او خواهد بود تا به افکار عمومی نشان دهد همچنان «قادر به کنترل تهدیدات» است.