به گزارش خبرگزاری آنا؛ در سالهای اخیر توسعه شتابان شهرنشینی و گرایش به ساختوسازهای بلندمرتبه در کلانشهرهای کشور، چالشهای متعددی را برای مدیریت شهری ایجاد کرده است. یکی از مهمترین این چالشها، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم ساختمانهای مرتفع و تراکمسازیهای فشرده بر افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت محیطزیست شهری است.
کارشناسان حوزه شهرسازی معتقدند که استقرار برجها و مجتمعهای بلندمرتبه در معابر و پهنههایی که پیشتر امکان جریان آزاد هوا در آنها وجود داشت، باعث اختلال در الگوهای طبیعی تهویه شهری میشود. این اختلال، پدیدهای موسوم به سد باد ایجاد میکند؛ وضعیتی که در آن برجها همچون دیواری بزرگ مانع حرکت افقی و عمودی هوا شده و سبب حبس آلایندهها در لایههای پایین جو میشوند. این موضوع بهویژه در فصول سرد سال که با پایداری جوی و وارونگی دما همراه است، میتواند به افزایش محسوس غلظت آلایندهها در محدودههای پرتراکم منجر شود.
علاوه بر این، تراکمسازیهای گسترده که اغلب با افزایش جمعیتپذیری مناطق شهری همراه است، بار ترافیکی را نیز بهطور چشمگیری افزایش میدهد. افزایش حجم تردد خودروها، بهویژه در معابر محدود اطراف ساختمانهای بلندمرتبه، سبب تشدید انتشار آلایندههایی از جمله ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن و گازهای ناشی از احتراق ناقص میشود. بر همین اساس، بسیاری از متخصصان محیطزیست تاکید دارند که ترکیب تراکم جمعیتی بالا و کاهش گردش هوا یکی از مهمترین عوامل تشدید آلودگی در بافتهای جدید شهری است.
ساختوسازهای بلندمرتبه با ایجاد سایهاندازی گسترده
از سوی دیگر، ساختوسازهای بلندمرتبه با ایجاد سایهاندازی گسترده و جلوگیری از تابش مناسب نور خورشید، میتوانند دما و رطوبت محلی را نیز تغییر دهند و به شکلگیری جزیره حرارتی شهری کمک کنند؛ پدیدهای که خود به تشدید مصرف انرژی و افزایش انتشار آلایندهها منجر میشود.
با توجه به این تحولات، متخصصان مدیریت شهری بر ضرورت بازنگری در طرحهای توسعه شهری تأکید دارند. اجرای پیوستهای زیستمحیطی برای پروژههای ساختمانی بزرگ، ارزیابی اثرات بادخیزی و تهویه قبل از صدور مجوز ساخت، توسعه فضاهای سبز حائل و تدوین مقررات سختگیرانهتر برای استقرار برجها در پهنههای حساس از جمله راهکارهایی است که کارشناسان برای کاهش خطرات زیستمحیطی ناشی از بلندمرتبهسازی پیشنهاد میکنند.
بهنظر میرسد که مدیریت علمی توسعه شهری و توجه به ظرفیتهای طبیعی اقلیم، نخستین و ضروریترین گام در کاهش اثرات مخرب ساختمـانهای بلندمرتبه بر کیفیت هوای کلانشهرهای کشور است؛ موضوعی که در صورت بیتوجهی، میتواند پیامدهای گستردهای برای سلامت شهروندان و پایداری محیطزیست شهری بههمراه داشته باشد.
رشد شتابان شهرنشینی و محدودیت منابع زمین
به هر جهت رشد شتابان شهرنشینی و محدودیت منابع زمین در کلانشهرها، مدیران شهری را ناگزیر به استفاده حداکثری از فضاهای موجود کرده است. در این میان، بلندمرتبهسازی و تراکمسازی بهعنوان یکی از مهمترین سیاستهای توسعه شهری مطرح شده و طی سالهای اخیر گسترش قابل توجهی یافته است. با این حال، پیامدهای زیستمحیطی این الگو، بهویژه در حوزه کیفیت هوا، همچنان محل بحث و اختلافنظر کارشناسان است.
از منظر برخی برنامهریزان شهری، بلندمرتبهسازی میتواند از توسعه افقی شهر جلوگیری کرده و مانع تخریب باغها، اراضی کشاورزی و کمربند سبز پیرامونی شود. در صورت اجرای این سیاست بهصورت کنترلشده و با رعایت پیوستهای زیستمحیطی، شهرها میتوانند رشد جمعیتی خود را بدون آسیبزدن گسترده به طبیعت مدیریت کنند.
چطورمیزان انتشار آلایندهها را کاهش دهیم
در صورت استقرار هوشمندانه ساختمانهای بلندمرتبه در بافتهایی که خدمات شهری کافی دارند، این الگو میتواند به کاهش مسافت سفرهای روزانه کمک کند. تمرکز کاربریها در یک محدوده و امکان دسترسی سریع به خدمات، میتواند حجم سفرهای موتوری و در نتیجه میزان انتشار آلایندهها را کاهش دهد.
از سوی دیگر ساختوساز عمودی به مدیریت بهتر زیرساختهایی مانند شبکه حملونقل، آب، انرژی و خدمات شهری کمک میکند. با افزایش بهرهوری زیرساختها، مصرف انرژی سرانه کاهش یافته و میتواند اثر مثبتی بر کاهش انتشار گازهای آلاینده داشته باشد؛ اما همچنان این سوال مطرح است که ابعاد منفی رشد قائم شهرها چیست؟.
ابعاد منفی بلندمرتبهسازی و تراکمسازی بر آلودگی هوا
نخستین و مهمترین پیامد بلندمرتبهسازی بیضابطه، ایجاد پدیده سد باد است. ساختمانهای مرتفع در صورت قرارگیری نادرست، جریان هوا در سطح شهر را مختل کرده و مانع پراکندگی آلایندهها میشوند. این وضعیت، بهویژه در کلانشهرهایی که سابقه پایداری جوی و وارونگی دما دارند، شرایط را برای حبس آلایندهها در لایههای پایین جو تشدید میکند.
تجمع آلایندهها در معابر باریک و پرتراکم
ساختمانهای بلند و متراکم باعث باریکشدن خیابانها و افزایش ارتفاع دیوارههای اطراف معابر میشوند. در نتیجه، آلایندههای ناشی از وسایل نقلیه در این فضاها تجمع پیدا کرده و امکان تهویه مناسب وجود ندارد. این مشکل در برخی محلههای جدید شهری و برجنشین بهطور مشهود دیده میشود.
افزایش جمعیتپذیری و تشدید بار ترافیکی
تراکمسازی اغلب با افزایش شدید جمعیت همراه است. افزایش ساکنان یک محله، افزایش سفرهای شهری و در نتیجه افزایش تردد خودروها را به همراه دارد. چنانچه شبکه معابر توان تحمل این جمعیت را نداشته باشد، حجم آلایندههای تولیدی رشد چشمگیری خواهد داشت.
همچنین ساختمانهای بلند با ایجاد سایهاندازی گسترده، کاهش جریان هوا و مصرف بالای انرژی سیستمهای سرمایشی در فصول گرم، منجر به افزایش دمای محلی و شکلگیری جزیره حرارتی میشوند. افزایش مصرف انرژی به معنای تولید بیشتر آلایندهها توسط نیروگاهها و سیستمهای گرمایش و سرمایش است.
لازم به ذکر است که در بافتهای متراکم، آلودگی ناشی از فعالیتهای ترافیکی به دلیل برخورد با دیوارهای بلند ساختمانها در هوا بازتاب شده و بالاتر میرود. این چرخه بازتاب، غلظت آلایندهها را در سطوح مختلف ارتفاعی افزایش میدهد و میتواند سلامت ساکنان طبقات میانی و بالاتر را نیز تهدید کند.
کارشناسان متخصص شهرسازی چه نظری دارند؟
مهدی سلطانمحمدی، کارشناس حوزه مسکن، در گفتگو با خبرنگار اقتصادی آنا با اشاره به ابعاد گسترده پدیده آلودگی هوا در منطقه، تأکید کرد: تأثیر ساختمانهای بلندمرتبه بر افزایش آلودگی هوای تهران در مقایسه با عوامل اقلیمی بسیار ناچیز است.
سلطانمحمدی با بیان اینکه آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای جهان از شمال آفریقا و کشورهای حاشیه خلیج فارس تا آسیای مرکزی و جنوب آسیا امتداد دارد، گفت: گسترهای که این آلودگیها طی میکنند هزاران کیلومتر است. از هندوستان و کابل گرفته تا ازبکستان و تاجیکستان، همه در مسیر حرکت تودههای آلاینده قرار دارند. در چنین مقیاسی، یک ساختمان چندطبقه اساساً نمیتواند نقش قابل توجهی در جلوگیری از جریان هوا ایفا کند.
وی با رد این ادعا که ساختوسازهای بلندمرتبه، از جمله در منطقه ۲۲ تهران، موجب ساکن شدن هوا و تشدید آلودگی شدهاند، توضیح داد: در مباحث شهرسازی، موضوعاتی درباره اثر کالبد شهری بر جریان هوا مطرح میشود، اما این مباحث در مقیاس محدود و محلی قابل بررسی است. برخی شهروندان ممکن است احساس کنند ساختمانی در کوچه باعث کاهش جریان هوا شده، اما در مقیاس شهری و اقلیمی، چنین تأثیری قابل تعمیم نیست.
سهم ساختمانها در مقایسه با بلندمرتبه سازی
این کارشناس افزود: تودههای گردوغبار و آلایندهها از موانع طبیعی عظیمی مانند رشتهکوهها عبور میکنند و از کشوری به کشور دیگر میروند. در مقابل، ساختمانها در مقایسه با این موانع طبیعی، نقش بسیار ناچیزی دارند.
سلطانمحمدی تأکید کرد: موضوع آلودگی هوا نیازمند نگاه علمی و بررسی در ابعاد اقلیمی است و نباید نقش متغیرهای کوچک شهری را بیش از اندازه بزرگنمایی کرد. بلندمرتبهسازی نهتنها تهدیدی قطعی برای کیفیت هوا نیست، بلکه در صورت برنامهریزی علمی و رعایت اصول شهرسازی، میتواند مزایای قابل توجهی نیز به همراه داشته باشد. اما تجربههای موجود در کلانشهرهای کشور بیانگر آن است که بخش قابل توجهی از بلندمرتبهسازیها بدون پیوست زیستمحیطی، ارزیابی بادخیزی یا تحلیل ظرفیت معابر انجام شده و همین موضوع مخاطرات زیستمحیطی را تشدید کرده است.
انتهای پیام/