به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، محمدجعفر یاحقی در آیین شب هفتاد سالگی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد که عصر دوشنبه به همت مجله بخارا در دانشکده ادبیات این دانشگاه برگزار شد، گفت: علیاکبر فیاض بنیانگذار دانشکده ادبیات و الهیات بود همان سال ۱۳۴۴ این دو دانشکده تاسیس شدند، دکتر فیاض بنیانِ درستی برای دانشکده ادبیات برپای کرد، بعد از علیاکبر فیاض افرادی نظیر، شفیعی کدکنی، غلامحسین یوسفی و سید احمد خراسانی نیز زحمات زیادی برای راهاندازی این دانشکده کشیدند.
وی افزود: من در شرح حال این دانشکده خواندم که علیاکبر فیاض در سالهای آغاز به کار این دانشکده، با چه مشقتی دنبال اساتیدی نظیر احمد خراسانی و.. برای تدریس در این دانشکده میگشت. او آدمها را دستچین کرد و انسانهای برجستهای نظیرِ غلامحسین یوسفی، احمدعلی رجایی و.. را از جایجای ایران به این دانشگاه منتقل کرد و هسته اولیه این دانشکده را شکل داد.
یاحقی با اشاره به اینکه ۵۹ سال است که در این دانشکده حضور دارد و در حال مشاهده محصول کار علیاکبر فیاض است، گفت: به خاطر دارم خیلی سال قبل، کتابی از یونان را آورده بودند در یکی از مراکز فرهنگی مشهد، کسی نمیتوانست این کتاب را بخواند و همه کتاب را چپه گرفته بودند، اما علیاکبر فیاض این کتاب را به سهولت خواند.
این استاد ممتاز زبان و ادبیات فارسی اظهار کرد: گروه ادبیات دانشگاه فردوسی در زمان تاسیس، بنیادی فرادانشگاهی و فراملی داشت، این دانشکده نگاهش جهانی بود و دانشجویانِ امروز این دانشکده باید از این پیشینه آگاه باشند و بدانند که خورشیدشان کجاست و با دانستن این مسائل مسیر گذشتگان را ادامه دهند.
یاحقی ادامه داد: چهرههای مهم ادبی کشور، در این دانشکده تحصیل کردهاند، غلامحسین یوسفی، زمامدار ادبیات خراسان هم در همین دانشکده بود، در آن ایام هر مسئلهای که در کشور راجع به ادبیات خراسان اتفاق میافتاد، زیر نظر این دانشکده تایید میشد و همه برای بررسی و صحت آن به یوسفی مراجعه میکردند. یوسفی جهانی فکر میکرد و به جهان مینگریست، جدیدترین آثار ادبی جهان را به اینجا میآورد، کنفرانسهای متعددی برپا میکرد، ما در زمان تحصیل خود، از شرق و غرب عالم انسانهای فرهیختهای را در این دانشکده دیدیم.
این استاد ممتاز زبان و ادبیات فارسی ابراز کرد: در ادامه تاسیس و فعالیت گروه ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی، تاریخ، جغرافی و فرانسه تشکیل شد ما حتی در اینجا گروه فرعی پشتو، اردو و.. را داشتیم، بنابراین این بینالمللی بودن بسیار مهم است. مجله دانشکده ادبیات هم مدیون گروه زبان و ادبیات فارسی است.
مجله دانشکده ادبیات با تاب آوری ۶٠ ساله
محمود فتوحی، استاد زبان و ادبیات فارسی نیز در این رویداد درباره فراز و فرودهای چاپ مجله دانشکده ادبیات اظهار کرد: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی که امروز اسم آن «جستارهای ادبی نوین» است و ویژهنامه مخصوص همین مراسم در هفتادمین شماره آن چاپ شده است. اینکه مجله دانشکده ادبیات توانسته ۶۰ سال سرپا بماند و به طور مستمر چاپ شود، جای تبریک دارد، این مجله محصول دانشکده ادبیات است.
فقدان یک طرح ملی
فتوحی کارنامه ۷۰ ساله علمی دانشکده ادبیات را فاقد یک طرح ملی دانست و اظهار کرد: این دانشکده از فقدان طرحی در مقیاس بزرگ و ادامهدار رنج میبرد که یک نهاد دولتی از آن حمایت کند و تیم مشترکی از محققان داشته باشد که نسلهای مختلف محققان در آن همکاری کنند و هر محققی، ادامهکار نسل پیشین را انجام دهد. چنین طرحی باید پشتوانه محکمی از نظریههای ادبی و فلسفی را نیز دارا باشد و در این صورت است که در شکل دادن به حافظه فرهنگی و روایت ملی موثر خواهد بود.
ضرورت تاسیس کرسیهای تخصصی در دانشگاهها
فتوحی در ادامه، عامل بسیاری از مشکلات میان پژوهشگران دانشگاهها را عدم تخصصگرایی عنوان کرد و ادامه داد: داشتن کرسیهای تخصصی در دانشگاهها میتواند بسیاری از مشکلات پژوهشی را در میان پژوشگران حل کند.
ادبیات و عصر دیجیتال
فتوحی با ذکر این نکته که جهان دیجیتال، ما را با واقعیتهای جدیدی مواجه میکند، اظهار داشت: ادبیات نیز باید در عرصه دیجیتال وارد شود. طرحهای ملی ادبی اگر در عرصه دیجیتال وارد نشوند، هیچ فایدهای ندارند.
دانشکده ادبیات مشهد، یکی از قدیمیترین دانشکدههای ادبیات ایران است
در ادامه این نشست پیام تصویری محمدرضا شفیعی کدکنی پخش شد. شفیعی کدکنی در این پیام گفت: دانشکده ادبیات مشهد، یکی از قدیمیترین دانشکدههای ایران بعد از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است، وقتی که دانشکده ادبیات را در مشهد تاسیس کردند، گمان میکنم در ایران فقط دانشگاه تبریز بود که دانشکده ادبیات داشت، شیراز هنوز دانشکده ادبیات نداشت، لذا این دانشکده استادان برجستهای داشت که از بابت مقام علمی و آموزشی در صدر این رشتهها بودند.
وی افزود: تمام آنهایی که در دانشکده ادبیات مشهد تدریس کردند، اغلب برجسته و فرهیخته بودند و از مفاخر فرهنگی ما به حساب میآیند. علی اکبر فیاض یک استثنا بود، نه برای دانشکده ادبیات بلکه کل ایران، بیاغراق میتوانم بگویم در میان دانشگاههایی که از جهان اسلام میشناسم، دکتر فیاض، نمونه ممتازی برای کل آموزش دانشگاهی در سراسر جهان اسلام بود. چراکه مثل او تا جایی که من آشنایی دارم در هیچکجای جهان اسلام نبود.
این شاعر و مدرس زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: او چند زبان یونانی، فرانسه، انگلیسی، روسی و.. را در حد کمال میدانست، روسیدان بسیار قهاری بود. او در معارف جهان اسلام و دروس دنیای طلبگی و معارفِ طلبگی هم انسان بینظیری بود، ما کسی را به جامعیت او نداشتیم. قدر او را هنوز نمیدانند، چون هنوز او را نمیشناسند، او موهبتی بود که خدا به ما داده بود.
نقش غلامحسین یوسفی و راهاندازی انتشارات دانشگاه فردوسی
محمدفرهاد عطایی، استاد حقوق دانشگاه تهران، سخنرانِ دیگر این رویداد فرهنگی نیز گفت: غلامحسین یوسفی بعد از ورود به دانشکده ادبیات و شاگردی محمدتقی بهار، فروزانفر و… بود و لیسانس زبان و ادبیات فارسی و حقوق گرفت سال ۲۵ رساله دکتری خود را زیر نظر بدیعالزمان فروزانفر گرفت. او در سال ۱۳۳۴ در تاسیس دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی نقش پررنگی داشت و بعد از آن به صورت پاره وقت به تدریس در همین دانشکده پرداخت و سال ۳۶ به عنوان دانشیار رسمی استخدام شد و این استخدام آغاز مسیری بود که نه تنها به تربیت نسلهایی از دانشجویان انجامید، بلکه ساختار علمی و پژوهشی این دانشکده نیز شکل تازه ای یافت.
وی با بیان اینکه یوسفی از سال ۴۳ تا ۵۶ یعنی حدود ۱۳ سال مدیر این گروه ادبی بود، اظهار کرد: او برنامههای آموزشی خوبی تدوین کرد و با تلاشهای او برنامههای ارشد و دکتری در سال ۴۹ و ۵۵ در دانشگاه فردوسی افتتاح شد، او سهم بزرگی در ایجاد و مدیریت انتشارات دانشگاه فردوسی داشت، او بر انتشار آثار علمی به ویژه در حوزه متون کلاسیک پرداخت او همچنین در تاسیس مجله ادبیات هم نقشی فعال داشت، او در یکم مهرماه ۱۳۵۸ از دانشگاه فردوسی بازنشسته شد.
عطایی در مورد منش و روش یوسفی گفت: او به تدریس معلمی توجهی خاص داشت، معتقد بود لازمه تدریس عشق به کار و به شاگردان است، اما کار استاد تنها القای معلومات نیست، استاد سازنده تفکر دانشجویان است. او به دانشجویان فرصت سوال پرسیدن می داد، به این حرفه عشق میورزید و میگفت «سراسر زندگی من به دانشآموزی و تدریس گذشته، در محیط درس همه مشکلات را فراموش میکنم».
وی افزود: یوسفی ۳۰ کتاب و ۱۳۶ مقاله علمی از خود به جای گذاشته است. هر کلمه در آثار او حاصل ماهها و هفتهها تحقیق و پژوهش بوده است. او یک تنه به اندازه یک دانشگاه به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرد.
ادبیات فارسی مانند درختی ریشهدار است
محمد تقوی، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی نیز در جشن ۷۰ سالگی دانشکده ادبیات گفت: زبان و ادبیات فارسی که گروه آموزشی ما بدان نامدار است سازنده هویتملی ماست، برخی از ما حتی هویت شغلی خود را هم به آن گره زدهایم. این میراث گرانبها مثل درختی ریشهدار است که نسل آینده را میتواند در برابر تندبادهای حوادث پابرجا نگه دارد، گروههای زبان و ادبیات فارسی از این رو مهم هستند که با پرورش استعدادها و میدان دادن به نسلهای آینده میتوانند باعث تداوم این راه باشند.
سنتهای فکری و ادبی نیازمند بازنگری است
وی افزود: به گفته شریعتی آثار ادبی کلاسیک حکم مواد خام فرهنگی را دارند، در زندگی تک تک ما اثرگذارند و ما با بازنگری در آنها محصولات جدید میسازیم و زندگی را برای خود آسان میکنیم. تاکنون از این مهم غفلت شده یعنی ما تنها به تکرار آنچه گفتهاند و شنیدیم پرداختیم بنابراین نوعی بازنگری به سنتهای فکری و ادبی ضروری به نظر میرسد.
تقوی بیان کرد: آثار ادبی ما باعث حفظ حیات معنوی ما در طول تاریخ میشوند، اما کمتر کسی به این بازنگری توجه دارد. باید روی این مهم تاملی کرد تا نسل جوان به سراغ آثار ادبی و کلاسیک فارسی برود که تضمین کنند صحت و سلامت معنوی ما است، پدران ما کسانی بودند که برایمان بناهای رفیعی به جا گذاشتند، ما باید حافظ این بناها باشیم.
دانشکده ادبیات به محمد فاضلی و راشد محصل مدیون است
محمد دهقانی، استاد زبان و ادبیات فارسی نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: من در سه دانشگاه اهواز، مشهد و تهران تحصیل کردم و هر سه دانشگاه را دیدم، اما خودم را محصول هیچکدام نمیدانم چون از زمان تاسیس، از این دانشگاهها برکنار شدم.
وی افزود: در یکی از مقالاتم نوشتم که ما دو نوع فرهنگ داریم، فرهنگ اراده و ارادت و بسیار متاسفم که بگویم که آنچه در دانشکدههای ادبیات حاکم است، فرهنگ ارادت است، ما باید برای رشد و توسعه از تعریف و مبالغه زیاد دوری کنیم.
دهقانی با ذکر نام محمد فاضلی گفت: من در این دانشکده فقط دو واحد با محمد فاضلی، استاد گروه زبان و ادبیات عربی و تاریخ ادبیات فرانسه داشتم، از او هم درس اخلاق، هم تدریس و.. آموختم. از راشد محصل هم که تنها یک واحد با او داشتم، درس اخلاق و شیوه نگرش به تاریخ را آموختم، او مرا از اخراج در دوره فوق لیسانس نجات داد، در آن ایام رئیس دانشگاه فردوسی داشت مرا به خاطر کتاب «وسوسه عاشقی» اخراج میکرد اما تنها کسی که به من کمک کرد راشد محصل بود.
وی ادامه داد: بهتر است با نگاهی دور از اغراق به زندگی علمی استادان پرداخته شود تا چهره آنها خدشه دار نشود.
دانشکده ادبیات، یک خاطره تاریخی است
مهدی محبتی، استاد زبان و ادبیات فارسی نیز در ادامه گفت: این دانشکده تنها یک نهاد نیست، یک خاطره تاریخی است، این دانشکده در ۷۰ سال قدمت خود، ۵۰ هیئت علمی داشته، ۲۰ مدیر گروه و ۷ یا ۸ کارشناس.
وی افزود: اما در این گروه کسی روشی را به نام خودش ثبت نکرده که روش معیار باشد، زرین کوب روش تاریخی را جا انداخت، فروزانفر روش تحلیلی را، خانلری در حوزه روانشناسی روش مختص به خود را بنا نهاد، محمد معین نیز همینطور، اما در دانشکده مشهد روش خاصی مطرح نشد، از سویی بیشترین حجم کار روی متن افتاد یعنی دانشکده ادبیات مشهد بزرگترین کارها را در حوزه تصحیح متون کهن کرد.
محبتی گفت: استادان این دانشکده به سه نسل تقسیم میشوند و در هر سه نسل تصحیح متن حرف اول را میزند، دوتا از فارغ التحصیلان اینجا یعنی دکتر شریعتی که با روش تاویلی این مسیر را طی کرد و دکتر شفیعی که صورت گرایی و فرمالیست را جا انداخت هم زحمات زیادی کشیدند اما کاش روشی را به نام خود ثبت میکردند.
هفت دهه تلاش بی وقفه
سمیرا بامشکی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: ۷۰ سال تنها یک عدد نیست بلکه هفت دهه تلاش بیقید و شرط به سرزمینمان است، ما اکنون به لطف این هفت دهه در نقطهای هستیم که با افتخار به گذشته مینگریم و با امید به آینده گام بر میداریم.
وی افزود: ما امانتدار آیندهای بزرگ هستیم، یاد همه عزیزانی که طی این سالها، این مسیر را هموار کردند گرامی میداریم، امیدوارم این دانشکده کانون شکوفایی اندیشه نگهبان فرهنگ ایران باشد. این درخت ریشههایش در خاکِ معرفت است.
فرصتی برای بیان دیدگاههای مختلف
سلمان ساکت، دانشیار زبان و ادبیات فارسی با سپاسگزاری از استادان و مهمانان، این رویداد را علاوه بر جشن تولد هفتاد سالگی دانشکده ادبیات، فرصتی برای طرح دیدگاههای مختلف عنوان کرد و اظهار داشت: ممکن است خاطرات تلخی در اذهان برخی استادان باشد، اما مهم این است که همگی دل در گرو این نهاد علمی دارند.
ساکت همچنین به تاریخچه تاسیس دانشکده ادبیات اشاره کرد که به پیش از ۱۳۳۴ باز می گردد و محمود فرخ و علی موید ثابتی در این مسیر بسیار تلاش کردند.
وی با ذکر تاریخچهای از حضور استادان در دانشکده ادبیات تا دهه هفتاد، فراز و فرودهای پیوستن و گسستن این استادان را از گروه زبان و ادبیات فارسی بیان کرد.
کارنامه پر برگ و بار مراودات علمی
ساکت همچنین با اشاره به کارنامه پر برگ و بار دانشکده ادبیات در برگزاری نشستها، کنگرهها و مراودات ملی و بینالمللی در دوره پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن، بیان کرد: مجالس علمی مانند بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در ۱۳۴۹، دومین کنگره تحقیقات ایرانی در شهریور ۱۳۵٠، همچنین همایشهای سالانه روز بزرگداشت فردوسی از ۱۳۸۲ تاکنون، دومین گردهمایی بزرگ انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی در ۱۳۸۶، همایش اقبال لاهوری در ۱۳۹۱ و.. که هر کدام در پیوندهای علمی و فرهنگی با دانشمندان داخل و خارج از کشور موثر بودهاند.
او در ادامه به پیشینه تاسیس مجله دانشکده ادبیات، تاثیر دانشکده ادبیات در فارسیآموزی به خارجیان، چگونگی تاسیس مرکز آموزش زبان و ادبیات فارسی و چگونگی اعطای دکتری افتخاری به محمود فرخ پرداخت.
وی، تداوم کامیابیها و موفقیتها را در گرو بهرهبردن از ویژگیهای علمی و اخلاقی استادان بزرگ ادبیات در این دانشکده عنوان کرد و افزود: چنانکه برای رسیدن به این موفقیتها، بلندنظریهای فیاض، نگاه علمی و حامیانه و پدرانه یوسفی، شجاعت و صراحت رجایی، تدبیر و مدیریت متینی، آزاداندیشی و فداکاری راشد محصل، یکرنگی و وسعت دید انزابی نژاد و غیرت و همت دکتر یاحقی را باید پیش چشم داشت.
به گزارش ایبنا؛ در پایان این مراسم، از هفتادمین شماره مجله دانشکده ادبیات رونمایی شد.
∎