پژوهشگر نهضت جنگل، با اشاره به ماهیت پویا و متغیر جنبشهای تاریخی، تأکید کرد که تمامی نهضتها از جمله نهضت جنگل، انقلاب اسلامی، نهضت پیامبر اکرم(ص) و قیام عاشورا، در مسیر حرکت خود با رویشها و ریزشهای متعدد مواجه بودهاند.
وی در گفتوگویی با برنامه دریچه صیداوسیمای مرکز گیلان بیان اینکه نهضتها شبیه رودخانهای جاری هستند که افراد در مقاطع مختلف به آن میپیوندند یا از آن جدا میشوند، اظهار کرد: «در هر جریان تاریخی افرادی هستند که از ابتدا تا انتها پای کار میمانند، برخی در میانه مسیر جدا میشوند و برخی نیز در لحظات پایانی به جریان ملحق میشوند و تا پای جان همراهی میکنند. نهضت جنگل نیز از این قاعده مستثنا نبود و شاهد بودیم که برخی از اعضای حلقه نخست یاران میرزا کوچکخان، در پایان مسیر از او فاصله گرفتند.»
سخایی افزود: «اگر هریک از یاران میرزا کوچکخان بهجای نگاه جزئینگرانه و فردی، به کلیت نهضت و نگاه کلان رهبر آن توجه میکردند، بدون تردید از آغاز تا پایان در کنار میرزا میماندند. وجود اختلافات، کاهش بصیرت و ناتوانی در دیدن سرچشمه و مقصد نهایی، علت اصلی بسیاری از این افتراقها بود.»
این پژوهشگر نهضت جنگل با اشاره به آثار تاریخی باقیمانده از آن دوران گفت: «مستندات تاریخی نشان میدهد که ریزشها و رویشها جزء جداییناپذیر همه جنبشهای آزادیخواهانه بوده است. اما نکته مهم این است که ما امروز باید از تجربههای گذشته درس بگیریم و اشتباهات آن دوران را تکرار نکنیم.»
وی تأکید کرد: «برای اینکه از مسیر اصلی نهضتها جدا نشویم، باید سرچشمه و هدف نهایی آنها را بشناسیم. این پرسشها باید برای ما روشن باشد: چرا نهضت جنگل شکل گرفت؟ چرا نهضت عاشورا رخ داد؟ چرا انقلاب اسلامی به وجود آمد و قرار است چه آیندهای را رقم بزند؟ اگر آغاز و پایان مسیر را بشناسیم، در این جریان باقی خواهیم ماند و دچار لغزش و انحراف نخواهیم شد.»
مرتضی سخایی، پژوهشگر نهضت جنگل، با اشاره به برخی شبهات تاریخی درباره ماهیت این حرکت، تأکید کرد که نهضت جنگل یک نهضت اسلامی با رویکرد عدالتخواهانه بوده و هیچیک از اسناد معتبر تاریخی نشانی از تجزیهطلبی در آن ندارد.
وی با بیان اینکه برخی تلاش میکنند نهضت جنگل را در قالب یک جریان محلی یا حتی تجزیهطلبانه معرفی کنند، اظهار کرد: «این نگاه ناشی از برداشتهای سطحی یا مطالعه ناقص اسناد است. مقام معظم رهبری بارها تأکید کردهاند که نهضت جنگل یک نهضت صددرصد اسلامی بوده است. امروز این پرسش مطرح میشود که چطور میتوان این ادعا را اثبات کرد؟ آیا این فقط یک نگاه حکومتی است؟ پاسخ این است که خودِ اسناد تاریخی بهترین شاهد هستند.»
سخایی در ادامه به «اعلان فریاد ملت مظلوم ایران از حلقوم فدائیان جنگل گیلان» اشاره کرد و توضیح داد: «یکی از شبهاتی که درباره میرزا کوچکخان مطرح میشود این است که او قصد جدایی گیلان از ایران را داشته است. اما همین اعلامیه که به آن استناد میکنند، دقیقاً خلاف این ادعا را ثابت میکند. در بند نخست این سند آمده: جمعیت انقلاب سرخ ایران اصول سلطنت را ملغی کرده و آمال خود را تحت مواد ذیل اعلام میکند.»
{۱. جمعیت انقلاب سرخ ایران اصول سلطنت را ملغی کرده، جمهوری را رسمآ اعلام مینماید.
۲. حکومت موقّت جمهوری حفاظت جان و مال عموم اهالی را به عهده میگیرد.
۳. هر نوع معاهده و قراردادی که به ضرر ایران، قدیمآ و جدیدآ با هر دولتی شده، لغو و باطل میشناسد.
۴. حکومت موقّت جمهوری همه اقوام بشر را یکی دانسته، تساوی حقوق درباره آنان قائل و حفظ شعائر اسلامی را از فرایض میداند}.
او افزود: «توجه به زمان انتشار همین اعلامیه نیز نکته مهمی است. این سند در ۱۸ خرداد صادر شد؛ شبی که مصادف با شب قدر است. کمتر به این زاویه توجه شده است.»
سخایی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به محدودبودن ادبیات نهضت جنگل به نسلهای مسنتر گفت: «متأسفانه گفتمان نهضت جنگل بیشتر در اختیار نسل ۵۰ سال به بالا قرار گرفته است. ما امروز نیازمند جوانسازی این گفتمان هستیم تا نسل جدید بتواند با آن ارتباط برقرار کند. خوشبختانه رویکردهای تازهای از سوی رسانهها بهویژه صدا و سیما شکل گرفته و امیدواریم این مسیر ادامه یابد.»
∎