به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرج، در سالهای اخیر، دانشآموزان بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر طیف گستردهای از آسیبهای اجتماعی قرار گرفتهاند؛ از فشار همسالان و ناهنجاریهای رفتاری گرفته تا پیامدهای منفی فضای مجازی، اعتیاد، خشونت، فرار از تحصیل و مشکلات خانوادگی.
تغییرات سریع فرهنگی و گسترش ارتباطات بدون مرز، اگرچه فرصتهای تازهای برای یادگیری ایجاد کرده، اما درعینحال تهدیدهایی هم به همراه داشته که میتواند سلامت روان، پیشرفت تحصیلی و هویت نوجوانان را تحتتأثیر قرار دهد. امروز بسیاری از دغدغههای دانشآموزان دیگر محدود به کلاس و امتحان نیست؛ آنها با چالشهایی روبهرو هستند که نیازمند توجه، مداخله و همراهی تخصصی است.
در چنین شرایطی، مدرسه بهعنوان امنترین و تأثیرگذارترین محیط تربیتی پس از خانواده، نقشی محوری در پیشگیری و حفاظت از دانشآموزان دارد. مدارس نهتنها محل آموزش علم، بلکه بستری برای تقویت مهارتهای زندگی، تربیت اجتماعی، افزایش آگاهی و فراهم کردن حمایتهای روانی و مشاورهای هستند.
معلمان، مشاوران و مدیران، بهعنوان اولین افرادی تلقی میشوند که میتوانند نشانههای اولیه آسیبها را تشخیص دهند، با مداخله بهموقع، مسیر زندگی یک دانشآموز را از مخاطره به سلامت تغییر دهند و با ایجاد فضای گفتوگو، آموزش مهارتهای ارتباطی، مدیریت هیجان و تقویت تابآوری میتوانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند.
در همین راستا، اجرای برنامههای منسجم و هدفمند مانند «برنامه ملی نماد» اهمیتی دوچندان مییابد. این برنامه با ایجاد سازوکارهای آموزشی، شناسایی، تشخیص، ارجاع و درمان بهنگام، مدارس را مجهز به نظامی یکپارچه برای مراقبت از دانشآموزان کرده و نقش آنها را در این رابطه برجستهتر میکند.
نماد با هماهنگی و همافزایی دستگاههای مختلف، از آموزشوپرورش گرفته تا نهادهای حمایتی و اجتماعی، تلاش میکند از بروز آسیبها جلوگیری کرده و سپری قدرتمند برای آیندهسازان کشور ایجاد کند. این نگاه جامع باعث شده مدرسه تنها محل یادگیری درس نباشد، بلکه به مرکزی برای صیانت از سلامت روانی و اجتماعی نسل نوجوان تبدیل شود.
در همین راستا و بهمنظور اطلاع از اهداف، اولویتها و نتایج اجرای طرح نماد، خبرنگار تسنیم از کرج گفتوگویی را با فرزاد شعبانی، مدیرکل آموزشوپرورش استان البرز ترتیب داده که در ادامه آن را میخوانیم.
تسنیم: برنامه ملی نماد دقیقاً با چه اهدافی آغاز شده و چه اولویتهایی را دنبال میکند؟
این برنامه بهعنوان یکی از جامعترین و هدفمندترین طرحهای پیشگیرانه کشور، با هدف ارتقای آگاهی، آموزش مهارتهای زندگی و توانمندسازی دانشآموزان طراحی شده و با رویکردی چندبُعدی و براساس دستورالعملهای تخصصی، در سراسر مدارس ایران اجرا میشود تا زمینه شناسایی، تشخیص و مداخله بهموقع در مسائل و آسیبهای اجتماعی را فراهم کند.
در چارچوب نماد، فرآیندهای آموزش، شناسایی و ارجاع بهگونهای ساماندهی شده که هرگونه نشانه از خطر یا آسیب احتمالی در دانشآموزان، به سرعت و در مسیر صحیح هدایت شود؛ از ارائه خدمات مشاورهای و روانشناختی گرفته تا انجام هماهنگی با دستگاههای عضو ائتلاف نماد برای حمایتهای اجتماعی، درمان لازم و مراقبتهای تکمیلی.
اهمیت اجرای برنامه ملی نماد در این است که با ایجاد یک شبکه منسجم میان آموزشوپرورش، نهادهای حمایتی، دستگاههای قضایی، انتظامی و ارگانهای فرهنگی و اجتماعی، از بروز بسیاری از آسیبها جلوگیری کرده و زمینه رشد سالم، ایمن و امیدبخش نسل نوجوان را فراهم میکند.
نماد نهتنها یک طرح آموزشی، بلکه نوعی پایش سلامت اجتماعی است که آیندهسازان کشور را از تهدیدات پنهان و آشکار فضای واقعی و مجازی مصون نگه میدارد و با تقویت مهارتهای فردی، افزایش تابآوری، آگاهسازی خانوادهها و ایجاد فرهنگ پیشگیری، به یکی از ارکان مهم صیانت از دانشآموزان تبدیل شده و میتواند الگویی قابلاتکا برای توسعه امنیت روانی و اجتماعی در محیطهای آموزشی سراسر کشور باشد.
در استان البرز نیز مطابق دستورالعمل، این طرح با هدف آموزش، شناسایی، تشخیص، ارجاع و درمان به هنگام و نیز انجام هماهنگی با اعضای ائتلاف نماد، جهت ارائه حمایتهای اجتماعی به دانش آموزان و در نهایت پیشگیری از آسیبهای اجتماعی این قشر اجرا میشود.
تسنیم: در حال حاضر چه تعداد از دانش آموزان زیرپوشش این طرح غربالگری قرار گرفتهاند و روند اجرای غربالگری به چه صورت است؟
امسال تمام دانش آموزان بهجز دانش آموزان پایه دوازدهم، تحت پوشش غربالگری قرار دارند که در حال حاضر برای دانش آموزان متوسطه اول و دوم در حال انجام است و غربالگری دانش آموزان ابتدایی از 20 آذر شروع خواهد شد. همکاری معاونت متوسطه و مدیران مدارس جهت مشارکت صددرصدی بسیار حائز اهمیت است. تا این لحظه حدود 40 درصد از دانش آموزان متوسطه اول و دوم غربالگری خود را تکمیل کردهاند.
تسنیم: اجرای این طرح تا به امروز چه دستاوردهایی برای استان البرز داشته است؟
آموزشهای ارتقایی نماد، مطابق شیوهنامه و منابع ارسالی در تمام مدارس و برای تمام دانش آموزان انجام شده است و 35 درصد از مدارس تحت پوشش برنامه کانون یاریگران زندگی فعالیت میکنند. این طرح برای دانش آموزان پایههای ششم، هشتم و دهم با هدف پیشگیری از اعتیاد اجرا شده و بخشی نیز در حال انجام است.
10 تخت بستری در بیمارستانهای کوثر و امام حسین (ع) نیز به دانش آموزان ارجاعی نماد تخصیص یافته است و دانش آموزان نیازمند خدمات روانپزشکی که از نظر مالی با مشکل مواجه هستند، در مراکز سراج دانشگاه علوم پزشکی خدمات رایگان روانپزشکی را دریافت میکنند.
تسنیم: واکنش والدین نسبت به این موضوع چگونه بوده است؟
برخی از والدین همکاری خوبی در این زمینه دارند اما برخی دیگر تمایلی به شرکت فرزندانشان در آزمونهای غربالگری ندارند که برای این دسته از والدین جلسات توجیهی برگزار شده و ایجاد اطمینان از محرمانه ماندن نتایج آزمون غربالگری در دستور کار مشاوران مدارس است اما با توجه به اینکه حدود 70 درصد از مدارس استان البرز، مشاور ندارند، این فرآیند با چالشهایی مواجه است.
تسنیم: مهمترین موانع و چالشهای اجرایی طرح نماد در استان چیست؟
در استان البرز هشت مرکز مشاوره زیر نظر آموزشوپرورش فعالیت میکنند که هر یک با تمام توان و ظرفیت خود در حال ارائه خدمات روانی، تربیتی و مشاورهای به دانشآموزان و خانوادهها هستند. اما واقعیت این است که رشد بیوقفه جمعیت دانشآموزی و مهاجرتهای گسترده به البرز، فشار سنگینی را بر دوش این مراکز گذاشته و عملاً امکان ارائه خدمات مطلوب و بهنگام را با چالش مواجه کرده است.
یکی از نمونههای بارز این عدم توازن، ناحیه 4 آموزشوپرورش کرج است؛ ناحیهای که جمعیت آن با یک استان کامل مانند سمنان برابری میکند. درحالیکه سمنان از 6 مرکز مشاوره فعال برخوردار است، ناحیه 4 کرج تنها یک مرکز مشاوره در اختیار دارد؛ موضوعی که بهروشنی نشان میدهد چگونه توزیع نامتوازن امکانات میتواند کیفیت ارائه خدمات را کاهش دهد.
این شرایط موجب شده کارشناسان، روانشناسان و مشاوران مستقر در مراکز البرز با حجم کاری بسیار بالا، اضطراب شغلی و فرسودگی حرفهای مواجه شوند. افزون بر این، تعداد زیاد موارد فوریتهای روانی و اجتماعی، کمبود درمانگران متخصص در برخی حوزهها، محدودیتهای مالی مراکز و نبود امکانات کافی برای مداخلات تخصصی، بار مضاعفی بر سیستم مشاورهای استان وارد کرده است.
وقتی یک مرکز باید پاسخگوی جمعیتی فراتر از ظرفیت استاندارد باشد، طبیعی است که فرآیند شناسایی، ارجاع و مداخله با تأخیر مواجه میشود و امکان رسیدگی عمیق به مسائل دانشآموزان کاهش یابد اما با وجود این فشارها، کادر مراکز مشاوره استان البرز با تعهد حرفهای، دلسوزی و تلاش مستمر همچنان در خط مقدم حمایت از دانشآموزان ایستادهاند.
ادامه این روند بدون تقویت زیرساختها، افزایش مراکز مشاوره، جذب نیروهای تخصصی و تخصیص اعتبارات لازم، میتواند سلامت روانی دانشآموزان و کیفیت خدمات حمایتی را تحتتأثیر قرار دهد. البرز بهعنوان یکی از مهاجرپذیرترین استانهای کشور، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توسعه زیرساختهای مشاورهای و روانی است تا بتواند آینده نسل نوجوان را از تهدیدهای اجتماعی مصون نگه دارد.
کمبود اردوگاههای مجهز دانشآموزی و سالنهای ورزشی، ناهماهنگی بعضی از دستگاههای ائتلاف نماد، نبود بیمارستان تخصصی اعصاب و روان در استان البرز جهت ارائه خدمات بستری به نوجوانان و نبود کمپهای ترک اعتیاد نوجوانان از دیگر چالشهای اجرای این طرح در استان البرز هستند.
تسنیم: خانوادهها چه نقشی در حمایت از اجرای این برنامه دارند و چگونه در جریان فرایندها قرار میگیرند؟
آموزش والدین بهعنوان یکی از ارکان اصلی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، مطابق شیوهنامههای رسمی در مدارس استان البرز اجرا شده و در بسیاری از مدارس نیز روند برگزاری آن در حال تکمیل است. اما واقعیت این است که نقش خانواده در مدیریت و کاهش آسیبهای روانی و اجتماعی دانشآموزان آنقدر تعیینکننده است که توسعه این آموزشها بدون مشارکت مؤثر انجمن اولیا و مربیان به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.
افزایش همکاری این انجمنها، هم در اطلاعرسانی و هم در ایجاد انگیزه برای حضور خانوادهها، میتواند به شکل چشمگیری کیفیت و گستره آموزشها را ارتقا دهد. یکی از اقدامات تحسینبرانگیز در این حوزه، برگزاری دورههای آموزشی متمرکز برای مدرسین خانواده در تابستان 1404 بوده است.
در این دورهها، تمام مدرسین آموزش خانواده شهرستان کرج زیر نظر اداره مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی، آموزشهای تخصصی با دو محور بسیار مهم «پیشگیری از اعتیاد» و «پیشگیری از خودکشی» دریافت کردند. این دو حوزه، از مهمترین دغدغههای امروز جامعه دانشآموزی محسوب میشوند و توانمندسازی مدرسین خانواده در این زمینهها به معنای تجهیز مدارس و والدین به دانش و مهارتهای حیاتی است.
چنین دورههایی نهتنها سطح آگاهی والدین را افزایش میدهند، بلکه باعث میشوند خانوادهها قادر باشند نشانههای اولیه رفتارهای پرخطر را زودتر تشخیص داده و واکنش صحیح نشان دهند و در صورت لزوم از مشاوران و متخصصان کمک بگیرند.
با تداوم این آموزشها و تقویت ارتباط میان خانوادهها، مدارس و انجمن اولیا و مربیان، میتوان امیدوار بود که حصار حمایتی قدرتمندتری پیرامون دانشآموزان شکل گیرد و زمینههای بروز بسیاری از آسیبهای اجتماعی بهطور چشمگیری کاهش یابد.
تسنیم: با توجه به اینکه هویتبخشی و نقش دادن به دانشآموزان، یکی از راههای کاهش آسیبهاست، چه برنامههای عملی برای این موضوع در مدارس اجرا میشود؟
آموزش از طریق همسالان و یادگیری مشاهدهای از جمله مؤثرترین و علمیترین روشهای آموزشی در حوزه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی محسوب میشوند. مطالعات نشان میدهد که نوجوانان رفتارهای دوستان و همسالان خود را بسیار سریعتر و عمیقتر از آموزههای مستقیم بزرگسالان میپذیرند؛ بنابراین استفاده از ظرفیت خود دانشآموزان در فرآیند مشاوره، آگاهسازی و پیشگیری، یک روش کاملاً مبتنی بر علم و تجربه است.
در مدارس استان البرز، این رویکرد از طریق اجرای طرحهای همیار مشاور و کانون یاریگران زندگی بهخوبی عملیاتی شده است. در این طرحها به دانشآموزان هویت، مسئولیت و نقش داده میشود؛ نقشی که علاوه بر افزایش اعتمادبهنفس و مهارتهای فردی آنان، باعث میشود پیامهای آموزشی و هشدارهای مرتبط با آسیبهای اجتماعی در بستری همدلانه و همزبانی منتقل شود.
دانشآموزان آموزشدیده در این برنامهها، بهعنوان الگوهای رفتاری مثبت در مدرسه عمل میکنند و میتوانند در شناسایی زودهنگام مشکلات، ایجاد فضای امن برای گفتگو و تشویق دوستان خود به مراجعه به مشاوران، نقشی کلیدی داشته باشند. شیوههای بهکاررفته در این طرحها مبتنی بر یادگیری مشاهدهای، تعامل گروهی، نقشآفرینی، تحلیل موقعیتهای واقعی و انتقال تجربههای مثبت است.
این روشها به دلیل تجربهمحور بودن، برای نسل نوجوان جذابتر و ماندگارتر هستند. زمانی که دانشآموزان خود در فرآیند پیشگیری مشارکت میکنند، علاوه بر افزایش حس تعلق به مدرسه، شبکهای از روابط حمایتی در میان آنان شکل میگیرد که میتواند مانند سپری روانی–اجتماعی در برابر بسیاری از آسیبها عمل کند.
اجرای هدفمند این برنامهها نشان میدهد که پاسخ به چالشهای اجتماعی دانشآموزان فقط با آموزش رسمی ممکن نیست، بلکه نیازمند مشارکت فعال خود نوجوانان است. طرحهای همیار مشاور و یاریگران زندگی نمونههای موفقی هستند که اثبات کردهاند اعتماد به دانشآموزان و نقش دادن به آنها، یکی از مؤثرترین مسیرها برای ارتقای سلامت روانی و اجتماعی نسل آینده است.
تسنیم: با تشکر از همکاری و همراهی شما. اگر نکتهای برای بیان و توضیح دارید بفرمایید؟
سنین بلوغ یکی از حساسترین و بحرانیترین دورههای زندگی هر نوجوان است؛ دورهای که در آن هویتیابی، تغییرات جسمی و هورمونی، نوسانات شدید خلقی، فشارهای همسالان و مواجهه با مسائل جدید، باعث میشود فرزندان بیش از هر زمان دیگر به توجه، حمایت و همراهی والدین نیاز داشته باشند. در این سن، کوچکترین غفلت یا نادیدهگرفتن یک رفتار نگرانکننده میتواند به شکلگیری مشکلات عمیقتر در آینده منجر شود.
یکی از مهمترین مسئولیتهای والدین این است که بپذیرند اگر فرزندشان با مشکلی مواجه شده، این موضوع نه نشانه ضعف خانواده است و نه مایه شرمندگی، بلکه یک وضعیت طبیعی و قابل درمان است که با پیگیری بهموقع قابلحل است. بسیاری از آسیبهای جدی از افسردگی و اضطراب گرفته تا رفتارهای پرخطر، خودآسیبی و وابستگیها در ابتدا با علائم کوچک و ظریف آغاز میشوند.
اگر این نشانهها جدی گرفته نشوند، مشکل در ذهن نوجوان ریشه میدواند، پیچیدهتر میشود و در سالهای بعد درمان آن دشوارتر و هزینهبرتر خواهد شد. پیگیری زودهنگام مشکلات، مراجعه به مشاوران مدرسه، روانشناسان متخصص و ارتباط نزدیک والدین با کادر آموزشی، میتواند از وقوع آسیبهای بزرگ جلوگیری کند و مسیر زندگی نوجوان را به سمت سلامت و آرامش تغییر دهد.
والدینی که بدون قضاوت و انکار و با پذیرش و آگاهی در کنار فرزندشان میایستند، در واقع بزرگترین خدمت را به آینده او انجام میدهند. بیتوجهی، انکار مشکل یا امید به اینکه «خودش درست میشود»، میتواند برای نوجوان هزینههای سنگینی داشته باشد.
اما پذیرش واقعیت، پیگیری حرفهای و ایجاد یک رابطه امن و صمیمی با فرزند، زمینهساز عبور سالم او از دوران بلوغ و رسیدن به بزرگسالی سالم، پخته و توانمند است. والدین با این رویکرد، نهتنها فرزند خود را نجات میدهند، بلکه پایههای یک زندگی آینده موفق و کمچالش برای او بنا میگذارند.
گفتوگو: صدیقه صباغیان
انتهای پیام/