به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مناظره‌ی اخیر پیرامون «حجیت کشف و شهود» میان حجج اسلام بیگی خمینی و صانعی کرمانی که به طور کامل از سوی خبرگزاری تسنیم منتشر شد، به سرعت مباحثات جدی را در محافل علمی و حوزوی برانگیخت. این مناظره در اصل رویارویی دو دیدگاه کلیدی بود: موضع آقای بیگی خمینی که بر لزوم سنجش و ارزیابی همواره‌ی شهود مبتنی بر قواعد شریعت و مبانی عقل تأکید داشت؛ و دیدگاه آقای صانعی کرمانی که شهود را مرتبه‌ای متعالی‌تر از ساحت حس و عقل دانسته و تحقق آن را در بُعد قلبی و باطنی انسان معرفی می‌کرد.

این اختلاف نظر عمیق، موجب شد تا واکنش‌های متعددی از سوی علما و اندیشمندان حوزه علمیه بروز یابد. در پی این بازخوردها، برخی از علمای حوزه علمیه قم، هر کدام به صورت مجزا متن‌هایی به شرح ذیل نگاشتند:

* آیت‌الله سیدمحمد قائم‌مقامی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه‌ی تهران:

بسم الله الرحمن الرحیم
چندی پیش صوت مناظره علمی میان دو نفر از فضلای حوزه علمیه قم بنامهای آقایان حجت‌الاسلام بیگی‌خمینی و حجت‌الاسلام صانعی‌کرمانی در موضوع حجّیت شهود عارف را شنیدم.
در این مناظره طرفین بحث هر دو ملتزم به شریعت و مذهب و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام و قائل به وجود باطن شریعت و امکان نیل به آن از طریق کشف و شهود عرفانی هستند.
* با این تفاوت که آقای بیگی‌خمینی ظاهر شریعت را آن گونه که نزد علما و فضای مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام مقرّر است، ملاک صحّت و سقم و درستی و نادرستی مشاهدات و الهامات و القائات باطنی می‌داند و حجّیت آنها را در ظلّ و ذیل حجّیت ظاهر شریعت که از کتاب و سنّت قطعی استنباط شود قلمداد می‌کند که این نظر صحیح و منطبق با ممشای جمیع علما و فضای اهل سیر و سلوک و معرفت می‌باشد.

* در حالی که آقای صانعی‌کرمانی ظاهراً قائل به اصالت کشف و شهود و احیانا‌ً ملاک بودن آنها نه برای نفس شریعت بلکه برای فهم و استنباط علما و فقها از متون و منابع شریعت هستند که این نظر مخدوش و منطبق با تصوّف عامیانه و بلکه عرفان‌های جعلی است که قطعاً مورد نظر آن روحانی مخدوم نیست.

واقعیت این است که کشف و شهود نمی‌تواند مقوله‌ای سابق بر عقیده و مذهب باشد بلکه دقیقاً مسبوق بر آن است و آن کس که عقیده و مذهبی دارد اعم از حق و باطل، چنانچه بر مبنای مذهب و عقاید خود وارد حوزه عمل و مجاهدت و دریافت شود، پس از چندی در باطن و صقع قلب و روح خود، اسرار و دقایق و بواطن آن عقاید را مشاهده می‌کند و یقینش به مذهب و عقاید خود مستحکم‌تر می‌شود. یعنی که شهود یا امداد هدایت است اگر عقیده و مذهب حق باشد و یا امداد ضلالت است چنانچه عقیده و مذهب باطل باشد.

به هر حال برای هر دو نفر از آقایان که زحمت کشیده و این مناظره مفید را برپا داشته و به ویژه برای حجت‌الاسلام آقای بیگی‌خمینی که از استعدادهای درخشان حوزوی هستند و سال‌های طولانی است که ایشان را به جدیت در طلبگی علم و معارف اسلامی می‌شناسم و در عین تقیّد کامل به ظاهر شریعت اهل باطن و برکنار از جمود و قشری گری هستند. از خداوند متعال توفیق خدمتگزاری خالصانه به مکتب و مذهب اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام را خواهانم.
سیّد محمّد قائم‌مقامی
1404/08/27

* آیت الله مرتضی شریفی اشکِوَری رئیس گفتمان انقلاب اسلامی استان قم و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم:

حضرت حجت الاسلام والمسلمین شیخ محمدرضا بیگی خمینی - سلمه الله تعالى -

در روزهای آغازین سال 1404 ه.ش، توفیق یافتم صوت مناظره‌ی مدافع حریم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، حضرت آیت‌الله حاج سید جعفر سیدان - دام ظله العالی - با حضرت استاد کمیلی خراسانی را استماع کنم و از اینکه برخی آراء و عقاید غریب و بیگانه با مبانی اصیل فقه و فقاهت شیعی – همچون ادعای «فناء حقیقی عبد در ذات واجب الوجود» – مجال طرح و نشر یافته است، سخت متأثر و متأسف شدم.

بحمد الله تبارک و تعالی، حضرت‌عالی با همت دینی و اهتمام علمی ستودنی، در چندین جوابیه متین و استوار که در فضای مجازی منتشر گردید، وظیفه الهی خویش را به خوبی به جا آوردید؛ همان وظیفه‌ای که آیه‌ی شریفه 125 سوره‌ی مبارکه نحل بیانگر آن است: «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ»؛ [مردم را با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به نیکوترین شیوه به بحث و مجادله بپرداز، یقیناً پروردگارت به کسانی که از راه او گمراه شده‌اند و نیز به راه یافتگان داناتر است.]

ورود دقیق و استدلالی شما در مناظره با استاد سطوح عالی حوزه، حجّة الاسلام صانعی کرمانی، پیرامون «حجیت کشف عارف» و نقد محکم آن مبانی، تداوم همان جدال احسن است که قرآن کریم ترسیم فرموده و حقیقتاً شایسته تقدیر است. انتشار برخی آراء با رنگ و بوی تصوف – همچون اینکه شاگرد باید «همانند میتی در دست غسّال» باشد، یا جعل «بیعت سلوکی»، یا ادعای «فناء ذاتی حقیقی» و مانند این‌ها – جز انحراف جوانان و اهل سیر و سلوک منطبق با شریعت، ثمری بر نخواهد داشت.

اینجانب، حمیت دینی و غیرت اعتقادی حضرت مستطاب‌عالی را در پاسداری از مرزهای اعتقادی مکتب تشیع صمیمانه می‌ستایم و از درگاه خدای متعال دوام توفیقات، عزّت روزافزون و تأییدات ربانی برای حضرت‌عالی مسئلت دارم.

همچنین از مراجع عظام تقلید - دامت ظلّهم - و مسئولان محترم امور حوزوی و امور فرهنگی درخواست می‌کنم با دقت و حساسیت لازم، از نشر و گسترش این‌گونه آراء بی اساس و غیر منطبق با شریعت جلوگیری فرمایند، تا فضای علمی شهر مقدس قم – که مرکز تشیع و ذخیره‌ی عظیم علمی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است – از آسیب‌ها و انحرافات معرفتی مصون بماند.

والسلام على مَنِ اتَّبَعَ الهُدى و نَهَى النَّفْسَ عَنِ الهَوى
قم المقدسة ـ مرتضی شریفی اشکوری ـ 23 جمادی الأولی 1447 ه.ق

* آیت الله احمد نجفی خوانساری تولیت مدرسه علمیه علوی خوانسار و کاندیدای مجلس خبرگان رهبری استان تهران در دوره قبل  و فرزند مرجع عالیقدر آیت الله العظمی حاج شیخ ابوالفضل نجفی خوانساری

تصوف مشحون از خُرافات و مطالب بی‌اساس و گاه به دور از شریعت مقدس می‌باشد و حتی تشبه به آن نیز سزاوار نمی‌باید و به یاد می‌آورم که مرحوم والد در سالگرد علامه مجلسی در 27 رمضان ضمن ذکر خدمات و مقام علمی و اجتماعی و تقوای علامه فرمودند که محی الدین، علامه مجلسی است نه آن شخص. (ابن عربی)

گرچه به نظ اسلام نه در وادی تصوف و عرفان ساختگی پیدا شود و نه در قشر و پوسته و ظواهر خلاصه که امیر مؤمنان علیه‌السلام در حکمت 45 نهج البلاغه می‌فرماید «کَم مِن صائمٍ لَیسَ لَهُ مِن صِیامِهِ إلاّ الجُوعُ و الظَّمَأُ، و کم مِن قائمٍ لیسَ لَهُ مِن قِیامِهِ إلاّ السَّهَرُ و العَناءُ، حَبَّذا نومُ الأکیاسِ و إفطارُهُم». طبعاً صلات و صوم و سایر عبادات و اعمال اگر بر اساس شرایط فقهی انجام گردد، مجزی و صحیح است، اما روح و اهداف شریعت منحصر در این قشر و پوسته نبود و نسبت آن روح و معنا به این قشر و ظاهر، نسبت باطن و ظاهر است که مجموع آنان یک لباس را تشکیل دهند که لباس تقوا است «یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْآتِکُمْ وَرِیشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِکَ خَیْرٌ» که معصومین علیهم‌السلام بر همین اساس بکاء و تضرع و مناجات و خشیت داشته‌اند در حالی که در حق آن بزرگواران کمترین نقصانی درعبادات و ترک محرمات قابل تصور نمی‌باشد؛ حال معنای توبه و استغفار معصوم یا گریه‌های امیر مؤمنان چیست؟ یا اینکه سید الساجدین علیه‌السلام می‌فرماید «وَیْلِی کُلَّمَا طَالَ عُمْرِی کَثُرَتْ مَعَاصِیَّ فَکَمْ أَتُوبُ وَ کَمْ أَعُودُ أَ مَا آنَ لِی أَنْ أَسْتَحْیِیَ مِنْ رَبِّی» به هر حال اسلام دارای مراتب فراوان و ظاهر و باطن است که البته راه ماض همین شریعت اقدس است.

درمورد کشف و شهود نیز بی شک اولیای الهی از ظاهر تجاوز و به باطنی مصفا ست یازیده‌اند و ممکن است حقایقی ببینند که از دید سایرین مخفی ماند چنانکه دیده ایم و شنیده‌ایم و خوانده و انکار آن بالمرّه صحیح نیست، اما شهود چیزی نیست که برای هر کسی اتفاق افتد و بازاری باشد بلکه مراتبی دارد که فقط بر کُملین که هیچ ادعایی ندارند رخ دهد، اما چه بسا مدعیان شهود که خود به اشتباه افتادند و شیطان در آنان تصرف نماید، بر خلاف معصومین که چنین امکانی ندارد، لذا معیار مطالبقت با شرع و عقل قطعی ملاک است و شهود رحمانی همیشه با اصول مسلم شریعت سازگار بوده و با آن منافات ندارد و حکم جدید را اظهار نمی‌کند و هرگاه شهودی با ظواهر شرع و اصول عقل و در تضاد باشد، بی اعتبار است. شهود رحمانی، سالک را به اطاعت و عبادت و ترک گناه و تذلل و بندگی سوق دهد و صاحب آن فروتن گردد و موجب غرور و خودبینی و خودنمایی و فرقه‌گرایی و مریدپروری نمی‌شود. شهود رحمانی آرامش و سکون نفس را سبب است و از اضطراب و تلاطم به دور؛ بر خلاف آنکه موجب اضطراب و توهم و هیجان گردد. گرچه سالک و عابد قرب خود را حتی به قیمت شهود نیز معامله نمی‌کند و به دنبال این چیزها نیست. از فاضل گرامی حجت الاسلام بیگی که سالها به دنبال علوم  معارف اسلامی بوده و مدتی نیز ر مباحث حقیر، مجدانه شرکت داشته‌اند، نهایت تقدیر و تشکر دارم.

28/08/1404 قم المقدسه ـ احمد خوانساری

* آیت الله حاج شیخ محمدرضا حاج شریفی خوانساری مفسر قرآن و استاد حوزه علمیه قم

بعد التحیة و السلام

قریب یک ساعت صوت مناظره‌تان با استاد صانعی کرمانی وفقهما الله تعالی لمرضاته در 15/08/1404 را پیرامون «کشف حجیة شهود عارف» بود و جهت استفسار نظرم ارسال نمودید را إصغاء نمودم؛ از اینکه هنوز برخی عقاید خلاف شریعت در حوزه‌ی مقدسه‌ی علمیه قم شنیده می‌شود، متأسفم؛ و خرسندم که شما طبق آیه‌ی کریمه‌ی «و جادِلْهم بالّتی هی أحسَنُ» مطالب مستدل و صحیحی را به نحوی بسیار نیکو بیان نمودید که مورد تأیید است و حمیت و غیرت دینی‌تان شایسته‌ی تحسین و تقدیر می‌باشد؛ شکر الله مساعیکم؛ و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم.

26 جمادی الاول 1447

انتهای پیام/