به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، نامش در اینستاگرام با عنوان «3هزار جراحی موفق» میدرخشید؛ پزشکی که تصاویر قبل و بعد عمل را ردیف میکرد و با ژست یک جراح باتجربه، اعتماد صدها مخاطب را بدست آورده بود.
جراح پرادعای اینستاگرامی نهتنها متخصص جراحی پلاستیک نبود، بلکه بهعنوان یک جراح عمومی در بسیاری از عملهای زیبایی حتی خودش دست به تیغ نمیشد. جراحیهایی که بیماران با هزینههای سنگین و اعتماد کامل به او میسپردند، در اتاق عمل به دست فرد دیگری انجام میشد؛ دستیار او که تنها دیپلم داشت و هیچ مجوزی برای انجام جراحی بینی نداشت.
محمدرضا خردمند، معاون سابق انتظامی سازمان نظام پزشکی دو سال گذشته در نشستی گفته بود شکایتهای مرتبط با مداخله افراد بدون صلاحیت در جراحیهای زیبایی بیش از 30 درصد افزایش داشته است.
همچنین علی القاصی مهر، رئیس کل دادگستری استان تهران آبان سال جاری اشاره کرده بود در بسیاری از موارد، جراحیهای زیبایی غیرمجاز سبب بروز صدمات جسمی، عوارض روحی و حتی مرگ بیماران شده و خسارتهای سنگین مالی و معنوی بر خانوادهها تحمیل کرده است؛ البته باید توجه داشت بخش مهمی از این آسیبها ناشی از نبود نظارت مؤثر، تبلیغات فریبنده در فضای مجازی و خلأ هماهنگی میان نهادهای مسئول است.
بیشترین تخلفات در جراحیهای زیبایی است
جلال غفارزاده، سرپرست مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت در توضیح روندهای رایج اتاق عمل به خبرنگار ما میگوید: حضور افراد کمکی در کنار جراح اصلی، موضوعی متعارف و پذیرفتهشده در نظام درمانی کشور است. بهطور معمول، جراح در اتاق عمل با یک تیم کامل شامل کمکجراح، متخصص بیهوشی، تکنسینها و سایر عوامل همراه است؛ تیمی که هر یک، وظایف مشخص و تعریفشدهای برعهده دارند.
در مراکز آموزشی و درمانی نیز حضور دستیاران و رزیدنتها موضوعی طبیعی و بخشی از فرایند آموزشی محسوب میشود؛ افرادی که در عین یادگیری، نقش کمکرسان حرفهای برای جراح اصلی را نیز ایفا میکنند. تمامی این موارد در چارچوب ضوابط و استانداردهای مشخص صورت میگیرد و قابل قبول است. در همه حال، مسئولیت اصلی عمل بر عهده جراح اصلی است و بسته به نوع جراحی، مدت زمان و شرایط عمل، ممکن است بخشهایی از مراحل اولیه یا انتهایی توسط کمکجراح انجام شود.
او ادامه میدهد: موارد گزارششده از انجام جراحی توسط افراد غیرمسئول، عمدتاً در حوزه جراحیهای زیبایی مشاهده شده است؛ هرچند این مسئله محدود به آن نیست، اما بیشتر تخلفات در همین گروه رخ میدهد. افزایش تقاضا برای عملهای زیبایی به دلایل مختلفی که نیازمند بررسی جداگانه است، یکی از زمینههای اصلی بروز این پدیده محسوب میشود.
در منابع معتبر پزشکی، اساساً واژهای به نام «زیبایی» بهعنوان یک اقدام درمانی تعریف نشده و علم پزشکی برای ایجاد زیبایی، وظیفه مشخص و مأموریتی مستقل تعیین نکرده است.
بر اساس گزارشهای موجود، اغلب تخلفات شناساییشده در برخی عملهای زیبایی و معدودی از جراحیهای دیگر رخ داده است؛ مواردی که گاهی با حضور دانشآموختگان کمتجربه یا نیروهایی که باید دوران خدمت خود را در مناطق محروم بگذرانند، در برخی بیمارستانهای خصوصی دیده شده است. در مقابل، مراکز درمانی دولتی و آموزشی چنین گزارشهایی را تأیید نمیکنند.
در بیمارستانهای وابسته به نهادهای دولتی، مراکز دانشگاهی علوم پزشکی، مراکز نظامی و بیمارستانهای زیرمجموعه صندوقهای بیمهای هیچ گزارشی از وقوع این پدیده ثبت نشده است.
غفارزاده معتقد است: بر اساس ضوابط، مقررات، استانداردها و آییننامههای موجود، چنین اقدامی بهصراحت خلاف است؛ چراکه تمامی افرادی که در جریان یک عمل جراحی حضور دارند، باید صلاحیتهای مشخص و قانونی داشته باشند. هرگونه تخطی از این قاعده، مصداق روشن مداخله غیرمجاز در حرفه پزشکی است؛ چه این مداخله از سوی افراد بدون صلاحیت باشد، چه حتی از سوی پزشک جوانی که مجوز فعالیت در یک بیمارستان خصوصی را ندارد و بهصورت غیرمجاز در آن مرکز فعالیت میکند.
حتی اگر او جراح باشد، حضورش در اتاق عمل از نظر قانونی تخلف محسوب میشود و با چنین مواردی برخورد قاطع صورت میگیرد. بخشی از ریشههای این پدیده به مشکلات اقتصادی برخی بیمارستانها بازمیگردد. با وجود اینکه نظام سلامت، بهویژه بخش خصوصی، پس از آزادسازی نرخ ارز و افزایش شدید هزینه تجهیزات و ملزومات پزشکی، با بحران اقتصادی و ناتوانی در تأمین هزینهها مواجه شده و حتی بعضی از مراکز در آستانه ورشکستگی قرار گرفتهاند، اما این مشکلات اقتصادی هیچگونه توجیهی برای چنین تخلفاتی ایجاد نمیکند. وضعیت اقتصادی ممکن است بر رفتار برخی مراکز سایه بیندازد، اما اکثریت قاطع جامعه پزشکی، چه در بخش دولتی و چه خصوصی و همچنین همکاران پیراپزشک، قاطعانه با این پدیده مخالفاند و اجازه بروز چنین اقداماتی را نمیدهند.
به گفته وی، به هرحال مجموعهای از اقدامات اجرایی و قضایی برای مقابله با تخلفات اتاق عمل آغاز شده و بهطور موازی ادامه دارد. هماهنگیهای گسترده و مؤثری با مراجع قضایی و ضابطان مربوط انجام شده تا افراد متخلف، هرچند شناسایی آنها دشوار باشد، بهطور دقیق تعیین هویت شده و برخورد قانونی لازم با آنها صورت گیرد.
همزمان، بخشنامهها و دستورالعملهای متعددی درباره ضوابط و مقررات اتاقهای عمل صادر و دوباره تأکید و تجدید ابلاغ شدهاند؛ ازجمله محدودیت زمانی فعالیت اتاقهای عمل که براساس آن انجام جراحیهای الکتیو پس از ساعت 10 شب ممنوع است. همچنین تعداد عمل روزانه برای هر جراح تعریف و بر ضرورت رعایت دقیق آن تأکید شده است. مسئولیت نظارت بر این موارد نیز بار دیگر به مدیران مراکز درمانی گوشزد شده است. سامانه نظارتی جدیدی نیز در حال راهاندازی است؛ سامانهای برخط و الکترونیک که قرار است امکان رصد لحظهای فعالیتها را فراهم و تخلفات احتمالی را در همان زمان وقوع، شناسایی و ثبت کند.
تعرفههای غیرواقعی؛ چالش جدی نظام سلامت
سرپرست مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت به موضوع دوربینهای نظارتی نیز اشاره میکند و میگوید: این دوربینها در مرحله ارتقا و هوشمندسازی قرار دارد و دستورالعملهای جدید مربوط به آن در حال تدوین و ابلاغ است. نصب دوربین در اتاقهای عمل پیش از این هم سابقه داشته است؛ البته نه در فضای اصلی حضور بیمار، بهدلیل ملاحظات محرمانگی و حفظ حریم خصوصی، اما در بخشهای جانبی اتاق عمل این نظارتها قبلاً برقرار بوده و اکنون قرار است تکمیلتر و دقیقتر شود.
همچنین سامانههای مرتبط با عملهای جراحی بهگونهای طراحی شدهاند که مدتزمان هر عمل، تعداد جراحیها و ثبت عملیات به نام هر جراح بهصورت نظارتی کنترل شود. این نظارت در گام بعدی به شکل برخط نیز فعال خواهد شد تا امکان سوءاستفاده و دخالت افراد بدون صلاحیت در امور پزشکی به حداقل برسد و برای آنها محدودیت عملی ایجاد شود. در کنار این اقدامات، موضوع درآمدهای مازاد بر عرف و افزایش نامتعارف تعداد عملهای یک جراح نیز در دستور نظارت قرار دارد. گزارشها نشان میدهد در موارد معدود، اقداماتی نظارتی و حتی محرومیتهای قابل توجه اعمال شده است. فرد متخلف در هر سازمانی شاغل باشد، گزارش تخلف به آن مجموعه ارسال و پیگیریهای لازم انجام میشود. افزون بر این، پرونده چنین تخلفاتی به تعزیرات و محاکم عمومی و انقلاب نیز ارجاع میشود تا فرایند رسیدگی کامل صورت گیرد.
این مسئول با تأکید براینکه تعرفههای درمانی بهشدت با وضعیت اقتصادی مردم و هزینههای واقعی خدمات همخوانی ندارد و این مسئله، خود یک چالش جدی و مستقل است، بیان میکند: گرچه افزایـش نرخ ارز و فشارهای اقتصادی سایه سنگینی بر هزینههای حوزه سلامت، بهویژه در بخش خصوصی با تابآوری کمتر، انداخته است، اما این شرایط اقتصادی را نمیتوان دلیلی برای آن دانست که پزشکان بخواهند عمل را خود انجام ندهند یا به افراد بدون صلاحیت بسپارند. این استدلال کاملاً رد میشود و حتی اگر فردی چنین توجیهی ارائه کند، از نظر وزارتخانه پذیرفته نیست.
ریشه اصلی بروز چنین مواردی، افزایش بسیار بالای تقاضا برای برخی عملهای جراحی زیبایی است؛ اعمالی که ماهیت اورژانسی ندارند و همین موضوع سبب شده برخی افراد برای رقابت در بازار، تلاش کنند هزینهها را کاهش دهند. به همین دلیل، احتمال دارد در این رقابت ناسالم، از افرادی استفاده شود که با دستمزد کمتر «بهعنوان تکنسین» وارد فرایند جراحی میشوند و این چرخه معیوب، بر بازار اثر میگذارد. نباید از بستری که این فضا را تشدید میکند غافل شد؛ بستری که بخش عمده آن از تبلیغات گسترده عملهای زیبایی در فضای مجازی و غیرمجازی تغذیه میشود و زمینهای برای شکلگیری این بازار ناسالم ایجاد میکند.
تبلیغات «قبل و بعد از عمل» کاملاً غیرقانونی است
غفارزاده به جلسهای مهم و ثمربخش که بهتازگی با مقامهای قضایی برگزار شده اشاره و عنوان میکند: در این جلسه تصمیم گرفته شده تمام دستگاهها برای مقابله با موج تبلیغات اغواگر در حوزه عملهای زیبایی وارد عمل شوند. اگر این سطح از تبلیغات مهار نشود، نظام سلامت بهتنهایی توان مقابله با چنین حجمی را نخواهد داشت؛ بهویژه آنکه علاوه بر رسانههای خارجی مانند اینستاگرام، بخش قابل توجهی از رسانههای داخلی نیز برخلاف قوانین صریح امور پزشکی و دارویی، بهصورت غیرمجاز به تبلیغات پزشکی میپردازند.
این تخلفات در پیامرسانهای داخلی مانند «بله»، در کانالهای متعدد و حتی برخی سایتهای خبری و تبلیغاتی مشاهده میشود. به همین دلیل، در این جلسه مقرر شده قوه قضائیه، وزارت ارشاد، معاونت درمان، تعزیرات و سایر نهادهای مرتبط بهصورت هماهنگ برای مقابله با این جریان اقدام کنند. انتشار محتوایی از قبیل «قبل و بعد از عمل» کاملاً غیرقانونی است و چنین تبلیغاتی سبب ترویج رفتارهای نادرست، افزایش تقاضای کاذب و شکلگیری وضعیتی شده که اکنون در حوزه جراحیهای زیبایی دیده میشود.
جراحیهای درمانی؛ کمچالشترین بخش
بابک شکارچی، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی ایران نیز در خصوص انجام عملهای زیبایی توسط غیرجراح به خبرنگار ما میگوید: لازم میدانم این موضوع را به دو دسته تفکیک کنم. بخشی از بیمارستانهای ما آموزشی محسوب میشوند؛ مراکزی دانشگاهی که در آنها آموزش ارائه میدهیم و دستیار تربیت میکنیم. در چنین بیمارستانهایی، هر روز یکی از استادان یا جراحان هیئتعلمی مسئولیت اتاق عمل را بر عهده دارد و روند جراحی را هدایت میکند. دستیارانی که در این مراکز حضور دارند، بسته به رشته، از سال اول تا چهارم یا نهایتاً پنجم دوره آموزش هستند و حیطه اختیارات و وظایف آنها کاملاً مشخص است. براساس برنامه آموزشی، دقیقاً تعیین شده هر گروه از دستیاران چه اقداماتی را میتوانند انجام دهند و نقش اصلی آنها این است که در بیمارستان آموزشی مهارت بیاموزند تا بعدها بتوانند بهصورت مستقل کار کنند.
به همین دلیل، بیمارستان آموزشی را باید جداگانه بررسی کرد. در این مراکز، ممکن است جراح اصلی در اتاق عمل حضور داشته باشد اما نقش هدایتگر داشته باشد؛ با این حال همواره جراحی که مسئول عمل است، یعنی همان عضو هیئتعلمی، هدایت کامل کار را بر عهده میگیرد و جریان عمل تحت نظارت مستقیم او انجام میشود. معمولاً بخشهای سادهتر جراحی به دستیاران سالهای پایینتر سپرده میشود و قسمتهای اصلی و پیچیدهتر توسط دستیاران سالبالا یا جراح مسئول انجام میشود. برای مثال، در یک عمل آپاندکتومی، ممکن است دستیاران سالبالا خود عمل اصلی را انجام دهند و دستیاران سالپایینتر در بخشهایی مانند بستن پوست و زیرپوست مشارکت کنند تا با اصول دوخت و مهارتهای پایه آشنا شوند.
او میافزاید: ما جراحیها را به دو دسته درمانی و زیبایی تقسیم میکنیم. در جراحیهای درمانی مثل کیسه صفرا، آپاندیسیت، زخم معده یا سنگ کلیه تقریباً هیچ چالشی درباره دخالت افراد بدون صلاحیت وجود ندارد و جراحان همیشه شخصاً عمل را انجام میدهند. اما بخش عمده مشکلات ما در جراحیهای زیبایی است؛ حوزهای که درمانی نیست و تقاضای آن بیشتر تحتتأثیر تبلیغات اغواکننده، بهویژه در اینستاگرام، افزایش یافته است. همین فضا موجب شده بخش زیبایی به بستر اصلی تخلفات و مداخله افراد غیرمتخصص تبدیل شود.
در این حوزه نیز موضوع را به دو بخش تقسیم میکنیم؛ بخش نخست مربوط به پزشکانی است که باید برای آنها استاندارد و محدودیت تعیین شود؛ اینکه مجازند چه تعداد عمل انجام دهند و دامنه فعالیتشان چقدر است. این موارد در جلسات مشترک با معاونت درمان تعیین و بهصورت رسمی ابلاغ شده است. اما بخش دوم، افرادی هستند که اصلاً پزشک نیستند و با عنوان تکنسین وارد این حوزه شدهاند. همین گروه مهمترین محل نگرانی ماست؛ کسانی که شناسایی و برخورد با آنها در دستور کار معاونت درمان وزارت بهداشت و همچنین مراجع قضایی قرار دارد.
اتکا به فرهنگسازی ضروری است
شکارچی تصریح میکند: البته واقعیت این است امکان ندارد بتوانیم برای هر مطب یک ناظر بگذاریم تا بررسی کند فردی که وارد اتاق عمل میشود تکنسین بدون صلاحیت است یا نه. بخش اعظم این مسئله وابسته به فرهنگسازی است.
امروز بسیاری از افراد برای انتخاب پزشک، صرفاً به تبلیغات فضای مجازی اعتماد میکنند و همین موضوع موجب میشود به سمت مراکزی هدایت شوند که اصلاً صلاحیت قانونی ندارند. در این میان، ما در سازمان نظام پزشکی کمیتهای با عنوان «کمیته تبلیغات» داریم که تنها مرجع رسمی صدور مجوز تبلیغات در حوزه سلامت است. در این کمیته، نمایندگانی از وزارت ارشاد، دفتر نظارت وزارت بهداشت، صدا و سیما در بالاترین سطح تبلیغاتی، تعزیرات و سازمان غذا و دارو حضور دارند. چارچوب قانونی در آنجا کاملاً مشخص و تعریفشده است؛ از جمله اینکه هر پزشک برای هر نوع تبلیغ در صفحه اینستاگرام خود باید از ما مجوز دریافت کند و مطابق همان مجوز فعالیت داشته باشد. در غیر این صورت، تبلیغات و اقدامات او غیرقانونی است.
مردم باید بدانند فضاهایی که بهاصطلاح «زیرزمینی» نامیده میشوند، کاملاً خارج از چارچوب نظارتیاند؛ نه مجوز دارند و نه امکان کنترل رسمی بر آنها وجود دارد. ورود آگاهانه به چنین محلهایی، درست مانند مراجعه به مراکز غیرقانونی برای سقط غیرمجاز، بهمعنای پذیرفتن همه تبعات آن است.
اما در مقابل، بیمارستانها، درمانگاهها و مطبهای مجاز زیر نظارت کامل ما و دستگاههای رسمی قرار دارند. به همین دلیل همیشه توصیه میکنیم وقتی گفته میشود «دکتر فلانی قرار است شما را عمل کند» ابتدا یک کار ساده انجام دهید، وارد سایت سازمان نظام پزشکی شوید و نام پزشک را جستوجو کنید. پروفایل همه پزشکان عمومی وجود دارد و مردم میتوانند ببینند پزشک پروانه فعال دارد یا نه، چه خدماتی مجاز است ارائه دهد و تصویر رسمی او چیست. این یک بررسی چندثانیهای است که میتواند از بسیاری از خطرات جدی جلوگیری کند. حتی اگر پزشکی بخواهد فرد دیگری را بهجای خود در مطب یا عمل بگذارد، آن فرد باید با مهر و نام خودش بیمار را ویزیت کند؛ استفاده از نام پزشک اصلی کاملاً غیرقانونی است. اما در کنار این ممنوعیتها، مردم خودشان هم باید دقت کرده و این موارد را راستیآزمایی کنند.
او ادامه میدهد: ما دو مرجع رسمی برای راستیآزمایی داریم، وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی. اگر این دو مرجع فردی را تأیید کنند اما خلافی رخ دهد، ما مسئول پاسخگویی هستیم. سازمان نظام پزشکی یک معاونت انتظامی دارد که مردم میتوانند به آن مراجعه و شکایت ثبت کنند و ما موظفیم پیگیری کنیم و این کار را انجام میدهیم.
در شرایط فعلی نقش رسانهها تعیینکننده است؛ خبرنگاران و رسانهها باید مسیر درست را به مردم نشان دهند و درباره خطرات مراکز غیرمجاز آگاهیبخشی کنند. ما منکر تخلفات نیستیم؛ تخلف وجود دارد و خودمان نیز آن را تأیید میکنیم. به همین دلیل، برای حل ریشهای مشکل و آرامش خاطر بیماران، دستورالعملی برای نصب دوربین در اتاقهای عمل تدوین کردهایم. در این دستورالعمل مشخص شده دوربین با چه زاویهای نصب شود، حریم خصوصی بیمار چگونه حفظ و اطلاعات به چه شکل محرمانه ذخیره شود. این طرح به وزارت بهداشت ارسال شده و منتظر ابلاغ رسمی آن هستیم. اجرای آن میتواند تحول بزرگی ایجاد کند؛ زیرا برای نخستینبار سندی دقیق ارائه خواهد شد که نشان میدهد فردی که بیمار را عمل کرده، همان کسی است که در پذیرش و پرونده، نام او ثبت شده است.
شکارچی معتقد است: ماجرای نظارت بر جراحیهای زیبایی شبیه داستان کمربند ایمنی است؛ داستانی که ابتدا با مقاومت روبهرو بود، اما کمکم تبدیل به یک فرهنگ شد. امروز نیز مردم باید یاد بگیرند مسئولانه پزشک خود را انتخاب و از مسیرهای رسمی، هویت و صلاحیت او را بررسی کنند. در حوزه زیبایی، تبلیغات فریبنده در شبکههای اجتماعی بسیار گسترده است و همین سبب میشود افراد بدون بررسی مجوز و تخصص، تصمیمهای نادرست بگیرند. به همین دلیل اطلاعرسانی و فرهنگسازی ضروری است. توان نظارتی دستگاههای رسمی محدود است و شناسایی سریع تخلفات بدون مشارکت و آگاهی مردم ممکن نیست.
این مقام مسئول خاطرنشان میکند: اگر بتوانیم تعرفههای واقعی را برای خدمات درمانی دریافت کنیم، خیلی از مشکلات حل میشود و دیگر بحثهایی مثل زیرمیزی، فشار مالی یا حاشیههای ناخواسته پیش نمیآید. تعرفههای فعلی غیرواقعی است؛ کافی است هزینه یک عمل سزارین یا زایمان طبیعی را در بیمارستانهای دولتی و خصوصی ببینید، مبلغش شوکهکننده است. اینکه متخصص مسئولیت جان دو انسان را با چنین دستمزدی بپذیرد، واقعاً منطقی نیست. اگر این ارقام اصلاح شود، بسیاری از همکاران اصلاً به سمت عملهای زیبایی نمیروند. صادقانه بگویم چهره طبیعی مردم در حال محو شدن است. این روند در دنیا هم هست، اما سرعتش در ایران خیلی بیشتر شده است. احساس میکنم چهره طبیعی زن ایرانی، مرد ایرانی و جوان ایرانی کمکم دارد کمرنگ میشود؛ موضوعی که بهنظر من نیاز جدی به فرهنگسازی دارد.
او در پایان میگوید: گاهی حتی در تبلیغات رسمی و تلویزیونی از واژههایی استفاده میشود که کاملاً اغواگرانه است؛ عباراتی مانند «بزرگترین»، «برترین» یا «مجهزترین». ما چنین تعابیری را اساساً قبول نداریم.
در سازمان نظام پزشکی تنها کاری که انجام میدهیم، تأیید صلاحیت است؛ یعنی میگوییم این مرکز صلاحیت انجام یک خدمت را دارد. اینکه آن مرکز «برترین مرکز کشور» معرفی شود، درست نیست. ما به مراکز درجه میدهیم؛ مثلاً میگوییم این مرکز درجهیک است یا دارای گریدینگ بیمه است، اما هرگز نمیگوییم «بهترین بیمارستان خاورمیانه» یا «برترین مرکز زیبایی کشور». معیار ما عدد یا ادعاهای تبلیغاتی نیست؛ معیار ما صرفاً صلاحیت است. اینگونه شعارها کاملاً اغواکنندهاند و دقیقاً همینهاست که جای نگرانی دارد.
منبع: قدس
انتهای پیام/