پزشکیان قبل از این هم در اول شهریورماه در دیدار با مدیران رسانه با طرح این پرسش که «چرا باید به بنیادها و سازمانهایی پول داد که هیچ خروجی ندارند؟» خواستار اصلاح این روند معیوب شد.
به گزارش روز نو بررسی و واکاوی اظهارات رییسجمهور نشان میدهد که او یکی از ریشههای اصلی بروز تورم و گرانی در کشور که باعث کاهش قدرت خرید مردم و گسترش فقر میشود را کسری بودجه میداند، بنابراین از طریق اصلاح ساختار بودجه و حذف هزینههای زاید به دنبال رفع یا به حداقل رساندن کسری بودجه است.
تجربه تاریخی، اما نشان داده که حذف بودجه موسسات، شرکتها و برخی نهادها به این سادگیها نیست. دوم شهریورماه و یک روز پس از صحبتهای پزشکیان درباره ضرورت حذف بودجه برخی بنیادها و سازمانها، حسامالدین آشنا، مشاور حسن روحانی و رییس مرکز بررسیهای استراتژیک دولت دوازدهم با انتشار توییتی به پزشکیان هشدار داد که مسیر حذف بودجههای بنیادها و موسسات و قرارگاهها و مجمعها و... را دنبال نکند! بهزعم آشنا حرکت در مسیر اصلاح ساختار بودجه باعث افزایش فشارها به دولت خواهد شد. آشنا پیشنهاد داد که «از تجربه هفتمین رییسجمهور (حسن روحانی) و مشاورش که از این حرفها زدند» عبرت بگیرد. پزشکیان، اما بدون توجه به تبعاتی که این اصلاح ممکن است برای او و دولتش به دنبال داشته باشد، قصد دارد زمینه اصلاح ساختار بودجه را با حذف ردیفهای زاید فراهم کند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند بخشی از فشار زایدالوصفی که طی ماهها و هفتههای اخیر به دولت چهاردهم وارد شده، ناشی از تلاشهایی است که دولت برای حذف این ردیفها در بودجه داشته است!
افراد و جریاناتی که سهم فزایندهای از بودجه دارند، از این منابع طی سالها برای ایجاد تریبونهای رسانهای و ارتباطات قوی بهره بردهاند و هر حرکتی برای قطع کردن دست آنها از بیتالمال را با شدیدترین وجه پاسخ میدهند. حتی نهادهایی که عملا بودجه خود را از دولت دریافت میکنند و طی یکسال اخیر با رشد بیش از ۶۰ درصدی بودجه مواجه بوده، از این بودجه برای نقد دولت و تخریب کابینه بهره میبرد.
«اعتماد»، اما برای واکاوی سایه سنگین سیاست بر بودجه، سراغ عزتالله یوسفیانملا و ایرج ندیمی دو نفر از نمایندگانی رفته که طی ادوار گوناگون دستی بر بودجه و ردیفهای آن داشتهاند. به اعتقاد این نمایندگان، دولت باید تلاش کند با حذف بودجههای زاید، زمینه افزایش سهم بودجههای عمرانی را فراهم سازد.
یوسفیانملا: تخصیص بودجه به فلان موسسه و فلان فرد تاثیری در رشد کشور ندارد
عزتالله یوسفیانملا، نماینده ادوار چند دوره مجلس در گفتوگو با «اعتماد» درباره مشکلاتی که بودجههای سنواتی با آن دست به گریبان هستند و باعث شده بودجه از مسیر واقعی خود که توسعه کشور است خارج شود، میگوید: «بودجه دو محل اصلی هزینه دارد؛ بودجه جاری و عمرانی. بودجه جاری هزینههایی است که میرود و بر نمیگردد. گزارههایی مانند حقوقهای پرداختی، هزینههای آب و برق و گاز و تلفن ادارت، هزینههای نگهداری ساختمان و... ذیل این هزینهها قرار دارد. بودجههای عمرانی، اما هزینههایی است که برای نسلهای آینده باقی میماند و در واقع هزینههایی است که بر میگردند.
مثلا دههها قبل در ایران سد کرج ساخته شده و طی بیش از ۸ دهه مردم تهران و شمال و مرکز از آن بهره بردهاند. دولت در بودجههای سالانه باید تلاش کند، سهم هزینههای عمرانی افزایش پیدا کند تا ثروتهای میاننسلی نیز افزایش یابد.» یوسفیان ملا در ادامه میگوید: «بودجههای سالانه ایران طی سالهای متعدد فربه شده و هزینههای زائد آن را در برگرفته است. باید بودجه دستگاهها، افراد و نهادهایی که تاثیری در عمران و آبادانی و توسعه کشور ندارند، حذف شود.
تخصیص بودجه به فلان موسسه مرتبط با فلان فرد تاثیری در عمران و آبادانی کشور ندارد. اگر قرار باشد کمکی به موسسات هم شود باید در قالب مسوولیتهای اجتماعی دستگاهها باشد نه اینکه ردیفی در بودجه گنجانده شود و به فلان موسسه نامشخص پول و بودجه اختصاص یابد. این هزینهها، دولت و کشور را گرفتار کرده است.
دولت ابتدا باید وظایف خود را که شامل حقوق بازنشستگان، شاغلان، هزینههای جاری کشور و... است، ادا کند.» او میگوید: «پس از این موارد وظیفه اصلی دولت تامین و تخصیص هزینههای عمرانی است که برای نسل حاضر و آینده، آورده دارد. بین ۵ تا ۷ هزار پروژه نیمهکاره در کشور وجود دارد که دولت باید براساس اولویت آنها را برنامهریزی کند. اتمام ساختمان بیمارستانهای نیمهکاره، راهآهن نیمهکاره، سد نیمهکاره، جاده نیمهتمام و... وظیفه دولت است، وگرنه کمک به موسسه یوسفیانملا و فلان فرد و نهاد که وظیفه دولت نیست. قبلا کمکهای جزیی به این موسسات میشد، اما امروز این هزینهها در بودجه ذکر شده و هر سال هم افزایش مییابد، بدون اینکه مشخص شود این نهادها، موسسات، شرکتها و... چه میکنند و چه آوردهای دارند؟»
این نماینده ادوار مجلس یادآور میشود: «طی سالهای مختلف سایه سنگین سیاست باعث شد افراد و نهادهای غیرضروری در سر سفره بودجه بنشینند. این حضور و ردیفها تا جایی بالا رفت که دیگر عملا بخش اعظم بودجه را در بر گرفت. کار به جایی رسید که دیگر بودجهای برای پروژههای عمرانی هم باقی نماند. حتی دولت برای هزینههای جاری خود هم مشکل دارد.
قانون میگوید افزایش حقوقها باید مبتنی بر نرخ تورم باشد، اما دولت نمیتواند از اقشار محروم و حقوقبگیر حمایت کند و دستمزد آنها را به اندازه تورم بالا ببرد. نمیتواند بالا ببرد، چراکه بودجه را فلان موسسه و فلان فرد و صدا و سیما میبلعد! بسیاری از ماموریتها، موسسات و افراد و شرکتها هستند که اگر بودجه نگیرند، مشکلی برای کشور ایجاد نمیشود.»
یوسفیانملا با تاکید بر اینکه دولت نباید خود را درگیر مسائل و مباحث حاشیهای کند، میگوید: «اینکه آقای رییسجمهور از اصلاح ساختار بودجه صحبت میکند و تلاش میکند مقدمات آن را فراهم کند، اقدام مناسبی است. مجلس و سایر ارکان کشور هم باید از آن حمایت کنند و به دولت کمک کنند. امروز ابتدا معیشت مردم، موضوع پروژههای عمرانی برای تولید ثروت همچنین ارتقای توان دفاعی کشور برای مقابله با هر نوع تهدیدی ازجمله مهمترین ضرورتهایی است که در بودجه باید به آنها توجه شود، ضمن اینکه حرکت کلی بودجه هم باید در راستای تحقق اهداف برنامه هفتم باشد.»
ندیمی: نمایندگان باید نسبت به دستکاری بودجه محدود شوند
ایرج ندیمی، نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در ادوار ششم، هفتم و نهم مجلس در گفتوگو با «اعتماد» ابعاد دیگری از هزینههای زاید بودجه را تشریح کرده و میگوید: «بودجه سال ۱۴۰۵ باید به تناسب برنامه هفتم توسعه تعریف شود، اما تهدیداتی که مداوم ازسوی نمایندگان و برخی دستگاههای زیرمجموعه دولت و فرادولتی صورت میگیرد، باعث شده بودجههای سنواتی در مسیر رشد اقتصادی بهکار گرفته نشوند و زوائد بسیاری بودجه را در بر بگیرد. اصولا هیچ کدام از دستگاهها و بخشها به مصوبه هیات دولت التزام ندارند.
معنای این حرف این است که بودجه از ابتدا که وارد مجلس میشود تحتتاثیر تحرکات نمایندگان، کمیسیونها، معاونان پارلمانی و... قرار دارد. یعنی اولین تهدید هر بودجهای خود نمایندگان هستند. متاسفانه تقسیم کار کمیسیونی باعث ایجاد روابط خارج از متن نمایندگان با دستگاهها شده و نگاه کلانی به بودجه وجود ندارد. هر بخشی به دنبال اخذ بودجه موردنظر دستگاه خود است.
تا زمانی که نمایندگان نسبت به دستکاری بودجه محدود نشوند، بودجهای متناسب با برنامه و واقعیتها نخواهیم داشت.» ندیمی در بخش دیگر اظهارات خود با اشاره به اینکه مشکل بعدی خود دستگاههای دولتی هستند، میگوید: «دستگاهها به جای اینکه کشور را اداره کنند، میخواهند خودشان را اداره کنند. ارقام بیشتر، اعداد بیشتر و امتیازات بیشتر و خروج از قوانین بیشتری داشته باشند. اساسا بودجه جای قانون نوشتن نیست، بودجه جای ردیف نوشتن و عدد نوشتن و تحقق اهداف برنامه است.
سیاستگذاریهایی به نام تبصرهها بیرون میآید که اولا جانشین قانون میشود و ثانیا باعث فربه شدن دستگاههای دولتی میشود. این لابیها از هیاتوزیران گرفته تا مجلس، از کمیسیونها گرفته تا نهادهای نظارتی صورت میگیرد. اضافه شدن هر تبصرهای ذیل ماده واحده یا به معنای دور زدن قانون است یا در راستای افزایش ارقام بودجه.» او میگوید: «نکته سوم، مساله نهادهایهای نظارتی اعم از دیوان محاسبات و دیگر دستگاههای نظارتی است.
بعضا عملکرد این دستگاههای نظارتی هم در انحراف بودجه اثرگذار است. این نهادهای نظارتی به جای اینکه از اصل بودجه متناسب با برنامههای ۵ ساله دفاع کنند، مداخلاتی میکنند که موجبات ایجاد مشکل برای بودجه میشود. دستگاههایی که از بیرون وارد مجلس میشوند مانند اتاق بازرگانی، تعاون و اصناف، مرکز پژوهشها و دیوان محاسبات هر کدام به نحوی در بودجه اثر میگذارند. این اثرات گاهی به شکل مداخلات واقعی مانند گزارش تفریق بودجه و گاهی هم به شکل دفاع و مقابله با پیشنهادهای نمایندگان است.» ندیمی یادآور میشود: «از همه مهمتر، مداخلات خود دولت به معنای دولت -حاکمیت است. در بودجهها هنوز چند مشکل کلیدی حل نشده است، ازجمله اینکه باید خزانههای واحدی برای کل کشور درنظر گرفته شود.
امروز خزانههای ارزی و ریالی و دروندستگاهی و بروندستگاهی داریم که بزرگترین تهدید آنها درآمدهای اختصاصی است. درآمدهای اختصاصی همواره بودجه را تحتتاثیر قرار میدهد. یعنی هر دستگاهی که درآمدی درست میکند میتواند از این درآمدهای اختصاصی بهرهمند شود! درآمد اختصاصی اعدادی است که متناسب با درآمد دستگاهها و حتی قوا تعریف میشود. بخش عمدهای از درآمدها از بودجه بیرون میشود. به تعبیر دیگر درآمد عمومی و درآمد شرکتها و درآمد اختصاصی فرصتی برای کسب درآمدهای غیرقانونی فراهم میکند.» این نماینده ادوار مجلس میگوید: «نکته بعدی رویکرد دولتها یا حکومت نسبت به پروژههای عمرانی است.
پروژههای عمرانی در ایران با چند تهدید روبهرو هستند. اولا برای سازمان برنامه یا دولت و مراکز دیگر اجازه جابهجایی داده میشود. اعداد تعیین شده برای پروژههای عمرانی، حبابی و احتمالی است. ۹ ماه عمکرد سال قبل به عنوان بودجه سال بعد درنظر گرفته میشود و مقداری به آن اضافه میشود. چنین بودجهای واقعی نیست و ولخرجیهای جدید را ایجاد میکند. دولت آقای پزشکیان از ابتدا با این آفتها روبهرو بود که پیشامدهای مختلف در داخل و خارج از کشور شرایط ویژهای را ایجاد کرده بود. از ترور رهبران مقاومت تا مسائل منطقهای، جنگ ۱۲ روزه، ناترازیهای انرژی، آب و... خشکسالی، تحریمهای جدید و... دولت را تحت تاثیر قرار داده بود.»
ندیمی با اشاره به اینکه آقای پزشکیان صداقت قابلتوجهی دارد و تلاش میکند در راستای منافع ملی بودجه را اصلاح کند، میگوید: «برای سال آینده هم واقعیتهای جدیدی به نام دفاع و امنیت شکل گرفته که دولت باید به آنها توجه کند. جدا از آن بیش از هزار چالش جدی داخلی، منطقهای و بینالمللی وجود دارد که دولت باید برای مقابله با آنها آماده کند. در مجموع از نظر بنده دلایل اصلی غیرواقعی بودن بودجه، ۱) تعهدات شخصی وزرا و وکلا ۲) نادیدهانگاری واقعیتهای امروز سیاست و اقتصاد ایران ۳) درگیریهای بودجه با برنامههایی که رویایی است و نه واقعی. از همه مهمتر نگاه انتخاباتی به بودجه توسط مجلس که باعث شده بودجه با چالشهای متعددی مواجه شود. نهایتا هم بخش عمدهای از نمایندگان منتخب در کمیسیونها فاقد تخصص و توانایی لازم هستند.»