به گزارش خبرگزاری آنا؛ روز‌های پایانی ماه میلادی نوامبر و آغاز دسامبر صحنه رقابت سنگین خرده‌فروشان جهانی و حتی داخلی برای جذب مشتریان دیجیتال است و تحلیل‌گران بازار معتقدند که این رویداد دیگر تنها یک کمپین تبلیغاتی نیست، بلکه شاخصی دقیق برای سنجش ضریب نفوذ اینترنت در سبد خانوار محسوب می‌شود. گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که استقبال عمومی از خرید‌های غیرحضوری، باعث شده تا فروشگاه‌های اینترنتی استراتژی‌های خود را از تمرکز صرف بر جمعه سیاه به سمت هفته‌ای کامل از تخفیف‌های آنلاین تغییر دهند و رکورد‌های جدیدی را در تاریخ تجارت الکترونیک ثبت کنند.

ریشه‌های شکل‌گیری و تحول تاریخی

فدراسیون ملی خرده‌فروشی آمریکا در سال ۲۰۰۵ میلادی متوجه الگوی رفتاری متمایزی در میان خریداران شد که منجر به نام‌گذاری این روز گردید. کارمندان پس از بازگشت از تعطیلات آخر هفته شکرگزاری به محل کار، خرید‌های اینترنتی خود را با استفاده از رایانه‌های اداری ادامه می‌دادند، زیرا در آن زمان سرعت اینترنت در ادارات و شرکت‌ها بسیار بالاتر از اینترنت خانگی بود. عبارت «دوشنبه مجازی» نخستین بار در یک بیانیه مطبوعاتی توسط واحد shop.org این فدراسیون ابداع شد تا این موج خرید آنلاین را توصیف کند. فروشگاه‌های آنلاین نیز با مشاهده این روند، پیشنهاد‌های ویژه و تخفیف‌های اختصاصی خود را برای این روز خاص طراحی کردند و به مرور زمان، این روز از یک مشاهده آماری ساده به یک پدیده تجاری مستقل تبدیل شد که هدف اصلی آن جذب مشتریانی بود که تمایلی به حضور در شلوغی فروشگاه‌های فیزیکی نداشتند. تکامل این رویداد با پیشرفت تکنولوژی گره خورد؛ به طوری که در اواخر دهه ۲۰۰۰، ارائه ارسال رایگان به استاندارد بازار تبدیل شد و با ورود به دهه ۲۰۱۰ و فراگیر شدن تلفن‌های هوشمند، خرید از طریق موبایل جایگزین رایانه‌های رومیزی گردید.

رکورد‌های آماری و حجم بازار در سال ۲۰۲۴

داده‌های ثبت شده توسط ادوبی آنالیتیکس نشان می‌دهد که دوشنبه مجازی سال ۲۰۲۴ میلادی با ثبت رکورد ۱۳.۳ میلیارد دلار فروش آنلاین در آمریکا، به پرفروش‌ترین روز در تاریخ تجارت الکترونیک این کشور تبدیل شد. تحلیلگران بازار اعلام کردند که این رقم نشان‌دهنده رشد ۷.۳ درصدی نسبت به سال قبل است و فراتر از پیش‌بینی‌های اولیه ۱۳.۲ میلیارد دلاری بوده است. خریداران در ساعات اوج مصرف، یعنی بین ساعت ۸ تا ۱۰ شب، در هر دقیقه مبلغی معادل ۱۵.۸ میلیون دلار هزینه کردند که نشان‌دهنده حجم عظیم تراکنش‌های مالی در این بازه زمانی کوتاه است. عامل اصلی این رشد، تقاضای خالص جدید از سوی مصرف‌کنندگان بوده است، نه صرفاً افزایش قیمت‌ها؛ چرا که شاخص قیمت دیجیتال ادوبی نشان می‌دهد قیمت‌های تجارت الکترونیک برای ۲۶ ماه متوالی با کاهش رو‌به‌رو بوده است. این آمار تأیید می‌کند که دوشنبه مجازی اکنون جایگاه خود را به عنوان آخرین فرصت برای بهره‌مندی از تخفیف‌های بزرگ تعطیلات تثبیت کرده است.

سبد خرید مصرف‌کنندگان و محبوب‌ترین کالا‌ها

لوازم الکترونیکی و دیجیتال همواره در صدر فهرست خرید‌های دوشنبه مجازی قرار دارند و داده‌های سال ۲۰۲۴ نیز این موضوع را تأیید می‌کند. خریداران معمولاً برای تهیه اقلام گران‌قیمت مانند لپ‌تاپ، تلویزیون و کنسول‌های بازی تا این روز صبر می‌کنند تا از بالاترین نرخ تخفیف‌ها بهره‌مند شوند. طبق آمار، لوازم الکترونیکی با میانگین تخفیف ۳۰.۱ درصد، اسباب‌بازی‌ها با ۲۶.۱ درصد و پوشاک با ۲۳.۲ درصد کاهش قیمت، جذاب‌ترین دسته‌بندی‌ها برای مشتریان بوده‌اند. جهش خیره‌کننده ۶۸۰ درصدی در فروش اسباب‌بازی‌ها نسبت به میانگین روز‌های عادی ماه اکتبر، نشان می‌دهد که دوشنبه مجازی به زمان اصلی خرید هدایای پایان سال برای خانواده‌ها تبدیل شده است. دسته‌بندی‌های دیگری نظیر لوازم خانگی با ۴۶۴ درصد و جواهرات با ۴۷۸ درصد رشد فروش، در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. میانگین مبلغ هر سفارش در این روز بین ۱۰۸ تا ۱۲۴ دلار برآورد شده است که نشان‌دهنده تمایل خریداران به تهیه کالا‌های با ارزش بالاتر در این بازه زمانی است.

تقابل جمعه سیاه و دوشنبه مجازی

جمعه سیاه که روز بعد از شکرگزاری است، به‌طور سنتی بر فروشگاه‌های فیزیکی و صف‌های طولانی و گاهی پر تنش تمرکز داشت. گزارش‌های متعددی از ازدحام بیش از حد و درگیری میان خریداران در فروشگاه‌ها وجود دارد که گاهی منجر به حوادث ناگوار نیز شده است. چالش‌های مرتبط با جمعیت‌های آشفته در جمعه سیاه، به یک مزیت رقابتی برای دوشنبه مجازی تبدیل شد، زیرا مصرف‌کنندگان ترجیح دادند به جای جنگیدن با جمعیت در مراکز خرید، منتظر بمانند و از تخفیف‌های آنلاین استفاده کنند. تفاوت اصلی این دو رویداد در بستر ارائه آن‌هاست؛ در حالی که جمعه سیاه ریشه در حراج‌های حضوری دارد، دوشنبه مجازی زاییده عصر اینترنت است و بر تخفیف‌های انحصاری آنلاین تمرکز دارد. رفتار خریداران نیز در این دو روز متفاوت است؛ جمعه سیاه معمولاً مشتریانی را جذب می‌کند که به دنبال اقلام بزرگ مانند تلویزیون و لوازم خانگی هستند، در حالی که دوشنبه مجازی بیشتر بر خرید‌های شخصی‌تر، هدایا و اقلامی تمرکز دارد که ارسال پستی آن‌ها ساده‌تر است.

روانشناسی فروش و نقد‌های وارد بر قیمت‌گذاری

تاکتیک‌های بازاریابی و قیمت‌گذاری در دوشنبه مجازی همواره با نقد‌هایی همراه بوده است و موضوع اثر فومو یا ترس از دست دادن فرصت، یکی از محور‌های اصلی این انتقادات است. خرده‌فروشان با ایجاد حس فوریت از طریق پیشنهاد‌های محدود زمانی، تایمر‌های معکوس و عباراتی نظیر «موجودی محدود» یا «تنها ۲ عدد در انبار باقی مانده است»، خریداران را به سمت تصمیم‌گیری‌های سریع و هیجانی سوق می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که رفتار خرید در دوشنبه مجازی با سایر ایام سال متفاوت است و خرید‌های آنی و بدون برنامه افزایش می‌یابد. منتقدان بر این باورند که برخی فروشندگان با دستکاری قیمت‌ها قبل از حراج یا ارائه تخفیف‌های ظاهری روی قیمت‌های اولیه بالا برده شده، تلاش می‌کنند تا جذابیت کاذبی برای کالا‌ها ایجاد کنند. علاوه بر این، گسترش بازه زمانی تخفیف‌ها به «هفته سایبری» یا «نوامبر سیاه»، تلاشی است برای اینکه خریداران را در یک دوره طولانی‌تر درگیر نگه دارند، هرچند که داده‌ها نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان همچنان برای انجام خرید نهایی تا خود روز دوشنبه صبر می‌کنند تا از واقعی بودن و حداکثری بودن تخفیف‌ها اطمینان حاصل کنند.

مطالعات علمی نیز فرضیه تأثیرگذاری عوامل روانی بر خرید را تأیید می‌کنند. در یک پژوهش دانشگاهی که در نشریه بین‌المللی بازاریابی الکترونیک و خرده‌فروشی منتشر شد، محققان به نتایج شگفت‌انگیزی دست یافتند. این پژوهش با بررسی تجربی قیمت‌ها در پنج خرده‌فروشی بزرگ و مقایسه قیمت کالاها، هزینه‌های حمل‌ونقل و موجودی محصولات در روز‌های جمعه سیاه، دوشنبه مجازی و روز‌های عادی دسامبر، نشان داد که تفاوت معناداری در سطح قیمت‌ها بین این روز‌های خاص و روز‌های عادی حراج وجود ندارد. نتایج این تحقیق تأیید می‌کند که کاهش قیمت، تنها عامل تعیین‌کننده در فروش‌های این رویداد‌ها نیست، بلکه جنبه‌های لذت‌جویانه و تجربی خرید نقش مکمل و بسیار پررنگی ایفا می‌کنند. این مطالعه به صراحت نتیجه می‌گیرد که هیاهوی ایجاد شده پیرامون این تعطیلاتِ خرید، موفقیت تبلیغات را تضمین می‌کند، اما این اثرگذاری ناشی از چیزی فراتر از صرفاً اعداد و ارقام روی برچسب قیمت‌هاست.

سلطه موبایل و تغییر ابزار خرید

تلفن‌های هوشمند اکنون به ابزار اصلی تعامل خریداران با فروشگاه‌های آنلاین تبدیل شده‌اند و دوران تسلط رایانه‌های رومیزی رو به پایان است. آمار‌های سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیش از ۵۷ درصد از کل فروش‌های دوشنبه مجازی از طریق تلفن‌های همراه انجام شده که ارزشی معادل ۷.۶ میلیارد دلار را شامل می‌شود. این رقم نشان‌دهنده رشدی چشمگیر نسبت به سال ۲۰۱۹ است که در آن تنها ۳۳ درصد از فروش‌ها از طریق موبایل انجام می‌شد. بهینه‌سازی وب‌سایت‌ها برای موبایل و ساده‌سازی فرایند پرداخت، نقش کلیدی در این تغییر ایفا کرده است. کاربرانی که پیش‌تر تنها برای جست‌و‌جو از موبایل استفاده می‌کردند و خرید نهایی را با رایانه انجام می‌دادند، اکنون تمام مراحل خرید را در گوشی خود تکمیل می‌کنند. علاوه بر این، روش‌های پرداخت نوین مانند «الان بخر، بعداً پرداخت کن» نیز رکورد جدیدی ثبت کردند و تراکنش‌های مبتنی بر این روش با رشدی ۵.۵ درصدی به ۹۹۱.۲ میلیون دلار رسید که ۷۵ درصد آن از طریق موبایل انجام شده است.

گستره جهانی و آینده تجارت الکترونیک

کشور‌های مختلف جهان با وجود اینکه تعطیلات شکرگزاری آمریکا را جشن نمی‌گیرند، دوشنبه مجازی را به عنوان یک فرصت تجاری پذیرفته‌اند تا موتور محرک خرده‌فروشی آنلاین خود را روشن نگه دارند. گزارش‌ها حاکی از آن است که دوشنبه مجازی در سطح جهانی فروشی معادل ۴۹.۷ میلیارد دلار ایجاد کرده است که رشدی ۳ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. کشور‌هایی نظیر کانادا، انگلیس و ژاپن نیز شاهد استقبال خریداران از این روز بوده‌اند. آینده این رویداد با پیشرفت‌های تکنولوژی و هوش مصنوعی گره خورده است. شرکت‌های فناوری در حال توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی هستند که می‌توانند پیشنهاد‌های شخصی‌سازی شده‌ای را برای هر کاربر ارسال کنند، محصولات را توصیه کنند و حتی فرایند خرید را تسهیل نمایند. داده‌های سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که هوش مصنوعی بر روی ۶۱ میلیارد دلار از فروش‌های جهانی در هفته سایبری تأثیرگذار بوده است، موضوعی که نشان می‌دهد شخصی‌سازی و ابزار‌های چت‌بات محور در حال تبدیل شدن به استاندارد‌های جدید در تجربه خرید آنلاین هستند.