در میانه‌ی بحث‌های داغ درباره تأثیر زمان استفاده از موبایل بر سلامت روان، یک مطالعه تازه یافته‌های جدیدی ارائه کرده که نقش «سم‌زدایی دیجیتال» کوتاه‌مدت را در کاهش مشکلات روانی جوانان برجسته کرده است.
به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، مطالعه‌ای تازه نشان داده است که جوانانی که یک «سم‌زدایی دیجیتال» یا وقفه یک‌هفته‌ای از شبکه‌های اجتماعی را تجربه کردند، کاهش محسوسی در نشانه‌های افسردگی، اضطراب و بی‌خوابی گزارش دادند؛ هرچند هنوز مشخص نیست این آثار تا چه اندازه دوام دارند.
طبق این پژوهش که روز دوشنبه در نشریه JAMA Network Open منتشر شد، کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی حتی فقط برای یک هفته، میزان اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب را در میان جوانان پایین آورد.
در این مطالعه، ۲۹۵ داوطلب ۱۸ تا ۲۴ ساله که تصمیم گرفته بودند مدتی از شبکه‌های اجتماعی دور بمانند، مورد بررسی قرار گرفتند. از آنها خواسته شد تا حد امکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی را کنار بگذارند. نتیجه آن بود که میانگین زمان استفاده از حدود دو ساعت در روز به تنها ۳۰ دقیقه کاهش یافت. شرکت‌کنندگان پیش و پس از دوره ترک، پرسش‌نامه‌هایی را درباره افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، احساس تنهایی و رفتارهای مشکل‌زای مرتبط با شبکه‌های اجتماعی تکمیل کردند.
نتایج نشان داد که این فاصله کوتاه، تغییرات مثبتی ایجاد کرده است: نشانه‌های اضطراب به‌طور میانگین ۱۶.۱ درصد کاهش یافت؛ افسردگی ۲۴.۸ درصد کمتر شد؛ و بی‌خوابی نیز ۱۴.۵ درصد کاهش داشت. بیشترین میزان بهبود در شرکت‌کنندگانی مشاهده شد که در شروع مطالعه، درجات شدیدتری از افسردگی را تجربه می‌کردند. همزمان، هیچ تغییر قابل توجهی در احساس تنهایی دیده نشد؛ موضوعی که به گفته نویسندگان تحقیق، احتمالاً به نقش اجتماعی مهم این پلتفرم‌ها مربوط است.
کاربرد درمانی، اما نه به‌عنوان خط اول درمان
دکتر جان تورِس، استاد روان‌پزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد و یکی از نویسندگان این پژوهش، اظهار کرد که کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی قطعاً درمان خط اول نیست و نباید تنها روش درمانی تلقی شود، اما این مطالعه نشان می‌دهد چنین وقفه‌هایی می‌تواند به‌عنوان درمان کمکی مفید باشد.
او گفت: «اگر با یک مشکل سلامت روان دست‌وپنجه نرم می‌کنید و تحت درمان هستید، احتمالاً ارزش دارد امتحان کنید آیا کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به بهبود حال شما کمک کند یا خیر.»
با این حال، دکتر تورس هشدار داد که نباید نتایج این مطالعه را نسخه درمانی قطعی دانست؛ زیرا شرکت‌کنندگان خودخواسته وارد دوره سم‌زدایی شدند و از نظر سلامت روان نیز در آغاز، علائم شدیدی نداشتند. به‌علاوه، پاسخ افراد به این وقفه‌ها بسیار متفاوت بود. او گفت: «میانگین‌ها امیدوارکننده‌اند، اما تصویر کامل را نشان نمی‌دهند، زیرا میزان تفاوت واکنش‌ها بسیار بالا بود.»
چرا علاقه به سم‌زدایی دیجیتال در حال افزایش است؟
دکتر تورس، که مدیریت یک کلینیک سلامت روان دیجیتال را در مرکز پزشکی بت اسرائیل دیکانِس در بوستون بر عهده دارد، می‌گوید کنجکاوی او زمانی برانگیخته شد که بسیاری از بیماران جوان‌ترش، به‌ویژه دانشجویان، گزارش دادند وقفه در استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث بهبود حال‌شان شده است.
وقتی او به سراغ مطالعات علمی موجود رفت، با یافته‌هایی گیج‌کننده و متناقض روبه‌رو شد. بنابراین تیم او تصمیم گرفت مطالعه‌ای دقیق‌تر انجام دهد و از روش «فنوتایپ‌سازی دیجیتال» استفاده کند؛ یعنی جمع‌آوری داده‌های رفتاری افراد در زمان واقعی از طریق دستگاه‌های دیجیتال.
نکته قابل توجه این بود که جوانان با اشتیاق برای شرکت در این مطالعه داوطلب شدند؛ مطالعه‌ای که ۱۵۰ دلار پرداخت می‌کرد. دکتر تورس گفت: «این علاقه ذاتی افراد، نشانه خوبی است.» از شرکت‌کنندگان خواسته شده بود که از فیس‌بوک و ایکس فاصله بگیرند اما ترک اینستاگرام، تیک‌تاک و اسنپ‌چت برای بسیاری از آنها دشوارتر بود.
جالب اینجاست که نتایج نشان داد اثر مثبت این وقفه بیشتر به کاهش رفتارهای مشکل‌زا در شبکه‌های اجتماعی مانند استفاده اعتیادگونه یا مقایسه‌های منفی اجتماعی مربوط است تا صرفاً کاهش زمان خیره شدن به صفحه گوشی. در واقع، حتی در طول هفته سم‌زدایی، میانگین زمان استفاده کلی از گوشی در بین شرکت‌کنندگان کمی افزایش یافت.
بحث داغ درباره تأثیر زمان استفاده از صفحه‌نمایش
نتایج این پژوهش در بحبوحه یک بحث داغ آکادمیک درباره رابطه بین زمان استفاده از صفحه‌نمایش و سلامت روان منتشر شده است. گروهی از روان‌شناسان معتقدند گوشی‌های هوشمند عامل اصلی روند نزولی سلامت روان در میان جوانان هستند و به همین دلیل بسیاری از مدارس و جوامع، محدودیت‌هایی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی اعمال کرده‌اند.
اما برخی متخصصان دیگر هشدار داده‌اند که نباید به سرعت چنین نتیجه‌گیری کرد. آنها می‌گویند شواهد علمی در این زمینه پراکنده و متناقض است و آنچه اهمیت دارد این است که افراد چگونه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و نه مدت زمانی که که در این شبکه‌ها می‌گذرانند.
انتقادهای روشی از مطالعه
برخی روان‌شناسان معتقدند ارزش این مطالعه محدود است، زیرا طراحی آن اجازه ایجاد سوگیری را فراهم می‌کرد. این تحقیق یک کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده نبود؛ یعنی در آن، افراد به‌طور تصادفی به دو گروه درمان (کاهش شبکه‌های اجتماعی) و کنترل (استفاده عادی) تقسیم نشدند. در عوض، شرکت‌کنندگان خود تصمیم گرفتند که از شبکه‌های اجتماعی دور بمانند و ممکن است انتظار بهبود داشته‌اند.
کریستوفر فرگوسن، استاد روان‌شناسی دانشگاه استتسون، گفت: «شرکت‌کنندگان می‌دانستند قرار است چگونه رفتار کنند و احتمالاً پاسخ‌هایشان را مطابق انتظار تغییر داده‌اند.» او افزود: «بدون گروه کنترل، این اعداد عملاً هیچ معنای دقیقی ندارند.» او هشدار داد که در دوره «وحشت اخلاقی فناوری»، تحقیقات نشان‌دهنده تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی، توجه بیشتری جلب می‌کنند و این مسئله می‌تواند برداشت عمومی را مخدوش کند.
کندیس ال. آجرز، استاد روان‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا، گفت: «اگر مدام به مردم بگوییم شبکه‌های اجتماعی برایشان مضر است و وقفه گرفتن مفید و سپس از آنها بخواهیم وقفه بگیرند و بعد احساس‌شان را گزارش دهند، نتیجه دقیقاً همین خواهد بود.»
برخی متخصصان محتاطانه خوش‌بین‌اند
میچ پرینستین، مدیر علمی انجمن روان‌شناسی آمریکا، گفت نتایج این مطالعه مکمل یافته‌هایی است که نشان می‌دهد به‌طور میانگین وقتی افراد مدتی از شبکه‌های اجتماعی دور می‌شوند، افسردگی، اضطراب و احساس تنهایی کاهش می‌یابد. به گفته او، وقفه از شبکه‌های اجتماعی راهکاری ساده و رایگان است که نسبت به روان‌درمانی که ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا اثر کند، می‌تواند تأثیر سریع‌تری داشته باشد.
او افزود: «این راه‌حلی است که می‌تواند والدین و خود جوانان را توانمند کند. استفاده کمتر از شبکه‌های اجتماعی، احتمالاً حال جوانان را به‌طور قابل توجهی بهتر می‌کند.»
نتایج اغلب متناقض تحقیقات پیشین
با این حال، مطالعات پیشین درباره آثار «سم‌زدایی دیجیتال» نتایج یکسانی نداشته‌اند. دکتر فرگوسن سال گذشته فراتحلیلی از ۲۷ آزمایش منتشر کرد و نتیجه گرفت که اثر این وقفه‌ها بر سلامت روان از نظر آماری تقریباً صفر است. یک مرور ۱۰ مطالعه‌ای منتشرشده در Scientific Reports نیز هیچ رابطه‌ای نیافت.
اما فراتحلیل دیگری از ۳۲ تحقیق، که امسال در نشریه SSM-Mental Health منتشر شد، نشان داد محدودکردن شبکه‌های اجتماعی تأثیر مثبت اما کوچک و معناداری بر بهزیستی ذهنی دارد.
دکتر تورس، این ناهمگونی نتایج را ناشی از کیفیت پایین بسیاری از مطالعات پیشین می‌داند و امیدوار است تحقیقات آینده بتواند به پزشکان کمک کند تا وقفه‌های متناسب با هر فرد را تجویز کنند. او با ممنوعیت کامل شبکه‌های اجتماعی موافق نیست و می‌گوید این کار می‌تواند پیامدهای ناخواسته داشته باشد.
اقدامات سریع لازم است؟
برخی دانشگاهیان که خواستار محدودسازی شدید شبکه‌های اجتماعی هستند، این مطالعه را شاهدی بر ضرورت اقدامات فوری دانسته‌اند. جین توئِنج، استاد روان‌شناسی دانشگاه ایالتی سن‌دیگو، گفت این مطالعه تازه‌ترین مدرکی است که نشان می‌دهد کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند سودمند باشد.
به گفته او، اینکه بیشترین بهبود در افراد افسرده‌تر مشاهده شده، نشان می‌دهد کم‌کردن استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای یکی دو هفته ممکن است یک درمان مؤثر برای افراد دچار افسردگی باشد. او همچنین گفت این مطالعه استدلال قدیمی را که افراد افسرده فقط بیشتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، تا حدی زیر سؤال می‌برد.
هرچند به باور او، تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود این آثار تا چه زمانی دوام دارند. او گفت: «مسئله اصلی این است که ببینیم افراد تا چه مدت می‌توانند میزان استفاده سبک از شبکه‌های اجتماعی را حفظ کنند. اگر دوباره به عادات قبلی برگردند، سم‌زدایی تأثیر بلندمدتی نخواهد داشت.»
