خبرگزاری حوزه | حضرت آدم و حوا علیهماالسلام خطاب به خداوند متعال اینگونه عرض کردند:

«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ.» (اعراف/ ۲۳)

گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود.»

شرح:

آیه مذکور، درخواست نخستین انسان بر روی زمین است؛ درخواست آگاهی و معرفت.۱

این آیه، نقطه آغاز گفت‌وگوی انسان با پروردگار خویش است؛ اعلانِ توبه و بازگشتی که موهبت قرارگرفتن در پرتوِ رحمت الهی را نصیب انسان می‌کند.

حضرت آدم و حوا علیهماالسلام، پس از ارتکاب خطا - بر خلاف شیطان - نه توجیه کردند و نه مأیوس شدند، بلکه عرضه داشتند:

«پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود.»

این اعترافِ صادقانه، آغاز سعادت انسان است.

در قرآن و روایات، رحمت الهی، محور رابطه انسان و خدا دانسته شده است. در قرآن کریم، خداوندِ متعال با لحنی سرشار از مِهر، خطاب به بندگان خویش می‌فرماید:

«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.» (زمر، ۵۳)

بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

نکته حائز توجّه و تنبّه، آنجاست که آنقدر این رحمت الهی وسیع و فراگیر است که اگر با وجود آن، کسی گمراه گردد و مسیرش منتهی به شقاوت و هلاکت شود، جای بسی تعجب خواهد داشت.

روزی امام سجاد علیه‌السلام شنیدند که «حسن بَصری» می‌گوید:

«لَیسَ العَجَبُ مِمَّن هَلَک کیفَ هَلَکَ، و إنّما العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا.»

اگر کسی هلاک شود، جای تعجّب ندارد که چرا هلاک شده، بلکه اگر کسی نجات یابد جای تعجّب دارد که چگونه نجات یافته است.

امام علیه‌السلام فرمودند: اما من می‌گویم:

«لَیسَ العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا، و أمّا العَجَبُ مِمَّن هَلَکَ کیفَ هَلَکَ مَع سَعَةِ رَحمَةِ اللّهِ؟!» (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۵۳)

اگر کسی نجات یابد جای تعجّب ندارد که چگونه نجات یافته است، بلکه اگر کسی هلاک شود جای تعجّب دارد که با وجود رحمت گسترده خداوند چگونه هلاک شده است!؟

و البته که راه کسب این رحمت واسعه الهی، نیست مگر رحمِ به خود و دیگران؛ چرا که ظلم _ چه ظلم به خود و چه ظلم به دیگران - انسان را فرسنگ‌ها از آن رحمت واسعه و فراگیر الهی دور می‌دارد! لذاست که پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در پاسخ به مردی که عرض کرد: «دوست دارم پروردگارم به من رحم کند»، فرمودند:

«اِرحَمْ نَفسَکَ، و ارحَمْ خَلقَ اللّهِ یَرحَمْکَ اللّهُ.» (کنزالعمّال، ج ۱۶، ص ۱۲۸)

به خودت و به خلق خدا رحم کن تا خداوند بر تو رحم کند.

۱. برگرفته از تفسیر نور

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه