به گزارش خبرگزاری ایمنا، قانون هوای پاک که سال ۱۳۹۶ تصویب شد، یکی از مهمترین اسناد محیطزیستی کشور است؛ قانونی فرابخشی که با هدف کنترل منابع آلاینده، کاهش انتشار ذرات مضر، ارتقای نظارت و استانداردسازی فعالیتها تدوین شده است؛ اهمیت این قانون زمانی بیشتر آشکار میشود که بدانیم سالانه هزاران نفر به دلیل آلودگی هوا دچار بیماریهای تنفسی و قلبی میشوند و خسارتهای اقتصادی ناشی از آن، به میلیاردها تومان میرسد؛ این قانون پاسخی به نگرانی عمومی و تلاشی برای بازگرداندن حق تنفس به شهروندان ایرانی است.
در این قانون، بیش از ۳۲ ماده و دهها تبصره در نظر گرفته شده است که طیف گستردهای از مسئولیتها را مشخص میکند؛ یکی از برجستهترین ویژگیهای قانون، تعریف دقیق وظایف سازمانهای مختلف همچون وزارت صنعت، وزارت نفت، وزارت کشور، وزارت نیرو، سازمان محیطزیست و شهرداریها است و این تقسیم مسئولیت موجب میشود که کنترل آلودگی نه به شکل شعاری، بلکه در قالب یک ساختار اجرایی و قابل پیگیری انجام گیرد.
قانون هوای پاک با تمرکز بر منابع آلاینده، بیش از هر چیز صنایع، نیروگاهها و خودروها را زیر ذرهبین قرار میدهد؛ خودروهای فرسوده و بدون استاندارد، یکی از تهدیدهای جدی برای هوا است که بر اساس قانون، خروج آنها از چرخه استفاده باید با جدیت پیگیری شود، همچنین تولید خودروهای جدید تنها با رعایت استانداردهای آلایندگی یورو ۴ و یورو ۵ مجاز است؛ هرچند اجرای این بخش هنوز با چالشهایی جدی روبهرو است که قانون، معاینه فنی اجباری، توسعه حملونقل عمومی و گسترش ناوگان پاک را نیز از الزامات کنترل آلودگی میداند.
از سوی دیگر، صنایع موظف شدهاند فیلترهای استاندارد، سیستمهای کنترل آلایندگی و پایشهای لحظهای را نصب و دادههای آنها را به سازمان محیطزیست منتقل کنند؛ این شفافیت دادهها موجب میشود حتی شهروندان نیز بتوانند در جریان وضعیت واقعی آلایندهها قرار گیرند و مطالبهگری عمومی افزایش پیدا کند.
قانون هوای پاک تنها به سختافزار و فناوری محدود نمیشود، بلکه به رفتار انسانی نیز توجه دارد؛ توسعه فرهنگ زیستمحیطی، آموزش در مدارس، تقویت آگاهی عمومی و تشویق مردم به استفاده کمتر از خودرو شخصی، بندهایی است که نشان میدهد قانون، نگاه اجتماعی و فرهنگی نیز دارد که بدون اصلاح رفتار شهروندی، هیچ قانون یا فناوری نمیتواند آسمان ایران را پاک نگه دارد.
یکی از چالشهای این قانون، اجرا نشدن کامل آن است که بسیاری از بندها هنوز اجرایی نشده یا با تأخیر اجرا شدهاند؛ کمبود بودجه، فرسودگی ناوگان حملونقل عمومی، ضعف نظارت و نبود هماهنگی میان دستگاهها از جمله مواردی است که مانع تحقق کامل اهداف قانون شدهاند؛ بهعبارتی، قانون روی کاغذ وجود دارد، اما تحقق آن در آسمان شهرها هنوز نیمهراه است.
با وجود تمام دشواریها، اجرای بخشهایی از قانون آثار مثبتی داشته است، توسعه معاینه فنی هوشمند، گسترش اتوبوسهای گازسوز، کنترل صنایع آلاینده و توسعه فضای سبز شهری از جمله این اقدامات است و در کلانشهرهایی همچون اصفهان، تهران و مشهد، اجرای قانون هوای پاک به بهبود نسبی شاخصهای آلودگی در برخی روزهای سال کمک کرده است؛ هرچند راهی طولانی تا رسیدن به هدف نهایی باقی مانده است.
لزوم برنامهریزی پیشدستانه و اقدام هماهنگ دستگاهها برای کاهش آلودگی هوا احساس میشود
ابوالفضل قربانی، رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حملونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه مشکل اصلی مدیریت آلودگی هوا نبود قانون نیست، به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: تا زمانی که دغدغه آلودگی هوا تنها در فصل پاییز و پس از وقوع بحران مطرح شود، امکان مدیریت مؤثر وجود نخواهد داشت و باید از ماهها قبل برای مهار آلایندهها برنامهریزی شود.
وی با تاکید بر اینکه آلودگی هوا تنها یکی از انواع آلودگیهاست و بسیاری از آلودگیهای دیگر کمتر مورد توجه قرار میگیرد، ادامه میدهد: بیتوجهی به آلودگیهای غیرهوا، که گاهی خطرات بیشتری دارند، موجب شده جامعه و مسئولان تنها در زمان اوج آلودگی نسبت به این موضوع حساس شوند و ماههای بحرانی را با دغدغههای دیرهنگام پشت سر بگذارند.
رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حملونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به اینکه آلودگی هوا هنوز به یک دغدغه جدی برای مردم و برخی مسئولان تبدیل نشده است، تاکید میکند: چون این موضوع به ضرورت درک نشده، هر سال با آغاز پاییز ناگهان همه متوجه وجود آلودگی میشوند و در نتیجه اقدامات دیرهنگام و ناکافی صورت میگیرد و مسئولان و مردم هر دو نقش اثرگذاری در این تأخیر دارند.
قربانی با اشاره به نقش استفاده بیرویه از خودروهای شخصی در افزایش آلودگی، میگوید: بخش زیادی از آلودگی هوای شهر ناشی از حجم بالای تردد خودروهاست، در حالی که بسیاری از این سفرها ضرورت چندانی ندارند و بخشی از جابهجاییها میتواند با روشهای جایگزین یا حملونقل عمومی انجام شود.
وی با اشاره به اقدامات مدیریت شهری در حوزه کاهش آلودگی و توسعه حملونقل پاک اضافه میکند: توسعه حملونقل عمومی، گسترش فضای سبز، توجه به فعالیت کارگاههای عمرانی و رعایت استانداردهای زیستمحیطی همواره مورد توجه بوده است، اما برای رسیدن به اثرگذاری واقعی باید جدیت بیشتر و عزم مشترکتری شکل گیرد و دستگاههای مختلف نیز همراه باشند.
رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حملونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به سرمایهگذاری سنگین برای تاکسیهای برقی خاطرنشان میکند: سال گذشته شهرداری هزینه قابل توجهی برای خرید تاکسیهای برقی پرداخت کرد و با وجود برخی انتقادات، هدف اصلی ارتقای کیفیت هوا و آغاز حرکت شهر به سمت حملونقل پاک بود که اکنون نتایج آن کمکم قابل مشاهده است.
قربانی با ابراز نگرانی از استفاده اندک شهروندان از خودروهای برقی میگوید: ایستگاههای شارژ برقی در سطح شهر فعال است، اما به دلیل نبود مشوقهای لازم از سوی دولت، استقبال مردم از خودروهای برقی کمتر از حد انتظار بوده و این موضوع مانع سرعت گرفتن توسعه ناوگان پاک در شهر شده است.
وی با اشاره به دشواری نگهداری فضای سبز در شرایط خشکسالی و کمآبی، ادامه میدهد: حفظ درختان شهر امروز یکی از سختترین مأموریتهای شهرداری است و بسیاری از درختان در معرض آسیب جدی قرار گرفتهاند؛ با این حال شهرداری با تمام توان از پوشش سبز شهر مراقبت میکند تا از کاهش ظرفیت زیستمحیطی جلوگیری شود.
رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حملونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به ورود اتوبوسهای برقی به ناوگان حملونقل تاکید میکند: در روزهای آینده چند دستگاه اتوبوس برقی وارد مدار بهرهبرداری میشود؛ هرچند تعداد آنها محدود است، اما این روند در ادامه توسعه یافته و به یکی از محورهای اصلی کاهش آلودگی هوا تبدیل خواهد شد.
قربانی با اشاره به نقش کلیدی هماهنگی میان دستگاههای دولتی در بهبود وضعیت هوا، میگوید: هر دستگاهی کار خود را جداگانه دنبال میکند و نگاه بخشی بر تصمیمات حاکم است، در حالی که مدیریت آلودگی نیازمند همکاری یکپارچه و همپوشانی اقدامات دستگاهها است.
وی با اشاره به اهمیت کیفیت سوخت در کاهش آلایندگی خودروها اضافه میکند: اگر سوخت استاندارد نباشد، طبیعی است میزان آلایندگی خودروها افزایش پیدا میکند، بنابراین دستگاههای تأمینکننده سوخت، خودروسازان و نهادهای تنظیمگر تردد باید به صورت هماهنگ عمل کنند تا یک نتیجه واحد و مؤثر حاصل شود.
رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حملونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر ضرورت حرکت به سمت هوشمندسازی خدمات شهری، خاطرنشان میکند: هوشمند شدن فرایندها و شبکه خدماترسانی شهری میتواند نقش قابل توجهی در کاهش ترددهای غیرضرور و بهبود کیفیت هوا داشته باشد و از مهمترین مسیرهای مدیریت نوین آلودگی به شمار میرود.
قربانی با اشاره به اینکه حل مشکل آلودگی هوا نیازمند همکاری مشترک و برنامهریزی بلندمدت است، میگوید: اگر سیاستگذاریها، نوع سوخت، استاندارد خودروها و مدیریت حملونقل هماهنگ نباشد، هیچکدام از اقدامات به نتیجه مطلوب نخواهد رسید و تنها با تلاش جمعی میتوان شرایط بهتری برای تنفس شهروندان ایجاد کرد.
ضرورت اصلاح ساختار هماهنگی دستگاهها برای اجرای مؤثر قانون هوای پاک
سعید ساکت، معاون حملونقل و ترافیک شهردار اصفهان با اشاره به اینکه قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶ اکنون بیش از هشت سال قدمت دارد، به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: باوجود تصویب این قانون، کیفیت هوا در کلانشهرها از جمله اصفهان هنوز بهبود ملموسی پیدا نکرده و این وضعیت نتیجه عوامل متعدد و درگیری دستگاههای مختلف است.
وی با بیان اینکه مواد ۹ و ۱۰ قانون هوای پاک درباره نوسازی ناوگان حملونقل عمومی هنوز با چالشهای جدی اجرایی روبهرو است، ادامه میدهد: این دو ماده که نقشی کلیدی در افزایش سهم حملونقل عمومی دارند، به دلیل عدم اجرای کامل، نتوانستهاند تأثیری پایدار در روند کاهش آلایندگی ایجاد کنند.
معاون حملونقل و ترافیک شهردار اصفهان با اشاره به مسئولیت مشترک نهادهایی همچون سازمان حفاظت محیطزیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت، پلیس راهور و شهرداریها در اجرای قانون، تاکید میکند: تعدد دستگاههای متولی و همپوشانی وظایف، روند اجرای مأموریتها را دشوار کرده و در برخی بخشها مانع تحقق کامل اهداف قانونی شده است.
ساکت با بیان اینکه بخشی از مشکلات ناشی از ابهام در مواد قانونی است، میگوید: در مواردی که فصل مشترک وظایف بین دستگاهها بهطور دقیق تبیین نشده، اجرای مأموریتها با چالش روبهرو شده و این خلأ، سرعت اجرای قانون را به شکل محسوس کاهش داده است.
وی با اشاره به فعالیت سامانه اینترنتی شهرداری اصفهان با نشانی Aqm.isfahan.ir اضافه میکند: این سامانه علاوه بر نمایش لحظهای کیفیت هوا، آرشیو هفتساله دادههای آلودگی را در اختیار عموم قرار داده و میتواند مبنای تحلیل دقیقتر وضعیت و برنامهریزی هدفمندتر قرار گیرد.
معاون حملونقل و ترافیک شهردار اصفهان با بیان اینکه شهرداری در سالهای اخیر تلاش کرده نقش تسهیلگر را در اجرای قانون ایفا کند، خاطرنشان میکند: شهرداری اصفهان از ظرفیتهای مدیریتی و فنی خود برای پیشبرد قانون هوای پاک استفاده کرده و همواره کوشیده است میان دستگاههای مختلف مرتبط با این موضوع ارتباط مؤثر برقرار کند.
ساکت با اشاره به گستردگی مسئولیتها در چرخه مدیریت آلودگی هوا میگوید: شهرداری بهعنوان گرداننده حملونقل شهری، سازمان محیطزیست بهعنوان ناظر و ضابطهگذار، وزارت صمت در زمینه پایش آلایندگی صنایع و استاندارد خودروها، پلیس راهور در کنترل تردد خودروهای دودزا و نهادهای قضائی در برخورد با منشأهای آلاینده، بخشهای مختلف اجرای این قانون را برعهده دارند.
وی با بیان اینکه بدون هماهنگی مؤثر میان نهادهای ذیربط، اجرای هیچ بخشی از قانون هوای پاک بهصورت کامل و پایدار ممکن نیست، ادامه میدهد: نبود سازوکار مشخص برای همافزایی دستگاهها موجب شده است برخی اقدامات پراکنده و کماثر باقی بماند و نتیجه مطلوب در کیفیت هوا ایجاد نشود.
معاون حملونقل و ترافیک شهردار اصفهان با تأکید بر اینکه اصلاح ساختار هماهنگی میان دستگاههای متولی باید در اولویت نخست قرار گیرد، تاکید میکند: تنها با ایجاد یک سازوکار پاسخگویی منسجم و هماهنگی هدفمند بین سازمانهاست که میتوان امید داشت اجرای قانون هوای پاک در اصفهان به سطح مطلوب و اثرگذار برسد و شهر از شرایط آلاینده کنونی فاصله بگیرد.
به گزارش ایمنا، با توجه به چالشهای متعدد در اجرای قانون هوای پاک در اصفهان، به نظر میرسد که نیاز به اصلاح ساختار هماهنگی میان دستگاههای مختلف و بهبود تعاملات بین آنها ضروری است. نهادهایی همچون سازمان محیطزیست، وزارت صنعت و پلیس راهور هرکدام در اجرای این قانون نقشهای متفاوتی دارند، اما نبود هماهنگی و توزیع نامناسب مسئولیتها، موجب کاهش اثربخشی تلاشها برای بهبود کیفیت هوا شده است؛ این ضعفها تنها با همافزایی و همکاری مؤثر میتواند برطرف شود تا از این طریق اصفهان بتواند به اهداف قانونی قانون هوای پاک نزدیکتر شود.
انتظار میرود با برنامهریزی پیشدستانه و عزم مشترک دستگاهها، علاوه بر کاهش آلودگی هوا، نگرش جامعه نسبت به مسائل زیستمحیطی نیز تغییر کند؛ توجه به حملونقل عمومی، ترویج استفاده از وسایل نقلیه پاک و ایجاد زیرساختهای لازم، گامهایی اساسی در این راستا خواهند بود.
تنها با یک رویکرد جامع و همراستا در مدیریت آلودگی، میتوان در سالهای آینده شرایط بهتری را برای تنفس سالم شهروندان فراهم کرد.