سودجویان، دنیای تاریک معتادان را تاریک‌تر می‌کنند. از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را درون مواد می‌ریزند؛ گاهی خون حیوانات، گاهی جگر مرغ، گاهی سوخته‌های نان سنگک و گاهی چرم مصنوعی را.
و به این ترتیب از تریاک گرفته تا هروئین و شیشه، همه با ناخالصی‌هایی که عوارض وحشتناکی بر جای می‌گذارند، به نام «جنس اصلی» به دست مصرف‌کنندگان می‌رسند.
«تریاک زعفرانی»؛ محبوب بسیاری از معتادان
مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، تریاک را یکی از پرمصرف‌ترین مواد در کشور که حاوی ناخالصی‌های خطرناکی است، می‌داند و می‌گوید: یکی از ناخالصی‌های رایج، سرب است که به طرز وحشتناکی خطر مسمومیت‌های شدید و آسیب به سیستم عصبی مصرف‌کنندگان را افزایش می‌دهد. برخی از تولیدکنندگان، تریاک را با مواد شیمیایی خطرناک مانند اکسیدان نیز مخلوط می‌کنند تا رنگ آن زعفرانی و جذاب‌تر شود که این تریاک «زعفرانی» محبوب بسیاری از معتادان است.
بسیاری از مصرف‌کنندگان تریاک مدعی هستند تریاک مصرفیشان ۱۰۰ درصد خالص است. غافل از اینکه بهترین تریاک دنیا آن است که میزان مورفین آن حدود ۱۵ درصد باشد. در ایران، تریاک معمولاً از نظر درصد مورفین بسیار پایین‌تر از این مقدار است و می‌توان گفت در بسیاری از مناطق کشور، مورفین تریاک‌ها به زیر ۵ درصد می‌رسد.
سعید صفاتیان در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه وضعیت هروئین هم بهتر از تریاک نیست، می‌افزاید: فروشندگان به این ماده، آرد نخودچی یا حتی داروهای آرامبخش مانند دیازپام یا لورازپام اضافه می‌کنند تا حجمش افزایش یابد؛ اما قیمت آن همان اندازه بماند. برای خوش آب و رنگ شدن هروئین، گاهی از رنگ‌ها و جلادهنده‌ها نیز استفاده می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بدترین وضعیت به شیشه اختصاص دارد. این ماده که در ابتدا تنها با استفاده از افدرین و فسفر قرمز تولید می‌شد، به دلیل قیمت بالای مواد اولیه، به سرعت مورد سوءاستفاده قرار گرفت و برای کاهش هزینه‌ها، تولیدکنندگان به استفاده از مواد ارزان‌تری مانند قرص‌های پزودوافدرین و قرص‌های سرماخوردگی روی آوردند.
شیشه‌هایی که بوی ادرار می‌دهند
این پژوهشگر حوزه اعتیاد با بیان اینکه شیشه‌های تقلبی نه تنها برای مصرف‌کننده خطرناک است؛ بلکه موجب عوارض شدید جسمی و روانی می‌شود، اظهار می‌کند: شیشه‌های آلوده به آمونیاک، بویی شبیه ادرار دارند و موجب تخریب کبد، کلیه، سیستم تنفسی و پوست می‌شوند.
صفاتیان می‌گوید: آنچه مصرف‌کنندگان آن را به عنوان «شیشه» می‌شناسند، بیشتر از آنکه یک روان‌گردان خالص باشد، ترکیبی سمی است که می‌تواند سلامت فرد را برای همیشه از بین ببرد.
رئیس اسبق کارگروه پیشگیری از اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت همچنین به تغییرات ناخالصی‌ها در سال‌های اخیر اشاره می‌کند و می‌افزاید: در سال‌های اخیر به جای استفاده از سرب، بیشتر از مواد دارویی مثل قرص‌های خواب‌آور و داروهای اعصاب و روان به عنوان ناخالصی استفاده می‌شود. این مواد می‌توانند به تریاک یا هروئین اضافه شده و سبب ایجاد اثرات خواب‌آلودگی بیشتر در مصرف‌کنندگان شوند.
صفاتیان ابراز می‌کند: بیشتر این مواد ناخالصی برای مصرف‌کننده قابل شناسایی نیستند. به همین دلیل آن‌ها معمولاً متوجه نمی‌شوند مواد مصرفیشان چه ناخالصی‌هایی دارد.
این ناخالصی‌ها نه تنها تأثیرات جسمی دارند؛ بلکه می‌توانند اثرات روانی شدیدی نیز برای مصرف‌کننده به همراه بیاورند.
داروهایی که به عنوان ناخالصی به مواد مخدر اضافه می‌شوند، ممکن است موجب افزایش اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات روانی در فرد مصرف‌کننده شوند. این عوارض روانی به ویژه در مصرف‌کنندگان دائمی و افرادی که به صورت طولانی‌مدت از مواد مخدر استفاده می‌کنند، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند اختلالات روانی مزمن منجر شود.
در برخی موارد این ناخالصی‌ها به شکل پودر و به راحتی در مواد مخدر حل می‌شوند و مصرف‌کنندگان نمی‌توانند آن‌ها را شناسایی کنند و بسیاری از آن ها نمی‌دانند مواد مصرفیشان حاوی ناخالصی‌های خطرناک است؛ برای مثال برخی از داروهای خواب‌آور که به مواد مخدر افزوده می‌شوند، می‌توانند اثرات خواب‌آلودگی شدیدتری در فرد ایجاد کنند و سبب بروز مشکلات فیزیکی مانند افت فشار خون و مشکلات تنفسی شوند.
صفاتیان با بیان اینکه میزان مصرف مواد مخدر و نشئگی ناشی از آن بستگی به فرد مصرف‌کننده و نوع و خلوص مواد مصرفی دارد، ادامه می‌دهد: بعضی افراد ممکن است با مصرف یک گرم تریاک به حال نشئگی برسند در حالی که برخی دیگر برای رسیدن به همان حال به ۱۵ گرم تریاک نیاز دارند. در مورد هروئین نیز ممکن است برخی از مصرف‌کنندگان با ۰.۱ گرم و بعضی دیگر با یک گرم هروئین به نشئگی برسند.وی همچنین توضیح می‌دهد: یکی از دلایل اصلی افزایش مصرف مواد مخدر این است که ناخالصی‌ها میزان مصرف را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ وقتی ناخالصی‌ها به مواد مخدر افزوده می‌شوند، مصرف‌کننده برای رسیدن به همان حالت اولیه نشئگی، نیاز به مصرف مقدار بیشتری از مواد دارد. این موضوع موجب می‌شود مصرف مواد افزایش پیدا کند و در نتیجه خطرات و عوارض آن نیز بیشتر شود.
ناخالصی‌های فراوان مواد مخدر وارداتی
این پژوهشگر حوزه اعتیاد می‌گوید: بسیاری از مواد مخدر وارداتی به کشور دارای ناخالصی‌های خطرناک هستند و متأسفانه این مواد معمولاً با روش‌های پنهانی و زیرزمینی به موادمخدر اصلی اضافه می‌شوند و مصرف‌کنندگان هیچ‌گاه از خطرات آن‌ها آگاه نخواهند شد.صفاتیان در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر هیچ برنامه مشخصی برای شناسایی ناخالصی‌های مواد مخدر در کشور وجود ندارد، اظهار می‌کند: در گذشته، ما در ستاد مبارزه با مواد مخدر اقدام‌هایی برای شناسایی ناخالصی‌های مواد مخدر انجام دادیم؛ اما متأسفانه امروزه این نوع اقدام‌های علمی در کشور صورت نمی‌گیرد. این در حالی است که شناسایی و تحلیل ناخالصی‌ها می‌تواند به پیشگیری از مصرف مواد مخدر با ناخالصی‌های خطرناک کمک کند و به مصرف‌کنندگان اطلاعات بهتری در مورد مواد مصرفیشان بدهد.
وی می‌افزاید: سالانه ۵ تا ۶ هزار نفر در ایران به دلیل مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند؛ بسیاری از این مرگ‌ها به دلیل اوردز؛ به ویژه اوردز متادون است. مصرف بیش از حد متادون به ویژه در میان کودکان، یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در این حوزه به شمار می‌آید.
صفاتیان در تحلیلی جامعه‌شناختی از الگوی مصرف مواد می‌گوید: این روزها مصرف مواد روان‌گردان به ویژه گُل، به شدت در میان نوجوانان و جوانان افزایش یافته و این در حالی است که ستاد مبارزه با مواد مخدر و دیگر نهادهای مرتبط هیچ برنامه جامع و هدفمندی برای کنترل و کاهش مصرف مواد روان‌گردان در میان نوجوانان ندارند.
در حال حاضر هیچ یک از مناطق کشور را نمی‌توان یافت که مسئولان و مدیران ادعا کنند برنامه‌ای برای کاهش مصرف مواد مخدر در آنجا اجرا کرده‌اند و نتیجه داده است.
نگاه امنیتی به اعتیاد
وی می‌افزاید: من به عنوان کسی که سال‌ها در این حوزه فعالیت داشته، هیچ برنامه پیشگیری مؤثری در کشور ندیده‌ام؛ چراکه نگاه به اعتیاد همچنان امنیتی و انتظامی است؛ در حالی که اعتیاد یک آسیب اجتماعی است و باید با آن به صورت اجتماعی برخورد شود.مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر با انتقاد از نبود تغییر در ساختار ستاد مبارزه با مواد مخدر بیان می‌کند: مسئولیت مبارزه با مواد مخدر با این ستاد است؛ اما نگاه به مواد مخدر همچنان امنیتی است تا اجتماعی و درمانی. این نگاه مانع آن می‌شود که برنامه‌های پیشگیری و درمان به طور مؤثر اجرا شوند.
در تمام این سال‌ها گرچه کشفیات در حوزه مواد مخدر بیشتر شده؛ اما نتیجه‌ای برای کاهش مصرف و کنترل آن نداشته است. واقعیت اینکه در ایران هیچ‌وقت کمبود مواد مخدر وجود نداشته است.
رهبر معظم انقلاب بیش از ۱۲ سال پیش دستور دادند دستگاه‌های مختلف باید با آسیب‌های اجتماعی مقابله کنند و نخستین آسیب اجتماعی را مواد مخدر اعلام کردند. در آن زمان، گروه‌های مختلف از جمله قوه قضائیه، قوه مقننه و وزارتخانه‌ها به این نتیجه رسیدند که مواد مخدر بزرگ‌ترین آسیب اجتماعی است؛ اما متأسفانه هنوز هم نگاه غالب به این موضوع، امنیتی بوده و نتیجه آن، ناکارآمدی برنامه‌های پیشگیری و درمان است.
سیاست‌های کشورهای همسایه و ورود مواد جدید
این پژوهشگر حوزه اعتیاد در ادامه به تهدیدهای جدید ناشی از ورود مواد مخدر از کشورهای همسایه و منطقه اشاره و اظهار می‌کند: در حالی که کشت تریاک در افغانستان کاهش یافته؛ اما متأسفانه کشت مواد مخدر در کشورهای همسایه مانند ترکیه و عراق در حال افزایش است به طوری که در عراق، تولید مواد روان‌گردان و حشیش افزایش یافته و در کنار آن، دارویی به نام «کاپتاگون» که در میان گروه‌های تروریستی داعش مصرف می‌شد، در حال تولید است.
این دارو وارد منطقه ما شده و از آن برای تولید مواد جدید مانند شیشه و دیگر مواد روان‌گردان استفاده می‌شود. اگر این روند ادامه پیدا کند، باید منتظر باشیم که در چند سال آینده مصرف مواد سنتی مانند تریاک کاهش یابد و مواد جدید روان‌گردان جایگزین شوند. این تهدیدی جدی است که باید از حالا به آن توجه کنیم و برنامه‌هایی را برای مقابله با آن در نظر بگیریم.
وی در پاسخ به پرسشی در مورد تغییرات در سن شروع مصرف مواد مخدر نیز می‌گوید: مواد روان‌گردان مانند گُل و حشیش بیشتر در سنین پایین؛ از جمله در دوران دبیرستان مصرف می‌شوند. این مواد به طور فزاینده‌ای در میان نوجوانان رایج شده در حالی که مواد سنتی مانند تریاک معمولاً در سنین بالاتر مصرف می‌شود؛ به ویژه در حدود ۲۰ تا ۲۱ سالگی. این تغییرات در الگوی مصرف مواد نشان‌دهنده تغییرات فرهنگی و اجتماعی بوده که در جامعه ما در حال رخ دادن است.رئیس اسبق کارگروه پیشگیری از اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت با بیان اینکه نسبت مصرف‌کنندگان مواد روان‌گردان در ایران در سال‌های اخیر تغییر کرده، می‌افزاید: در گذشته تقریباً ۹۵ درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران مرد بودند و ۵ درصد زن؛ اما اکنون این آمار به حدود ۹۰ درصد مردان و ۱۰ درصد زنان تغییر کرده و این تغییر نشان‌دهنده افزایش مصرف مواد مخدر در میان زنان است که می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه باشد.