به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ شامگاه چهارشنبه پنجم آذرماه، انجمن‌های علمی حوزه میزبان نشستی تخصصی با موضوع «تاریخ تطور دانش کلام در حوزه علمیه قم در یکصد سال اخیر» بود. در این جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس بنیاد بین‌المللی امامت، سیر تحول این دانش را تبیین کرد.
وی در ابتدای سخنان خود تأکید کرد که این مسیر، برخلاف برخی رشته‌ها، یک «جریان کاملاً درون‌زا» بوده که از نقطه صفر به «قله‌ای» دست یافته که در تاریخ تشیع بی‌سابقه است.
دوره اول: دوره تأسیس (۱۳۰۱ تا ظهور چالش‌ها)
حجت‌الاسلام سبحانی آغاز تحول را با تأسیس حوزه قم توسط آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۱ شمسی مرتبط دانست.
ایشان وضعیت علمی کلام در بدو تأسیس را «بسیار ضعیف» توصیف نمود و بیان داشت: خلأ علمی باعث شد حوزه در برابر دو تهدید فکری اساسی یعنی جریان سکولار روشنفکری و جریان اصلاح دینی آسیب‌پذیر باشد. وی افزود که تلاش‌های آیت الله حائری، تنها برای «ضمانت» بقای بنیان‌های علمی صورت گرفت.
دوره دوم: کنشگری پاسخگو و مقابله با بحران‌های فکری
سخنران نشست گفت: در این مرحله که با زعامت آیت‌الله بروجردی همزمان شد، حوزه قم ماهیت «کنشگرانه» به خود گرفت. این دوره شاهد دو چالش جدی و بزرگ فکری بود:
۱.چالش تجدیدنظرطلبی مذهبی: که اوج آن با انتشار کتاب اسرار هزار ساله حکمی‌زاده و پاسخ کوبنده امام خمینی (ره) متجلی شد.
۲.چالش مارکسیسم: که نیازمند مقابله نظری جدی بود.
وی در ادامه خاطرنشان ساخت: واکنش‌ها شامل نقدهای مستدل بر مبانی مارکسیسم و پاسخ‌های نظری به نقد دین بود، هرچند که حوزه در برابر تبلیغات مسیحی فعال‌تر از بابیت و بهائیت برخورد کرد.
دوره سوم: دوران تعیین‌کننده: تولید زیرساخت‌ها (۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷)
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی تأکید کرد: دوره سوم، مقطعی «تعیین‌کننده» است، زیرا زیرساخت‌های فکری برای تبدیل شدن به یک قدرت نظری مهیا شد. وی بیان نمود که این دستاوردها از سه مجرای اصلی محقق شد: بسط نشر (انتشار اولین نشریات علمی دینی)، توسعه نهادی (تأسیس مراکزی نظیر مدرسه حقانی) و نهضت ترجمه (پاسخ به گفتمان‌های فکری غرب).
وی در خصوص شخصیت‌های کلیدی این دوره اشاره کرد و گفت: پنج شخصیت محوری یعنی علامه طباطبایی، شهید مطهری، مرحوم آیت‌الله صافی گلپایگانی، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله جعفر سبحانی به عنوان موتورهای محرک این تحول فکری شناخته می‌شوند.
دوره چهارم: نهضت بزرگ کلامی و نهادینه‌سازی پس از انقلاب (از ۱۳۵۷)
حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی این دوره را «نهضت بزرگ کلامی» نام‌گذاری کرد و اذعان داشت: این مرحله شامل تأسیس چند رکن اساسی در نهادینه‌سازی دانش کلام در قم است:
- تدوین درسنامه‌ها
- رسمیت‌بخشی به مبانی
- تأسیس رشته تخصصی کلام
- توسعه کلام شیعی
- تکمیل ساختار دانش
- گسترش به حوزه‌های نوین
- نظام‌مندسازی رصد ادیان
کلام حوزه قم، جریانی درون‌زا
در پایان، حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی بر این نکته پافشاری کرد که تاریخ کلام حوزه قم، بر خلاف فقه، یک «جریان درون‌زا» است که «از صفر» تحول‌آفرینی کرده است. وی با قاطعیت اظهار داشت: دانش کلام در قم به «قله‌ای» دست یافته است که در سایر مراکز تشیع نمونه‌ای ندارد و این دستاورد «نویدبخش نزدیکی به عصر طلایی کلام» است.
.........................
پایان پیام