به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اخیراً به همت موسسه انتشاراتی قدیانی و با همکاری شهرداری تهران مجموعه بیست‌وپنج جلدی «متولد تهران» در اختیار نوجوانان قرار گرفته است.
نویسنده این مجموعه احسان ناظم‌بکایی است و تصویرگری کتاب‌ها را سلمان رئیس‌عبداللهی و محمدرضا دوست‌محمدی انجام داده‌اند؛ هر کدام از این کتاب‌ها پنج قصه دارند و در هرکدام از شخصیت‌ها که نام کتاب را به خود اختصاص داده‌اند، وجه تهرانی بودنشان برجسته شده و نسبت و داستان آنها با شهر تهران مورد نظر بوده است.
با هم مروری بر این کتاب‌ها خواهیم داشت:
غلامرضا تختی
این کتاب داستانهای «خرس»، «میخچه»، «از یوسف‌آباد تا راه‌آهن»، «تولد در تولیدو» و «تنهایی» را شامل می‌شود. این داستان‌ها بهانه‌ای شده‌اند تا نوجوانان هرچه بیشتر با شخصیت غلامرضا تختی، کشتی‌گیر و پهلوان ملی، آشنا شوند.
شهید منصور ستاری
دومین کتاب از مجموعه متولد تهران شامل داستانهای «روز پدر»، «گرگ‌ها»، «گزیر و گریزی از عشق نیست»، «عاشق پرواز» و «عباس آمدم» است و نوجوانان با خواندن این قصه‌ها هرچه بیشتر با شخصیت و دلاوری‌های منصور ستاری، فرمانده شهید نیروی هوایی ارتش آشنا می‌شوند.
منصور پورحیدری
سومین کتاب از این مجموعه به داستانهای «دفاع قلهک»، «خانه آبی»، «استقلال در صندوق عقب»، «منصور و ناصر» و «باران» درباره منصور پورحیدری، فوتبالیست و مربی اسبق تیم ملی و استقلال، اختصاص دارد. پورحیدری ششم بهمن ۱۳۲۴ در محله خراسان به دنیا آمد و ۱۴ آبان ۱۳۹۵ درگذشت. خیابان محل زندگی‌اش در قیطریه به نام او مزین شده است. جالب است بدانید این مدافع خوش‌اخلاق تنها فوتبالیست ایرانی بود که هم در قامت بازیکن و هم به عنوان مربی جام قهرمانی باشگاه‌های آسیا را بالای سر برد.
توران میرهادی
احسان ناظم‌بکایی در چهارمین کتاب «متولد تهران» داستانهای «زایمان در چادر»، «فرهاد»، «آخرین نامه»، «کاوه» و «دیدار روی قبر» را آورده تا نوجوانان با خواندن این قصه‌ها هرچه بیشتر با شخصیت برجسته حوزه تعلیم و تربیت، توران میرهادی، آشنا شوند. این بانوی فرهنگی موسس مجموعه آموزشی فرهاد و از پایه‌گذاران شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان به شمار می‌رود و خیابانی در حوالی خیابان ابوریحان به نام وی مزین است. توران میرهادی، این معلم و استاد فرهیخته، ۲۶ خرداد ۱۳۰۶ در چادری در ییلاقات شمیرانات تهران به دنیا آمد و ۱۸ آبان ۱۳۹۵ درگذشت.
مه‌لقا ملاح
پنجمین کتاب مجموعه «متولد تهران» به معرفی مه‌لقا ملاح، فعال محیط زیست و کتابدار، اختصاص دارد؛ کسی که لقب مادر محیط زیست را به وی دادند. نویسنده در قالب داستانهای «توسری»، «رفیق»، «بهار خاموش»، «تهران بی‌درخت» و «خانه محمودیه» به معرفی این شخصیت بارز فرهنگی پرداخته است؛ زنی که در طول عمر خود کوشید هیچ زباله‌ای تولید نکند و انتشار نشریه «فریاد زمین» برای جلب توجه به مسئله محیط زیست از یادگارهای وی است. این بانوی فرهیخته ۳۱ شهریور ۱۲۹۶ در تهران به دنیا آمد و ۱۷ آبان ۱۴۰۰ درگذشت. اکنون نام خیابانی در منطقه یک به «مه‌لقا ملاح» مزین است.
منوچهر ستوده
ششمین کتاب، معرفی منوچهر ستوده، ایران‌شناس، جغرافی‌دان، تاریخ‌شناس و استاد دانشگاه تهران در قالب داستانهای «شیرینی تلخ»، «کالج آمریکایی‌ها»، «خون است دلم برای ایران»، «ستوده بیابانی» و «دندان پدربزرگ» است. در بخشی از یکی از داستانهای این کتاب می‌خوانید: «دور و برش پراز کتاب بود. با اینکه چهارده سال قبل کتابخانه شخصی‌اش را با بیش از دوهزار و پانصد کتاب، صدوهفتاد عنوان نشریه ادواری و تعداد زیادی عکس، نقشه، یادداشت و وسایل شخصی به کتابخانه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اهداکرده بود اما باز هم کتاب زیاد داشت. حس می‌کرد دستگاهی کتاب‌یاب و کتاب‌خواه درون خود دارد چه آن زمان که در نوجوانی مسئول کتابخانه دبیرستان البرز بود و چه وقتی در چهل‌سالگی و دهه ۱۳۳۰ کتابخانه دانشگاه تهران را سامان داد…»
محمدرضا طالقانی
احسان ناظم‌بکایی، هفتمین کتاب از این مجموعه را به معرفی شخصیت محمدرضا طالقانی، کشتی‌گیر و رئیس اسبق فدراسیون کشتی اختصاص داده است. وی در محله درخونگاه تهران به دنیا آمد اما نام فامیلی‌اش اصالت طالقانی او را می‌رساند. طالقانی که ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ محافظ امام بود، در پاسداران زندگی می‌کند و پای ثابت هیئت‌های عزاداری سنتی است و سیزدهم هر ماه قمری در خانه‌اش مجلس دارد. داستانهای کتاب «محمدرضا طالقانی» شامل «لحاف، تشک»، «ساعت چهار بعدازظهر»، «پاچنار تا پاریس»، «بادیگارد امام» و «بوستان چهارم» است.
ژاله علو
هشتمین کتاب نیز به معرفی ژاله علو، بازیگر، دوبلور و گوینده فقید کشورمان اختصاص دارد. در بخشی از داستان «ژاله» از این کتاب می‌خوانیم: «پدر رو به او کرد و گفت: شوکت من بهت اعتماد کامل دارم. می‌دونم هرکاری می‌کنی درسته و بهش فکر می‌کنی. گوشت به حرفای این خاله‌زنکای ریش‌دار، بدهکار نباشه. خودش را در آغوش امن پدر انداخت. دست نوازش پدر را بر سر خود حس کرد. بی‌اختیار اشک از چشم‌هایش جاری شد و بر آجرهای ختایی کف بالکن افتاد. دیگر با خیال راحت‌تری به کارهایش می‌رسید. بدون دغدغه و نگرانی برای ضبط نمایش‌های رادیویی ساعت‌های متمادی در استودیو می‌ماند…»
عبدالله انوار
«متولد تهران ۹» به معرفی عبدالله انوار، نسخه‌شناس، مترجم و استاد دانشگاه در قالب داستانهای «جنگل تک‌درخت»، «تحصیل تا پایان»، «من جلال آل‌احمد نیستم»، «حاجی خراس» و «خلوت با بوعلی سینا» اختصاص دارد. انوار بیش از دو دهه رئیس بخش نسخه‌شناسی کتابخانه ملی ایران بود و تحقیقات زیادی پیرامون تهران انجام داد. شرح مبسوطی بر کتاب شفای ابن سینا نوشت و کتاب‌های زیادی را تصحیح و ترجمه کرد. خیابانی هم در نزدیکی آرشیو ملی ایران به یاد او نامگذاری شده است. انوار ۱۸ مرداد ۱۳۰۳ به دنیا آمد و در ۹۸ سالگی درگذشت. پیکر وی در قبرستان ابن‌بابویه شهرری آرام گرفته است.
علی پروین
«علی پروین» نام دهمین کتاب از این مجموعه است و احسان ناظم‌بکایی در این کتاب، در قالب داستانهای «کله‌پاچه»، «جواهری در زمین»، «مامان نصرت»، «هفت ابدی» و «زیارت سید عبدالعظیم»، به معرفی شخصیت بازیکن، کاپیتان و سرمربی اسبق تیم‌های ملی ایران و پرسپولیس پرداخته است. پروین که متولد سوم مهر ۱۳۲۵ و بزرگ‌شده محله عارف است در دهه پنجاه ستاره تیم ملی بود و به او لقب سلطان دادند. او در اولین تجربه جام جهانی کاپیتان ایران بود و تیم ملی با مربی‌گری او توانست به اولین قهرمانی در آسیا دست یابد.
آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی
«متولد تهران ۱۱» آیت‌الله آقامجتبی تهرانی نام دارد. تهرانی استاد اخلاق و مدرس حوزه‌های علمیه تهران بود. در بخشی از داستان «این کلاس تعطیل نیست» از این کتاب می‌خوانیم: «حاج آقا اگر می‌شه درس رو دیرتر شروع کنید. هوا سرده و ما نمی‌تونیم طوری از خونه بیاییم بیرون که شش‌ونیم صبح در مدرسه حاضر باشیم. چند طلبه دیگر که کنارش بودند با تکان‌دادن سر خواسته او را تایید کردند. استاد ناگهان برآشفت. مرد حسابی من ساعت هشت و نه شب یکسره با ماشین از مشهد تا تهران اومدم برای اینکه جلسه درس‌مون تعطیل نشه…»
مهدی الوانی
دوازدهمین کتاب از این مجموعه به معرفی شخصیت مهدی الوانی، پدر علم مدیریت دولتی ایران، اختصاص یافته است. وی که ۲۲ دی ۱۳۲۳ در امیریه به دنیا آمده ده‌ها مقاله و کتاب علمی در زمینه مدیریت نوشته و از اعضای فرهنگستان علوم است. داستانهای این کتاب شامل «پسر سید»، «بینوایان»، «گرگ‌ها»، «خواستگاری در بلوار الیزابت» و «به خانه برمی‌گردیم» است. در یکی از داستانهای این کتاب می‌خوانید: «به‌به آقا سیدمهدی چه بزرگ شدی ماشاءالله وقتی به دنیا اومدی بابات خیلی خوشحال بود… انگار دنیا رو داده بودن بهش. خم شد و سینه او را بوسید. بی‌اختیار نگاهش به جیب مرد افتاد. سر اسکناس نویی از آن بیرون شده بود.»
غلامحسین بنان
سیزدهمین کتاب این مجموعه به معرفی غلامحسین بنان، خواننده آوازهای ماندگاری مانند ای ایران و الهه ناز در قالب داستانهای «ارث پدری»، «خوانندگی هم شد کار؟»، «ای مرز پرگهر»، «چشم‌هایش» و «شش وچهل‌وپنج دقیقه» پرداخته است. اینک سطرهایی از یکی از داستانهای این کتاب: «هنرنمایی غلامحسین که تمام شد از پشت ارگ برخاست. حاضران هم برخاستند و بی‌وقفه برایش دست زدند. میرزا کریم‌خان پیش رفت، دستی بر سر او کشید و چیزی خواست که حرف دل خیلی‌ها بود. یه بار دیگه همین تصنیف رو بخون. غلامحسین قبول کرد وپشت ارگ برگشت. این بار بهتر از دفعه قبل زد و خواند. میرزا کریم‌خان رو به شرف‌السلطنه کرد: خوشحالم که استعداد خوانندگی‌ش رو از من به ارث برده.»
ابوالحسن میرزا علی
کتاب چهاردهم این مجموعه «ابوالحسن میرزا علی» نام دارد و احسان ناظم‌بکایی به کمک تصویرگری سلمان رییس‌عبداللهی داستانهای «علی اصغر»، «سحر پرده»، «در جست‌وجوی دیوار»، «اسماعیل» و «اگر با من نبودش هیچ میلی» را برای معرفی نقال و پرده‌خوان برجسته کشورمان خلق کرده است. ابوالحسن میرزاعلی متولد ۱۳۲۵ در تهران است. وی علاوه بر تعزیه به واسطه صدای خوب و تسلط بر دستگاه‌های آوازی و ادبیات کهن در نقالی و پرده‌خوانی هم شهره شد. وی صاحب نشان درجه یک هنری است.
شهید محسن وزوایی
کتاب دیگر این مجموعه به معرفی شخصیت شهید محسن وزوایی در قالب داستانهای «بازی‌دراز، شبیه البرز»، «رفتن به آمریکا»، «ترورهای تابستانی تهران»، «صید صدام» و «اردیبهشت» اختصاص دارد. وی متولد پنجم مرداد ۱۳۳۹ بود و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ در عملیات بیت‌المقدس به شهادت رسید. او زمان انقلاب دانشجوی شیمی دانشگاه شریف بود. وزوایی در زمان جنگ به کوه‌های بازی‌دراز کرمانشاه رفت. او که فرمانده تیپ تازه‌تاسیس سیدالشهدا بود در اولین روزهای عملیات بیت‌المقدس در خوزستان شهید شد. خیابان آزادگان در حوالی خیابان شهید مطهری که محل زندگی خانواده‌اش بود به نام و نقش او مزین شده است.
نادر ابراهیمی
شانزدهمین کتاب از مجموعه متولد تهران به معرفی نادر ابراهیمی در داستانهای «عاشق کار»، «در آرزوی سربازی»، «ازدواج نادر»، «خون دل‌ها خورده‌ایم» و «خیابان هفدهم» اختصاص دارد. این نویسنده و کارگردان اصالتاً کرمانی بود اما در تهران متولد و بزرگ شد. مشاغل گوناگونی از حسابداری حجره بازار تا تاسیس انتشارات را در این شهر تجربه کرد. ابراهیمی با نوشتن رمان و ساخت سریال آتش بدون دود و سفرهای دورو دراز حامی و کامی معروف شد. خیابان هفدهم امیرآباد که ششمین و آخرین خانه نادر ابراهیمی در آن قرارداشت به نام او مزین شده و موزه یادمانش کنار باغ کتاب تهران برپاست.
مرتضی احمدی
کتاب دیگر احسان ناظم‌بکایی «مرتضی احمدی» است و داستانهای «بچه تهران»، «خوشبختی پرمی‌کشد»، «پرسپولیس»، «شاهد ترور شاه» و «بدو بدو دل بده» را شامل می‌شود. مرتضی احمدی، هنرمند، بازیگر و خواننده کشورمان طی ۹۰ سال عمر خود نماد زندگی و هویت تهران بود و کوشید با ثبت و ضبط آوازهای محلی و فولکلور، صدای تهران قدیم را ماندگار کند. نگارش کتاب‌هایی مانند «پرسه در احوالات ترون و ترونیا» و «فرهنگ بر و بچه‌های ترون» بخش دیگری از تلاش‌هایش بود. او با دوبله شخصیت روباه مکار کاتون پینوکیو و بازی در حدود ۹۰ فیلم و سریال به یکی از گویندگان و بازیگران هنرمند ماندگار و خاطره‌انگیز تهرانی بدل شد.
طوبی آزموده
هجدهمین کتاب از مجموعه متولد تهران درباره طوبی آزموده است. وی از فعالان فرهنگ و آموزش زنان و موسس مدرسه ناموس بود؛ زنی سختکوش که برای تعلیم زنان در اواخر عصر قاجار و اوایل دوران پهلوی تلاش کرد. مدرسه ناموس که از اولین مدارس دخترانه در تهران به شمار می‌رفت توسط او تاسیس شد. او همچنین موسس اولین دبیرستان دخترانه در تهران و ایران بود. مزار وی در قبرستان ظهیرالدوله دربند قراردارد و خیابانی در حوالی چهارراه حسن‌آباد به نام او مزین است.
سعدی افشار
نوزدهمین کتاب از مجموعه متولد تهران به معرفی سعدی افشار، بازیگر نقش‌های روحوضی و سیاه‌باز معروف تهران اختصاص دارد. وی ۲۴ مرداد ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد و ۳۰ فروردین ۱۳۹۳ در خانه خود واقع در خیابان شیخ هادی درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. در بخشی از داستان «تنهای تنهای تنها» از این کتاب می‌خوانیم: «در مراسم شب هفت، سحر نوه او و دختر سودابه پیراهن سیاه‌بازی پدربزرگش را به تئاتر سنگلج سپرد تا یادگار بماند. افتخار می‌کنم که نوه او هستم اما خودم رو در حدی نمی‌دونم که حرفی درباره‌ش بزنم…»
علی حاتمی
نام بیستمین متولد تهران «علی حاتمی» است. این نویسنده و کارگردان حوالی چهارراه مختاری متولد شد و دغدغه‌اش نمایش فرهنگ اصیل ایرانی و هویت و گذشته ایران‌زمینی در سینما و تلویزیون بود. فیلم و سریال‌های هزاردستان، کمال‌الملک، دلشدگان، مادر و سوته‌دلان از آثار مطرح علی حاتمی به‌شمار می‌آیند. به حاتمی لقب سعدی سینمای ایران را داده‌اند. او نگاهی شاعرانه به هنر هفتم داشت. شهرک سینمایی غزالی در غرب تهران به همت علی حاتمی ساخته شد که بعدها آنجا را به اسم او نامگذاری کردند. وی ۱۴ آذر ۱۳۷۵ درگذشت و پیکرش در قطعه ۸۸ بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
حسین لرزاده
بیست‌ویکمین کتاب این مجموعه «حسین لرزاده» نام دارد و نویسنده با خلق داستانهای «گره با گره»، «مرغ فرانسوی غازه؟»، «گنبد تا گنبد»، «متخصص استهلاک انحراف قبله» و «خانه به خانه» تلاش کرده نوجوانان را با شخصیت این معمار و نقاش مشهور ایرانی آشنا کند. لرزاده یکی از مشهورترین معماران سنتی ایران بود و بناهای ماندگار فراوانی را از خود به یادگار گذاشت. بنای آرامگاه فردوسی، کاخ مرمر و مساجد اعظم قم، سجادیه، سلمان زعیم، فرازنده، لرزاده در تهران از جمله بناهایی‌اند که توسط او طراحی و ساخته شده‌اند. خانه‌اش پس از مرگ مدتی خانه موزه شد و پیکرش را در قرائتخانه لرزاده به خاک سپردند.
سیدابوالقاسم شجاعی
بیست‌ودومین کتاب از این مجموعه «سیدابوالقاسم شجاعی» و شامل داستانهای «یک حبه قند»، «قدم»، «پنالتی‌های عابدزاده»، «تیشرت سبز» و «باجناق» است. سیدابوالقاسم شجاعی، واعظ، خطیب و روضه‌خوان، متولد محله مولوی و ساکن میدان قیام بود. در حسینیه‌ها و هیئت‌های مطرح تهران مثل حسینیه بزازها منبر می‌رفت و از پایه‌گذاران حسینیه فاطمیون در خیابان مجاهدین اسلام محسوب می‌شد. از شاگردان محمدتقی فلسفی، خطیب مشهور بود و تا زمان درگذشت، ریاست جامعه مبلغین تهران را بر عهده داشت. وی ۳۱ مهر ۱۳۹۷ درگذشت و پیکرش را در قبرستات وادی کربلا به خاک سپردند.
میرزا ابوالقاسم عطار تهرانی
بیست‌وسومین کتاب از این مجموعه نیز «میرزا ابوالقاسم عطار تهرانی» نام دارد و داستانهای «سفره‌دار»، «عباس شوفر»، «خوشگلا»، «خانه امن» و «عطری در باغ بهشت» را شامل می‌شود. صاحب عنوان این کتاب روضه‌دار و روضه‌خوان و متولی یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین روضه‌های خانگی تهران در حوالی بازار بود. حسینیه او به علت تاکید بر عزاداری سنتی همواره مورد توجه علما و بزرگان بود و اصرار زیادی به برپایی مجالس اصیل روضه داشت. شغلش عطاری بود و نام خانوادگی او هم از شغلش گرفته شده است. وی سوم اردیبهشت ۱۳۶۱ درگذشت و بعد از فوت پیکرش را در قبرستان بهشت قم دفن کردند.
شهید مسعود علی‌محمدی
کتاب دیگر این مجموعه نیز «شهید مسعود علی‌محمدی» نام دارد و احسان ناظم‌بکایی در آن با خلق داستانهای «تولد به وقت شهریور»، «تصمیم صغری»، «زن درس‌خوان نمی‌خواهم»، «برف» و «خداحافظ» تلاش کرده نوجوانان را با گوشه‌هایی از شخصیت اولین شهید هسته‌ای و استاد فیزیک دانشگاه تهران آشنا کند. مسعود علی‌محمدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بود و در زمینه ذره‌های بنیادی تخصص داشت و مقالات متعددی را در مجلات معتبر جهان منتشر کرد. او را مقابل خانه‌اش در محله قیطریه با بمب به شهادت رساندند و پیکرش در امامزاده علی‌اکبر به خاک سپرده شد.
علی نصیریان
عنوان آخرین کتاب از این مجموعه به نام «علی نصیریان» بازیگر، نویسنده و کارگردان کشورمان مزین شده و شامل داستانهای «تک‌پسر خجالتی»، «ونک تا خارک»، «ممنونم مینو»، «چهارشنبه» و «سرتراشیده» است. نصیریان پنجم بهمن ۱۳۱۳ در محله شاهپور به دنیا آمد. وی از چهره‌های مطرح تئاتر و سینمای ایران است و در فیلم‌ها، سریال‌ها و تئاترهای متعددی نقش‌آفرینی کرده است. نصیریان چهره‌ای ماندگار و دارنده نشان درجه یک هنری است و دو سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر دارد. خیابانی در محله دروس به پاسداشت مقام هنری وی نامگذاری شده است.
∎