چین در کارزار خود علیه ژاپن بر سر استان اوکیناوا که بخش اصلی جزایر ریوکیو را دربر می‌گیرد، با طرح روایت «وضعیت حقوقی نامشخص ریوکیو» جبهه تازه‌ای گشوده است.
به گزارش بی‌بی‌سی، این اقدام چین پس از سخنان سانائه تاکایچی، نخست‌وزیر ژاپن، در اوایل نوامبر صورت گرفت. تاکایچی هشدار داده بود که اگر چین علیه تایوان از زور استفاده کند، ممکن است «شرایطی تهدیدکننده برای بقای ژاپن» ایجاد شود و در نتیجه، زمینه ورود نیروهای دفاعی ژاپن به درگیری فراهم شود. این اظهارات با واکنش تند مقام‌های رسمی، رسانه‌ها و افکار عمومی چین روبه‌رو شد و به بروز تنشی دیپلماتیک انجامید.
در همین راستا، رسانه‌ها و مفسران چینی بیش از پیش بر «گذشته استعماری ژاپن» در ریوکیو و حق تعیین سرنوشت ساکنان این منطقه تاکید می‌کنند. پکن این مسئله را ابزاری مهم برای مقابله با آنچه «کارشکنی» ژاپن در تلاش‌های چین برای «یکپارچگی دوباره» درباره تایوان می‌داند، تلقی کرده و از آن بهره‌برداری می‌کند.
جزایر ریوکیو چه اهمیتی دارند؟
جزایر ریوکیو رشته‌ای از جزایر هستند که از جنوب‌غرب جزیره کیوشوی ژاپن تا تایوان امتداد دارند. قرار گرفتن آن‌ها بر نخستین زنجیره جزایر آمریکا، که به عنوان خطی حائل در برابر چین عمل می‌کند، به این منطقه اهمیت راهبردی حیاتی می‌دهد؛ چون مانند گلوگاهی، دسترسی چین را از دریای چین شرقی به غرب اقیانوس آرام محدود می‌کند. افزون بر این، حدود سه‌چهارم پایگاه‌های نظامی آمریکا در ژاپن در همین منطقه قرار دارد.
از نظر تاریخی، پادشاهی ریوکیو، بزرگ‌ترین واحد سیاسی این جزایر، از سال ۱۳۹۲ میلادی خراج‌گزار دودمان‌های چین بود. اما این پادشاهی پس از حمله حاکم ژاپنی ساتسوما از جزیره کیوشو در سال ۱۶۰۹ ناچار شد به ژاپن نیز خراج بپردازد. ژاپن سرانجام در سال ۱۸۷۹ این سرزمین را به طور رسمی به عنوان استان اوکیناوا به خاک خود ملحق کرد.
این جزایر همچنین صحنه آخرین نبرد بزرگ جنگ جهانی دوم بودند؛ نبردی که تلفات سنگینی برای آمریکا و ژاپن بر جا گذاشت و خسارات گسترده‌ای به زیرساخت‌ها و جمعیت غیرنظامی جزایر وارد کرد و بر تصمیم واشنگتن برای استفاده از سلاح هسته‌ای تاثیر گذاشت.
پس از جنگ، این جزایر زیر قیمومیت آمریکا اداره می‌شدند تا اینکه در سال ۱۹۷۲، سالی که ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور آمریکا، سفر تاریخی خود به چین را انجام داد و توکیو روابط رسمی با پکن برقرار و پیوندهای دیرینه‌اش با تایپه را قطع کرد، دوباره به حاکمیت ژاپن بازگشتند.
نکته حائز اهمیت آن است که انتقال اختیارات مربوط به اداره این جزایر، جزایر سنکاکو را نیز در بر می‌گرفت؛ جزایری نزدیک اوکیناوا که ژاپن آن‌ها را اداره می‌کند و چین و تایوان آن‌ها را با نام جزایر دیائو مطالبه می‌کنند. این جزایر به یکی از کانون‌های تنش در مناقشه سرزمینی میان پکن، توکیو و تایپه تبدیل شده‌اند و طرح پرسش درباره وضعیت اوکیناوا می‌تواند مالکیت ژاپن بر سنکاکو را هم تضعیف کند.
بنابراین، با توجه به نزدیکی جغرافیایی این جزایر به تایوان و استقرار پایگاه‌های نظامی آمریکا در آن‌ها، اگر چین در قبال تایوان به زور متوسل شود و ژاپن و آمریکا نیز مداخله نظامی کنند، جزایر ریوکیو می‌توانند به یکی از کانون‌های اصلی درگیری تبدیل شوند.
در همین زمینه، رسانه‌های دولتی چین پیش‌تر نیز در دوره‌های تنش با توکیو، حاکمیت ژاپن بر اوکیناوا را به چالش کشیده‌اند. اما پس از سخنان اخیر سانائه تاکایچی که احتمال مداخله مسلحانه ژاپن در صورت توسل چین به زور علیه تایوان را مطرح کرد، رسانه‌های چینی با شدت بیشتری بر «وضعیت حقوقی نامشخص ریوکیو» تمرکز کرده‌اند.
به عنوان مثال، رسانه نیمه‌دولتی گوانچا در ۱۰ نوامبر گزارش داد که سان لی، معاون نماینده چین در سازمان ملل، در نشست ۹ اکتبر این سازمان از ژاپن خواسته است «تعصب و تبعیض علیه مردم اوکیناوا و دیگر اقوام بومی» را کنار بگذارد و همزمان با «سیاسی‌سازی و ابزارسازی» موضوعات سین‌کیانگ، هنگ‌کنگ و تبت مخالفت کرده است.
همچنین، وبلاگ‌نویس تندرو هوشا یوگوانگ از «دوراهی» پیش روی ژاپن سخن گفت و بیان کرد که اگر توکیو سکوت کند، سازمان ملل می‌تواند با استناد به اعلامیه حقوق مردمان بومی هیئتی را برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ریوکیو اعزام کند، و اگر واکنش نشان دهد، نگران است که موضوع جنبه بین‌المللی پیدا کند.
در نهایت، حساب کاربری «چانگ‌آن جیه جیشی» وابسته به روزنامه دولتی «بیجینگ دیلی» با اشاره به اعلامیه پوتسدام ۱۹۴۵ ادعا کرد که حاکمیت ژاپن باید فقط به جزایر اصلی این کشور محدود می‌شد و انتقال ریوکیو از سوی آمریکا به ژاپن با اصول بنیادین شورای قیمومیت سازمان ملل درباره حق تعیین سرنوشت ناسازگار بوده است. این حساب افزود که به همین دلیل وضعیت این جزایر هنوز به طور کامل مشخص نشده است.
چرا چین اکنون بر موضوع ریوکیو تاکید می‌کند؟
رسانه‌ها و تحلیلگران چینی «وضعیت حقوقی نامشخص ریوکیو» را به وضوح به عنوان واکنشی مستقیم و راهبردی به مداخله ژاپن در موضوع تایوان برجسته کرده‌اند. همچنین، رسانه‌های داخلی و بین‌المللی چین به تفصیل به هویت تاریخی و فرهنگی ریوکیو و شکاف‌های گذشته و کنونی میان توکیو و اوکیناوا پرداخته‌اند.
در تایید این رویکرد، یک حساب کاربری وابسته به روزنامه دولتی «چاینا دیلی» در ۱۵ نوامبر ویدیویی منتشر کرد. در این ویدیو، یکی از ساکنان اوکیناوا ژاپن را به استعمار این جزایر برخلاف خواست مردم محلی متهم می‌کرد. این فرد همچنین نسبت به سخنان تاکایچی درباره تایوان ابراز نگرانی می‌کرد و می‌گفت بیم آن دارد که هر جنگی میان چین و ژاپن موجب بروز فاجعه در اوکیناوا شود.
این فرد در مصاحبه تاکید کرد که مردم ریوکیو فرهنگ، تاریخ، زبان، ارزش‌ها، باورها و هویتی متمایز از ژاپنی‌ها دارند. او همچنین به تلاش ژاپن برای محو هویت ریوکیویی و نیت آن برای «قربانی کردن» اوکیناوایی‌ها در جنگ جهانی دوم اشاره کرد؛ جنگی که جان یک سوم جمعیت بومی اوکیناوا را گرفت.
از سوی دیگر، خبرگزاری دولتی «شینهوا» در ۱۵ نوامبر گزارش داد که گروه‌های مخالف حضور پایگاه‌های آمریکا در اوکیناوا، تاکایچی را متهم می‌کنند که امنیت این جزایر را به خطر انداخته است.
همچنین، شینهوا اعلام کرد که رشته مطالعات ریوکیو در دانشگاه «فوجیان نرمال» به مناسبت سی‌امین سالگرد تاسیس موسسه روابط چین و ریوکیو، به عنوان یکی از شش «مطالعات برگزیده» در سراسر کشور انتخاب شده است. این نشان‌دهنده حمایت دولتی از این موضوع است.
علاوه بر این، روزنامه دولتی و ملی‌گرای «گلوبال تایمز» در نسخه انگلیسی خود در ۱۸ نوامبر به نقل از شیه بی‌ژن، رئیس این موسسه، نوشت که در برابر سیاست‌های ژاپن برای یکسان‌سازی فرهنگی و کم‌رنگ کردن هویت ریوکیویی، باید بر «بازگرداندن حقیقت تاریخی» و «حفظ حافظه جمعی» تاکید کرد تا روایت درست از گذشته حفظ شود.
توجه دانشگاهی به این موضوع نیز افزایش یافته است: دانشگاه دریایی دالیان در اول سپتامبر ۲۰۲۴ نخستین مرکز مطالعات ریوکیو را در چین تاسیس کرد. در سمیناری که به همین مناسبت برگزار شد، گو ژیگوو از انجمن حقوق دریایی چین تاکید کرد که موضوع ریوکیو با «امنیت ملی و یکپارچگی دوباره چین» پیوند دارد و لازم است «از پیش برای برنامه‌های اضطراری و اقدامات متقابل» آماده شد.
به علاوه، روزنامه «گلوبال تایمز» در سرمقاله‌های چینی و انگلیسی خود در ۱۸ نوامبر به «وضعیت ژئوپولیتیک» و «نگرانی‌های امنیتی کشورهای همسایه» به عنوان زمینه افزایش توجه دانشگاهی به «مطالعات ریوکیو» اشاره کرد. این روزنامه نوشت این توجه تازه به شکل‌گیری گفتمان چین کمک می‌کند، در حالی که «نظامی‌سازی» جزایر توسط ژاپن و آمریکا «نگرانی‌های محلی را بیشتر کرده است».
در نهایت، مفسر اثرگذار «هو شی‌جین» در پلتفرم «سینا ویبو» نوشت که اگر چین به مردم ریوکیو برای اعمال حق تعیین سرنوشتشان کمک کند، احیای یک دولت ریوکیویی کاملا ممکن است. او به ژاپن هشدار داد که از هر تلاشی برای مانع‌تراشی در برابر «حق مقدس و هدف اتحاد دوباره ملی» چین با تایوان خودداری کند.