دیابت بیماری خاموش و مرگباری است که سال‌ها قربانیان خود را بی‌اطلاع نگاه می‌دارد و زمانی چون آتشفشانی به هیاهو در می‌آید که عوارض جبران‌ناپذیر آن در کلیه، چشم، پا و سایر اندام‌های بدن هویدا شده است.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، بیش از نیم میلیارد نفر در جهان با دیابت زندگی می‌کنند. این مساله صرفاً یک موضوع پزشکی نیست؛ بلکه نیازمند آگاهی، همدلی و حمایت اجتماعی است.
بیماری دیابت، دو نوع مشهور دارد؛ دیابت نوع یک که بیشتر عوامل ژنتیکی در بروز آن موثر است و از سنین پایین افراد را مبتلا می‌کند و دیابت نوع دو یا دیابت بزرگسالان که عمدتا به علت سبک زندگی نامناسب، تغذیه غلط، کم تحرکی و استرس‌های زندگی شهری بروز می‌کند.
وزارت بهداشت برای آگاه‌سازی مردم از خطر رو به افزایش دیابت، ۱۸ تا ۲۳ آبان را به عنوان هفته ملی دیابت نامگذاری کرده و برای هر یک از روزهای این هفته نامی نهاده مانند «دیابت و آموزش»، «دیابت و رسانه»، «دیابت و سیاستگذاری مؤثر»، «دیابت و تغذیه»، «دیابت و محیط کار» و «دیابت و فعالیت بدنی».
با این حال، واقعیت‌های جامعه نشان می‌دهد که این اقدامات نمادین چندان موثر نبوده است و بیماری دیابت با وجود افزایش سطح سواد مردم به علل مختلف رو به افزایش است.
بیماری که سراسر مراحل زندگی را می‌فرساید
روند فزاینده این بیماری و کاهش سن ابتلا نشان می‌دهد، ضعف اطلاع‌رسانی، آسیب‌های زندگی شهری و مصرف غذاهای چرب و شیرین در کنار روند رو به افزایش چاقی و اضافه وزن بسیار پرزورتر از برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه در روند بیماری دیابت موثر بوده است و عملا برنامه‌های پیشگیری از دیابت در کشور یا وجود نداشته یا شکست خورده است.
وزارت بهداشت اخیرا اعلام کرده است که دیابت تمام مراحل زندگی از جمله کودکی، سال‌های باروری، سن کار و بهره‌وری و سالمندی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پیشگیری، مدیریت و ارتقای کیفیت زندگی با دیابت، در کل دوره زندگی اهمیت دارد. افراد مبتلا به دیابت باید در محل کار سالم، فعال بمانند و محیط کار باید حامی سلامت افراد باشد، نه مانع آن.
۷ نفر از هر ۱۰ نفر مبتلا به دیابت، در سنین کار و بهره‌وری هستند و از هر ۴ نفر دیابتی ۳ نفر اضطراب، افسردگی و سایر بیماری های روحی روانی را تجربه کرده‌اند. از نگاه بسیاری از ناظران، به نظر نمی رسد اطلاع‌رسانی‌هایی که در این زمینه تاکنون صورت گرفته، چندان توجهی را جلب کند و احتمالا برنامه‌های اندک و کم‌تأثیر برای پیشگیری از دیابت، از عوامل شکست در این حوزه بوده است در حالی که به گفته دکتر «اسدالله رجب» رئیس انجمن دیابت ایران، بسیاری از کشورهای پیشرفته توانسته‌اند رشد و روند فزاینده بیماری دیابت را کنترل کنند.
سازمان جهانی بهداشت ۱۴ نوامبر مصادف با ۲۳ آبان ۱۴۰۴ را روز جهانی دیابت اعلام کرده و شعار «دیابت در مراحل مختلف زندگی» را برای این روز برگزیده است؛ شعاری که بر شمولیت و اهمیت مداخلات حمایتی در تمامی سنین تأکید دارد. بر اساس اعلام WHO هدف از این نامگذاری، برجسته‌سازی اهمیت پیشگیری، تشخیص به‌موقع، مدیریت بیماری و ارتقای کیفیت زندگی افراد در تمامی مراحل زندگی است.
استرس‌ها کنترل دیابت را سخت می‌کند
مجمع جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۲ پنج هدف جهانی در حوزه مراقبت دیابت را تا سال ۲۰۳۰ تصویب کرده است. این اهداف شامل تشخیص ۸۰ درصد از مبتلایان، کنترل مطلوب قند خون و فشار خون در ۸۰ درصد از مبتلایان شناسایی‌شده، دریافت دارو توسط ۶۰ درصد از افراد بالای ۴۰ سال مبتلا و دسترسی ۱۰۰ درصد مبتلایان به دیابت نوع دو به انسولین مقرون‌به‌صرفه و ابزارهای پایش قند خون می‌شود.
نکته مهم در این میان این که انواع استرس از جمله استرس شغلی، ساعت کاری طولانی و تبعیض می‌تواند روند درمان و مدیریت دیابت را تحت‌تأثیر قرار دهد. از این رو، ایجاد محیط‌های کاری سالم و بدون تبعیض، آموزش همکاران و انعطاف در ساعات کاری برای مراجعه پزشکی از جمله اقدامات کلیدی در حمایت از این افراد به شمار می‌رود. کارشناسان توصیه می‌کنند مبتلایان به دیابت با برنامه‌ریزی برای وعده‌های غذایی و دارو، همراه داشتن میان‌وعده‌های سالم و اطلاع‌رسانی درباره نیازهای پزشکی خود به مدیران و همکاران، مدیریت بهتری بر وضعیت سلامتی خود داشته باشند.
کارشناسان و متخصصان بیماری‌های غیر واگیر آمار و ارقام های متعددی از میزان تعداد مبتلایان و میزان بروز بیماری دیابت در کشور اعلام می‌کنند و گاه تا بیش از ۱۴ میلیون مبتلا را بیان کرده‌اند اما به گفته دکتر «علیرضا مهدوی» معاون مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت، براساس آمار و ارقام هشتمین پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در ایران و تعداد جامعه آماری در آن بازه زمانی، بیش از ۷ میلیون و ۵۰۰هزار نفر در کشور به دیابت مبتلا هستند و بیش از ۱۳ میلیون نفر نیز به «پیش‌دیابت» ابتلا دارند.
نزدیک یک چهارم کل جمعیت درگیر دیابت یا پیش‌دیابت
بر اساس آمار، حدود ۲۰ میلیون دیابتی و پیش‌دیابتی در ایران زندگی می کنند که رقم بزرگی است؛ افرادی که به گفته رئیس انجمن دیابت ایران، حدود نیمی از آنان از بیماری یا خطر بروز دیابت خود بی‌اطلاع هستند.
دکتر اسدالله رجب در گفت‌وگو با پژوهش ایرنا می‌گوید: دیابت در شهرها به علت سبک زندگی شهری، کم تحرکی، تغذیه نامناسب با فست فودها و استرس‌های زندگی شهری بالاتر است؛ به طوری که در شهرها از هر سه نفر بزرگسال بالای ۲۰ سال یکی یا دیابت دارد یا به در مرحله پیش‌دیابت قرار دارد. بیش از نیمی از این افراد از ابتلای خود به دیابت خبر ندارند و حدود ۸۵ درصد افرادی که از بیماری خود مطلع هستند نیز کنترل مطلوبی بر بیماری خود ندارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش مهمی از افرادی که به علت بیماری‌های قلبی در بیمارستان بستری می‌شوند به خصوص افرادی که در سنین بالای ۴۵ سال دچار بیماری های قلبی می‌شوند، به دیابت هم مبتلا هستند.
دکتر اسدالله رجب رئیس انجمن دیابت ایران
وی می‌افزاید: شاخص قند خون نشان‌دهنده وضعیت فرد از نظر ابتلا به دیابت است. اگر قند ناشتای فرد زیر ۱۰۰ باشد طبیعی است و قند خون فرد سالم دو ساعت بعد از ناشتا زیر ۱۴۰ است. اگر قند خون ناشتای فردی بالای ۱۲۶ و دو ساعت بعد از ناشتا بالای ۲۰۰ باشد این فرد مبتلا به دیابت است. در صورتی که قند خون ناشتای فرد بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ و دو ساعت بعد از غذا تا ۲۰۰ باشد، این فرد pre diabet یا در مرحله پیش دیابت است.
به گفته رئیس انجمن دیابت ایران، علاوه بر عواملی مانند تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، آلودگی هوا، استرس و ژنتیک نیز در بروز بیماری دیابت نوع دو موثر است؛ به این معنا که اگر یکی از پدر و مادر به دیابت مبتلا باشد ۳۰ درصد احتمال دارد فرد در بزرگسالی به دیابت مبتلا شود و اگر هم پدر و هم مادر به دیابت مبتلا باشد ۵۰ درصد احتمال دارد این فرد در بزرگسالی به دیابت مبتلا شود، به همین علت در کشورهای پیشرفته این افراد را شناسایی و از سنین پایین با آزمایش میزان خطر را در این افراد بررسی می‌کنند و با آموزش به آنها یاد می‌دهند که چگونه از ابتلا به دیابت پیشگیری کنند. کشورهایی مانند آلمان توانسته‌اند با همین اقدام تا ۸۷ درصد در مراحل اولیه جلوی بروز دیابت را بگیرند.
دیابت نوع ۲ به کودکان ۱۱ ساله رسیده است
به گفته دکتر رجب، سن شروع دیابت در ایران حداقل ۱۰سال پایین‌تر از کشوری مانند آلمان است، در ۳۰ یا ۴۰ سال قبل به ندرت بیماری دیابت نوع دو را در کودکان می‌دیدیم اما اکنون این بیماری در بین جوانان و نوجوانان و افراد حدود ۱۴ سال یا حتی ۱۱ سال هم دیده می‌شود. این وضعیت نشان می‌دهد واقعا در پیشگیری از دیابت شکست خورده‌ایم و موفق نبوده‌ایم. متاسفانه فرهنگ پیشگیری از بیماری در کشور ما بسیار ضعیف است. هیچ اقدامی نمی‌کنیم و زمانی متوجه بیماری دیابت می‌شویم که عوارض شدید چشمی، نارسایی کلیه و زخم پای دیابتی بروز کرده است. نه مردم، نه پزشکان و نه سیاستگذاران وزارت بهداشت، نه بیمه‌ها و نه خیرین هیچ کدام برای پیشگیری از دیابت که هزینه‌های سنگین مالی را نیز به کشور تحمیل می‌کند، کاری نمی‌کنند، پیشگیری زمان‌بر است و متاسفانه همه دنبال کارهای زودبازده هستند.
دکتر رجب می‌گوید: به علت ضعف در پیشگیری از دیابت هر سال ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر به آمار دیابتی‌های کشور اضافه می‌شود. عمده برنامه‌های وزارت بهداشت و توجه مردم و خیرین روی درمان است. در زمینه درمان البته اقدامات خوبی انجام شده، مراکز درمانی گسترش یافته‌اند، با وجود تحریم‌ها و با وجود کمبودهایی که ممکن است در مورد برخی داروها در کشور وجود داشته باشد اما در مجموع با توجه به تولید انسولین در کشور، این دارو در دسترس بیماران قرار دارد، حالا ممکن است یک برند خاص یا یک نوع انسولین جدید قلمی کمیاب باشد اما در مجموع مشکلی به معنای کمبود انسولین در کشور نداریم. انسولین مایع حیات بیماران دیابت است و اگر بیماران دیابتی حتی یک روز انسولین نداشته باشند، با خطر مرگ مواجه می شوند.
او می افزاید: استرس و اضطراب یکی از عوامل مهم بروز دیابت و پیشرفت آن است و حتما افراد در معرض دیابت و یا مبتلا به این بیماری باید تحت نظر روانپزشک و روانشناس باشند و از خدمات سلامت روان برخوردار باشند. اگر آموزش‌های پیشگیری از دیابت از سنین پایین در کشور فراگیر شود و خدمات سلامت روان نیز به صورت گسترده در کشور داشته باشیم، تا حد زیادی می‌توانیم در پیشگیری از دیابت موفق باشیم.