زهرا وجدانی: نوآوری و تولید محصولات فناورانه یکی از اصلی‌ترین موتور‌های توسعه اقتصادی و رقابت جهانی کشور‌ها محسوب می‌شود. در ایران جوانان نوآور و کارآفرینان خلاق با وجود ایده‌های درخشان با مجموعه‌ای از موانع اداری و قانونی مواجه‌اند که اغلب مسیر تبدیل ایده به محصول را طولانی، پیچیده و پرهزینه می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بروکراسی پیچیده نه تنها سرعت نوآوری را کاهش می‌دهد، بلکه سرمایه انسانی و خلاق کشور را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و توان تولید محصولات فناورانه با ارزش افزوده بالا را محدود می‌کند.
رئیس‌جمهور (مسعود پزشکیان) چندی پیش در سخنانی بر ضرورت کوچک‌تر شدن بروکراسی اداری تاکید کرد؛ جمله‌ای که در ظاهر ساده و بدیهی به نظر می‌رسد، اما در واقع می‌تواند سرآغاز یکی از مهم‌ترین تحولات ساختاری در نظام اداری باشد. بسیاری این سخنان را تنها به معنای کاهش نیرو‌های انسانی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها تفسیر کردند، اما پرسش اصلی این است که کوچک‌تر شدن بروکراسی دقیقا به چه معناست؟ آیا هدف صرفا حذف نیرو‌های مازاد است یا نوسازی سیستم تصمیم‌گیری، ساده‌سازی فرآیند‌ها و دیجیتالی کردن خدمات و مراحل اداری یا مسئله‌ای فرای این تفاسیر است.
در ادامه به بررسی مشکلات جوانان نوآور ایرانی در مواجهه با بروکراسی، اثرات آن بر نوآوری ملی و راهکار‌های عملی برای تسهیل مسیر تولید محصولات فناورانه خواهیم پرداخت.
ساختار بروکراسی و تاثیر آن بر نوآوری ملی
بروکراسی در سطح کلان کشور شامل مجموعه‌ای از قوانین، مقررات و فرآیند‌های اداری است که هدف آن نظارت، کنترل و پاسخگویی است. اما پیچیدگی و طولانی بودن این فرآیند‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم جریان نوآوری را محدود کند. هر مرحله تاییدیه از ثبت شرکت فناور تا دریافت مجوز تولید، زمانی طولانی و منابع مالی قابل توجهی می‌طلبد که برای جوانان نوآور بار سنگینی ایجاد می‌کند.
تجربه جوانان نوآور ایرانی
گفت‌و‌گو با چندین کارآفرین و مبتکر نشان می‌دهد که موانع بروکراتیک یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در مسیر نوآوری است. بسیاری از جوانان گزارش می‌دهند که ایده‌های نوآورانه آنها به دلیل طولانی بودن پروسه‌های اداری یا عدم هماهنگی میان دستگاه‌های دولتی تا مرحله تجاری‌سازی پیش نمی‌رود؛ بنابراین گا‌ها در این روند برخی مجبور می‌شوند برای پیشبرد پروژه‌های خود به مسیر‌های غیررسمی یا شبکه‌ای متوسل شوند، که این مسیر نیز ریسک‌های قانونی و مالی قابل توجهی دارد.
به طور مثال تجربه م. ه؛ مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه چشم‌پزشکی که برای اخذ مجوز محصول خود حدود ۹ سال بین سازمان غذا و دارو و اداره کل تجهیزات پزشکی در رفت‌وآمد بوده بدون آنکه مشخص باشد کدام نهاد مسئول صدور مجوز است.
این بلاتکلیفی عجیب به جایی رسید که به او گفته می‌شد اگر محصول را بدون مجوز عرضه کند "قاچاق" و اگر عرضه نکند "احتکار"محسوب می‌شود! این نمونه نشان می‌دهد ابهام قانونی چگونه می‌تواند یک نوآوری سلامت‌محور را سال‌ها معطل نگه دارد.
اثرات اقتصادی و فرهنگی بروکراسی پیچیده
پیچیدگی بروکراسی نه‌تنها مانع نوآوری فردی می‌شود، بلکه اثرات اقتصادی گسترده‌ای نیز دارد. کاهش انگیزه جوانان برای ورود به حوزه‌های فناورانه و نوآورانه می‌تواند رشد صنعتی و ظرفیت تولید محصول با ارزش افزوده بالا را کاهش دهد. علاوه بر این محیطی که خلاقیت را محدود می‌کند، فرهنگ نوآوری و ریسک‌پذیری در جامعه را تضعیف می‌کند.
راهکار‌های کاهش موانع بروکراسی برای جوانان نوآور
تحلیل کارشناسان و تجارب موفق جوانان نشان می‌دهد که تعدادی راهکار عملی برای مقابله با اثرات منفی بروکراسی وجود دارد:
• تسهیل فرآیند‌های ثبت اختراع و صدور مجوز تولید محصولات نوآورانه
• دیجیتالی کردن خدمات و فرآیند‌های قانونی به منظور کاهش زمان و شفافیت بیشتر
• آموزش و توانمندسازی جوانان و استفاده بهینه از منابع رسمی
تسهیل فرآیند‌های ثبت اختراع و صدور مجوز تولید محصولات نوآورانه: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی جوانان نوآور در ایران طولانی و پیچیده بودن فرآیند‌های ثبت اختراع و دریافت مجوز تولید است. بسیاری از مخترعان جوان حتی به مرحله ثبت ایده خود وارد نمی‌شوند، چرا که از افشای ایده و احتمال سرقت آن نگرانند و به سیستم اداری اعتماد ندارند. برای حل این مشکل نیازمند تدوین قوانین اجرایی دقیق و شفاف هستیم که امنیت حقوق مالکیت فکری را تضمین کند و جوانان را ترغیب کند تا با اطمینان کامل ایده‌های خود را ثبت کنند. علاوه بر این، ایجاد مشوق‌هایی مانند حمایت مالی، تسهیلات بیمه‌ای، دسترسی به شبکه‌های شتاب‌دهنده و کاهش مراحل غیرضروری اداری می‌تواند جذابیت این مسیر را افزایش دهد و انگیزه جوانان را برای طی کردن فرآیند بروکراتیک ثبت اختراع بالا ببرد.
دیجیتالی کردن خدمات و فرآیند‌های قانونی: استفاده گسترده از فناوری‌های دیجیتال در مدیریت فرآیند‌های اداری می‌تواند شفافیت و سرعت را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای ثبت درخواست‌ها، پیگیری مراحل قانونی و ارتباط مستقیم با مراجع ذی‌ربط امکان نظارت بر روند پیشرفت پروژه‌ها را فراهم می‌کند و از اتلاف زمان و منابع جلوگیری می‌نماید. دیجیتالی شدن علاوه بر افزایش کارایی، ریسک فساد و تبعیض‌های احتمالی در فرآیند‌های سنتی را نیز کاهش می‌دهد.
آموزش و توانمندسازی جوانان برای استفاده بهینه از منابع رسمی: توانمندسازی جوانان نوآور هم در حوزه دانش فنی و هم در زمینه مدیریت حقوقی و مالی اهمیت بالایی دارد. آموزش‌های تخصصی در زمینه نحوه استفاده از تسهیلات دولتی، حمایت‌های قانونی از مالکیت فکری و شبکه‌های حمایتی شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری موجب می‌شود جوانان بتوانند مسیر خود را با بهره‌وری بالاتر و ریسک کمتر طی کنند. این توانمندسازی در کنار فرهنگ‌سازی برای پذیرش ریسک و خلاقیت به شکل‌دهی اکوسیستمی پایدار برای نوآوری ملی کمک می‌کند.
رشد نوآوری در هر کشوری زمانی معنا پیدا می‌کند که مسیر ایده تا تولید کوتاه، شفاف و حمایتگر باشد. در ایران اما بسیاری از جوانان خلاق و نوآور در پیچ‌وخم بروکراسی اداری گرفتار می‌شوند؛ ساختاری که به‌جای تسهیل اغلب به مانعی بزرگ در برابر خلاقیت تبدیل شده است. بروکراسی پیچیده نه تنها زمان و منابع را می‌بلعد، بلکه انگیزه جسارت و اعتماد به سیستم را نیز فرسوده می‌کند.
تحقق اقتصاد دانش‌بنیان مستلزم اصلاح عمیق این ساختار است؛ اصلاحی که تنها با حذف چند مرحله اداری یا صرفه‌جویی در نیروی انسانی حاصل نمی‌شود، بلکه نیازمند بازطراحی نظام تصمیم‌گیری، بازنگری در قوانین، و دیجیتالی‌سازی کامل فرآیندهاست تا دولت از نقش ناظر سخت‌گیر به تسهیل‌گر و حامی نوآوران تبدیل شود.
در نهایت آینده نوآوری در ایران به اراده‌ای بستگی دارد که بتواند بین انضباط اداری و آزادی خلاقیت تعادلی هوشمند برقرار کند؛ و پرسشی که باید جدی پرسید این است:
آیا نظام اداری ما آماده است از نقش بازدارنده به موتور محرک نوآوری ملی بدل شود؟
انتهای پیام/