در ادامه‌ سلسله نشست‌های «نفس عمیق» که با هدف گفت‌وگوی صمیمی درباره‌ سبک دین‌داری در زندگی روزمره و معرفت‌افزایی خانواده‌ها برگزار می‌شود، این هفته حجت‌الاسلام دکتر حسین سوزنچی، میهمان محفل خانوادگی مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی بود. سخنرانی او که در ایام فاطمیه و با محوریت «نقش خانواده در تثبیت ایمان» ایراد شد، فضایی تأمل‌برانگیز و گرم را رقم زد؛ جایی که مفاهیم عمیق دینی با زبان ساده و تجربه‌محور بازخوانی شدند.

تأملی در زیارت حضرت زهرا(س) و مفهوم «یا ممتحنه»

در آغاز سخنرانی، دکتر سوزنچی با بهره‌گیری از فضای معنوی ایام فاطمیه، مخاطبان را به تأملی عمیق در زیارت حضرت زهرا(س) دعوت کرد. زیارتی که امام باقر(ع) تعلیم فرموده‌اند و با عبارت «یا ممتحنه» آغاز می‌شود. او با اشاره به این لقب خاص، گفت: «ممتحنه یعنی آزموده‌ خداوند؛ یعنی کسی که پیش از آفرینش، در عوالم ملکوتی مورد امتحان الهی قرار گرفته و سربلند بیرون آمده است». سوزنچی با استناد به منابع معتبر شیعه از جمله کتاب «علل الشرایع» شیخ صدوق، به تبیین جایگاه این لقب پرداخت و توضیح داد: «حضرت زهرا(س) نزد خداوند دارای اسامی متعددی چون فاطمه، صدیقه، طاهره و زهراست و لقب «ممتحنه» نشان‌دهنده‌ مقام ویژه‌ ایشان در مسیر ولایت و هدایت است. او زیارت را گفت‌وگویی زنده و آگاهانه دانست؛ دیداری که باید با شناخت، ادب و تواضع آغاز شود. «وقتی می‌گوییم یا ممتحنه، در واقع به آزمونی اشاره می‌کنیم که حضرت زهرا(س) از آن عبور کرده تا حامل ولایت الهی باشد. این آغاز، ما را به تأمل در جایگاه خودمان نیز دعوت می‌کند: آیا ما واقعاً از دوستان، تصدیق‌کنندگان و صابران راه ایشان هستیم؟ یا فقط گمان می‌کنیم؟». سوزنچی با نقل فرازهایی از زیارت، از جمله «زعمنا أنّا أولیاؤک» و «فبشّرینا أنّا قد طهرنا» بر ضرورت تواضع در مواجهه با مقام حضرت زهرا(س) تأکید کرد و گفت: «این زیارت، کوتاه است اما سرشار از معنا. ما نباید با ادعا وارد شویم، بلکه با امید به بشارت پاکی، با تصدیق راه و با صبر بر مسیر ولایت باید به زیارت برویم». او در پایان این بخش، با ذکر حکایتی از امام رضا(ع) درباره‌ تفاوت میان ادعای شیعه بودن و حقیقت محبت، مخاطبان را به بازنگری در نسبت خود با اهل‌ بیت(ع) فراخواند: «شیعه بودن، ادعای بزرگی است. باید با عمل، صداقت و شناخت همراه باشد و این، نخستین گام در تربیت ایمانی خانواده است».

انسان در آینه‌ ممتحنه

در ادامه‌ سخنرانی، دکتر سوزنچی با تفسیر آیه‌ ۷۲ سوره احزاب، مفهوم «امانت الهی» را به‌عنوان محور اصلی امتحان انسان در هستی تبیین کرد. او با اشاره به اینکه آسمان‌ها، زمین و کوه‌ها از پذیرش این امانت سر باز زدند، گفت: «این امانت، همان فطرت الهی است؛ ودیعه‌ای که خداوند از انسان خواسته تا آن را پاک و سالم بازگرداند». سوزنچی با تأکید بر اینکه تمام زندگی انسان صحنه‌ آزمون است، افزود: «ما برای امتحان آمده‌ایم، نه برای آسایش. شیطان، ترس‌ها و وسوسه‌ها در کمین‌اند و تنها کسانی که با ایمان و صبر از این مسیر عبور کنند، قلبی سالم به خداوند تحویل خواهند داد». او با نقل قولی از آیت‌الله بهجت، بر اهمیت «باور» در دین‌داری تأکید کرد و گفت: «در قیامت، بیشترین چوب را از بابت باور نکردن‌هایمان می‌خوریم. ایمان یعنی باور کنیم که عالم، آن‌ گونه نیست که ما می‌پنداریم؛ بلکه آن‌گونه است که خداوند وعده داده». سوزنچی با تفسیر آیه «ومن یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لایحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه. ان الله بالغ امره قد جعل الله لکل شئ قدرا» ایمان را راهی برای عبور از بن‌بست‌ها دانست و افزود: «خداوند گاهی از جایی که گمان نمی‌بریم، گره‌ها را باز می‌کند تا بگوید: من هستم. چرا من را جدی نمی‌گیری؟». در این بخش، وی بار دیگر به مقام حضرت زهرا(س) به‌عنوان «ممتحنه» بازگشت و گفت: «وقتی به زیارت ایشان می‌رویم و می‌گوییم یا ممتحنه، در واقع تصدیق می‌کنیم که ایشان در آزمون الهی سربلند بوده‌اند؛ آزمونی که محور آن، صبر است». او با استناد به آیات سوره هود و قصص، صبر را نتیجه‌ ایمان دانست و افزود: «گاهی نتیجه نمی‌رسد، چون هدف، نتیجه نیست؛ هدف، نشان دادن توانایی و وفاداری است». وی با اشاره به جایگاه انسان در مقایسه با فرشتگان، انسان را موجودی دانست که با وجود ضعف‌ها و لغزش‌ها، اگر در امتحان موفق شود، محبوب خدا می‌شود. او گفت: «همه‌ ما گناه می‌کنیم، حتی اولیای الهی در مقام خودشان از استغفار سخن می‌گویند. مهم این است که توبه کنیم، بازگردیم و امتحان را جدی بگیریم». او با تفسیر آیه‌ «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَایُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»، به یکی از سخت‌ترین آزمون‌های الهی یعنی ترک برتری‌طلبی و فساد اشاره کرد. او بیان کرد: «اگر امیدی هست، به اهل ‌بیت(ع) است. باید به ممتحنه پناه ببریم، تصدیق کنیم و از او بخواهیم که ما را در این مسیر یاری کند».

علو، وسوسه‌ پنهان در مسیر ایمان

در ادامه سخنرانی، دکتر سوزنچی با تفسیر آیه‌ کلیدی سوره قصص، به یکی از خطرناک‌ترین موانع ایمان پرداخت: «علو» یا همان برتری‌طلبی پنهان. او با اشاره به آیه‌ مبارک «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا»، گفت: «ذهن ما معمولاً به‌سرعت سراغ فساد می‌رود، اما خطر اصلی برای اهل ایمان، علو است؛ همان خودبزرگ‌بینی و من‌محوری که در لباس دین‌داری پنهان می‌شود». سوزنچی با ذکر نمونه‌هایی از رفتارهای سیاسی و اجتماعی، نشان داد علو چگونه در قالب «من این کار را کردم» یا «من موفق شدم» ظاهر می‌شود. او تأکید کرد: شیطان طبق وعده‌اش در صراط مستقیم می‌نشیند؛ نه در بیراهه. وی با دسته‌بندی وسوسه‌های شیطان به دو نوع فساد و علو هشدار داد دومی خطرناک‌تر است و با استناد به حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) در «مجمع‌ البیان»، گفت: «حضرت علی(ع) حتی در بازار، این آیه را به مردم یادآوری می‌کرد و می‌فرمود این آیه درباره‌ اهل عدل نازل شده، کسانی که در موقعیت قدرت‌اند و باید مراقب باشند دچار علو نشوند». در ادامه، با نقل حدیثی دیگر از حضرت علی(ع) که می‌فرماید: «آدمی را از اینکه بند کفشش نیکوتر از بند کفش دوستش باشد، خوش می‌آید و [بدین سبب] مشمول این سخن خداوند می‌شود که: «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری (سرکشی) و فساد نیستند و فرجام از آنِ پرهیزگاران است» این حدیث نشان داد علو می‌تواند در کوچک‌ترین رفتارها پنهان باشد. «نه فسادی کرده، نه گناهی؛ فقط از بند کفشش خوشش آمده و این، علو است. همین جا آرزوها بر باد می‌رود». او با تأکید بر اینکه شیطان ابتدا به سراغ مؤمنین می‌رود، گفت: «مسابقات، اگر هدف، تشویق باشد، خوب است؛ اما اگر هدف «من اول شدم» باشد، تربیت را خراب کرده‌ایم. زندگی تماماً عرصه‌ امتحان است؛ در رانندگی، در روابط خانوادگی و در تصمیم‌گیری‌های روزمره». در پایان این بخش، سوزنچی بار دیگر به مقام حضرت زهرا(س) بازگشت و گفت: «ایشان، ممتحنه بودند؛ کسی که در امتحانات صبر کرد و پیروز شد. وقتی به زیارت ایشان می‌رویم، باید یاد بگیریم که ما نیز در حال امتحان شدن هستیم. و امتحان یعنی صبر کردن». سوزنچی با اشاره به جایگاه انسان در مقایسه با فرشتگان، انسان را موجودی دانست که با وجود ضعف‌ها و لغزش‌ها، اگر در امتحان موفق شود، محبوب خدا می‌شود. او گفت: «همه‌ ما گناه می‌کنیم، حتی اولیای الهی در مقام خودشان از استغفار سخن می‌گویند. مهم این است که توبه کنیم، بازگردیم، و امتحان را جدی بگیریم».

قلبی پاک در مسیر ممتحنه

در واپسین بخش سخنرانی، دکتر سوزنچی با نگاهی جمع‌بندانه، مسیر زندگی انسان را همچون پیمودن راهی دشوار برای بازگرداندن امانتی الهی توصیف کرد؛ امانتی به نام «قلب سالم». او تأکید کرد: «در این مسیر، حتی اگر اهل فساد نباشیم، خطر «علو» یعنی خودبزرگ‌بینی و من‌محوری همچنان ما را تهدید می‌کند. آزمون‌های روزمره، چه در روابط انسانی و چه در تصمیم‌های اخلاقی، همگی صحنه‌هایی از یک امتحان بزرگ‌اند و این، همان عهدی است که زائر در زیارت حضرت زهرا(س) می‌بندد که تصدیق کند، صبر بورزد و در نهایت، قلبی پاک به صاحب امانت بازگرداند».