مسیر اقتصاد/ مرکز آمار ایران در گزارش جدید خود از تداوم روند صعودی تورم خبر داده است که نشان‌دهنده شتاب‌گیری قابل‌توجه قیمت‌ها در ماه‌های اخیر است. یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که این روزها ذهن مردم و مسئولان را به خود مشغول کرده، علل ریشه‌ای تورم مزمن و کاهش مداوم ارزش پول ملی است.
کسری بودجه معلول است، نه علت؛ ریشه تورم مزمن ایران جای دیگری است
تحلیل غالب در میان بسیاری از کارشناسان اقتصادی و مسئولان تصمیم‌گیر این است که علت اصلی تورم ایران، کسری بودجه دولت است. دولت دخل و خرجش به هم نمی‌خورد، لذا به استقراض از بانک مرکزی یا نظام بانکی روی می‌آورد، نقدینگی افزایش می‌یابد و در نتیجه تورم پدید می‌آید. این تحلیل، هرچند در ظاهر منطبق بر نظریه‌های کلاسیک پولی به نظر می‌رسد، اما در اقتصاد ایران یک علت را با معلول اشتباه گرفته است.
کسری بودجه دولت، علت تورم نیست، بلکه خود معلول یک بیماری ساختاری عمیق‌تر است. بیش از ۸۰ درصد رشد نقدینگی در ایران طی دهه گذشته توسط نظام بانکی خلق شده است، نه استقراض مستقیم دولت از بانک مرکزی. ریشه اصلی این خلق پول بی‌رویه را باید در دو حوزه نظام ارزی معیوب و شوک‌های مکرر ارزی و نظام بانکی رها شده و فاقد نظارت مؤثر جستجو کرد.
چگونه شوک ارزی تورم را به جان تولید می‌اندازد
وقتی نرخ ارز در یک سال از حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان به بیش از ۱۰۰ هزار تومان می‌رسد، هزینه نهاده‌های وارداتی تولید که بیش از ۵۰ میلیارد دلار در سال است و کالاهای سرمایه‌ای به شدت افزایش می‌یابد. این افزایش هزینه، مانند تزریق نمک به بدن عمل می‌کند و «عطش نقدینگی» در اقتصاد را به شدت بالا می‌برد.
تولیدکنندگان، واردکنندگان و حتی مصرف‌کنندگان برای جبران جهش هزینه‌ها به نظام بانکی هجوم می‌آورند. بانک‌ها نیز به اقتضای ماهیت سودمحور خود و در نبود یک بانک مرکزی مقتدر، اقدام به خلق پول بی‌رویه می‌کنند. بخش قابل توجهی از این نقدینگی جدید به جای ورود به چرخه تولید واقعی، به سمت بازارهای سفته‌بازی (ارز، سکه، مسکن، خودرو و بورس) هدایت می‌شود و سرطان اقتصاد ایران را تغذیه می‌کند.
در این میان، سیاست‌هایی مانند الزام فروش محصولات پتروشیمی و فولاد به قیمت فوب خلیج فارس در داخل کشور، شوک ارزی را مستقیما به زنجیره تامین داخلی منتقل کرده و تورم ناشی از فشار هزینه را تشدید می‌کند.
کسری بودجه، بزرگ‌ترین آدرس غلط تاریخ تورم ایران
دولت در این چرخه، قربانی یک آدرس غلط تاریخی شده است. چندین دولت پیاپی به اشتباه به این نتیجه رسیده‌اند که اگر کسری بودجه را با انتشار اوراق یا کاهش هزینه‌های عمرانی مهار کنند، تورم کنترل می‌شود. اما واقعیت این است که وقتی نظام بانکی و نظام ارزی همچنان در حال خلق پول و تزریق شوک هستند، حتی حذف کامل کسری بودجه دولت نیز تورم را مهار نخواهد کرد، بلکه تنها به رکود عمیق‌تر و تعطیلی بیشتر تولید منجر می‌شود.
تورم ایران اساسا یک پدیده «بانکی ارزی» است، نه «بودجه‌ای». تا زمانی که نظام ارزی اصلاح نشود، بانک مرکزی اقتدار واقعی پیدا نکند و نظام بانکی از خلق پول بی‌ضابطه منع نشود، هرگونه تلاش برای کنترل تورم از مسیر فشار بر بودجه دولت، نه تنها بی‌فایده، بلکه تشدیدکننده بحران خواهد بود.
انتهای پیام/ پول و بانک