دکتر محمد ناصری با بیان اینکه تقریبا تمامی مکمل‌های موردنیاز کشور در داخل تولید می‌شود و واردات در این حوزه ممنوع است، در عین حال هشدار داد که با وجود این ظرفیت، بازار مکمل‌ها در معرض تهدید جدی قاچاق و عرضه غیرمجاز قرار دارد. 

ناصری با ابراز نگرانی از گسترش فروش مکمل‌های قاچاق به‌ویژه در حوزه مکمل‌های ورزشی تأکید کرد: این فرآورده‌ها اغلب به‌صورت پودر عرضه می‌شوند و احتمال آلوده شدن آن‌ها به مواد نیروزا و استروئیدهای ممنوعه بسیار بالاست؛ مصرف چنین محصولات خطرناکی می‌تواند سلامت کبد، کلیه و سیستم قلب و عروق جوانان را تهدید کند. 

در ادامه گفت‌وگوی تفصیلی دکتر محمد ناصری - دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی ایران را می‌خوانید: 

دکتر محمد ناصری در گفت‌وگویی تفصیلی با حضور در استودیو خبر ایسنا، با اشاره به وضعیت صنعت مکمل در کشور اظهار کرد: بیش از ۳۰۰ شرکت در حوزه تولید مکمل‌ها فعال هستند. از این تعداد، حدود ۱۰۰ شرکت دارای کارخانه تولید مکمل‌اند که بیش از ۹۰ درصد آن‌ها کارخانه‌های داروسازی هستند که بخشی از ظرفیت تولیدی خود را به تولید مکمل اختصاص داده‌اند. تنها حدود ۱۰ درصد شرکت‌ها به‌صورت تخصصی صرفاً در حوزه تولید مکمل فعالیت دارند. 

وی افزود: ضوابط جاری کشور به‌گونه‌ای است که برای تولید مکمل نیز تقریباً همان الزامات تولید دارو لازم است تا مجوزهای لازم صادر شود. از میان ۳۰۰ شرکت فعال، حدود ۲۰۰ شرکت صاحب دانش فنی فرمولاسیون و تولید هستند و در حوزه بازاریابی و مارکتینگ توانمندی بالایی دارند. این شرکت‌ها محصولات خود را با نام تجاری خودشان در کارخانه‌های دیگر تولید و به بازار عرضه می‌کنند.

مکمل‌های مجاز فقط در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند 

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی تاکید کرد: مکمل‌های تولید ایران به‌صورت کامل از طریق شرکت‌های پخش دارویی تخصصی توزیع می‌شوند و محل عرضه مجاز آن‌ها تنها داروخانه‌هاست. بیش از ۱۶ هزار داروخانه در کشور مکمل‌های مجاز را در اختیار مردم قرار می‌دهند و تمام زنجیره واردات مواد اولیه، تولید، توزیع و عرضه، زیر نظر سازمان غذا و دارو کنترل می‌شود.

تولید داخلی پاسخگوی نیاز کشور است 

ناصری در پاسخ به سوالی درباره ممنوعیت واردات مکمل‌ها نیز گفت: واقعیت این است که وجود برخی محصولات خارجی می‌تواند به فضای رقابتی کمک کند، اما تولید داخلی در حال حاضر توان پاسخگویی به نیاز کشور را دارد. در اغلب فرآورده‌های مکمل، تولیدکنندگان متعددی در کشور فعال‌اند و هیچ انحصاری در این زمینه وجود ندارد. همین فضای رقابتی، خود عامل رشد کیفیت محصولات داخلی است. 

وی افزود: تقریباً تمام مکمل‌های موردنیاز در داخل کشور تولید می‌شود و تنها برخی از ترکیبات و مواد جدید که به‌تازگی در سطح جهانی شناسایی شده‌اند، هنوز وارد مرحله تولید داخلی نشده‌اند؛ اما شرکت‌های ایرانی در حال شناسایی این ترکیبات و توسعه دانش فرمولاسیون آن‌ها هستند.

تمایل فرهنگی به محصولات خارجی

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی ایران در پاسخ به سوال ایسنا درباره تمایل برخی مصرف‌کنندگان به استفاده از فرآورده‌های خارجی اظهار کرد: این تمایل فرهنگی در بسیاری از کالاها وجود دارد و محدود به مکمل‌ها نیست. با این حال، در شرایطی که تأمین مواد اولیه با کیفیت مناسب فراهم باشد، تفاوت کیفی چشمگیری میان مکمل‌های داخلی و خارجی وجود ندارد.

وی افزود: در حوزه مکمل نیز مانند سایر صنایع نمی‌توان ادعا کرد که در سطح جهانی رتبه نخست هستیم، اما با توجه به اشتغال‌زایی، ارزآوری و تأثیر مثبت این صنعت بر سایر بخش‌ها، توسعه تولید داخل به نفع کشور بوده است. 

ناصری درادامه در پاسخ به سوال ایسنا درباره تولید مکمل‌های تحت لیسانس شرکت‌های خارجی توضیح داد: عمده تفاوت در محصولات تحت لیسانس به منبع تأمین مواد اولیه بازمی‌گردد. بسیاری از مواد اولیه مکمل‌ها از کشورهای چین و هند تأمین می‌شود؛ بنابراین ممکن است حتی در فرآورده‌های تحت لیسانس نیز مواد اولیه از همان منابع وارد شود. 

وی ادامه داد: در برخی موارد، محصولات تحت لیسانس با تجهیزات و ماشین آلات مدرن‌تر صورت می‌گیرد و به این ترتیب بخشی از فرایند کیفیت به سیستم تولید و ماشین آلات مربوط می‌شود و نمی‌توان تاثیر این موارد را منتفی دانست و ممکن است تفاوت‌هایی ایجاد کند. با این حال، در مورد فرآورده‌های روتین و پرمصرف، این تفاوت‌ها چندان جدی و معنادار نیست.

چالش‌های صادراتی؛ از تامین ارز تولید تا روابط سیاسی 

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی ایران درخصوص صادرات مکمل‌های ایرانی نیز گفت: در زمینه صادرات توفیق زیادی نداشته‌ایم؛ بخشی از این موضوع به تمرکز شرکت‌ها بر بازار داخلی و مشکلاتی مانند تخصیص ارز و طولانی شدن فرآیند تأمین مواد اولیه بازمی‌گردد. 

وی افزود: صادرات تابع مسائل دیگری نیز هست، از جمله روابط سیاسی و اقتصادی میان کشورها و محدودیت‌های نقل‌وانتقال پول. از طرفی هم برخی کشورها نیز برای حمایت از صنایع داخلی خود، سیاست‌های مشابهی در محدودسازی واردات دارند.

گسترش نگران‌کننده مکمل‌های قاچاق در فروشگاه‌ها و فضای مجازی 

ناصری در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به سوال ایسنا درباره وضعیت مکمل‌های قاچاق در کشور نیز اظهار کرد: بیش از یک سال است که موضوع مکمل‌های قاچاق را از طریق نهادهای مختلف از جمله ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، پلیس امنیت اقتصادی، وزارت بهداشت، وزارت ورزش، سازمان تعزیرات حکومتی و غیره، پیگیری می‌کنیم؛ اما هنوز پاسخ روشنی دریافت نکرده‌ایم و نتوانسته‌ایم کسی را پای کار مبارزه با قاچاق مکمل بیاوریم.

او افزود: مسلم آن است که در حوزه قاچاق دارند آزادانه در فضای فیزیکی یعنی فروشگاه‌هایی که مجوزی برای فعالیت در این حوزه ندارند، فعالیت می‌کنند. فروش مکمل‌ها در فروشگاه‌های غیرمجاز، عطاری‌ها و حتی برخی سوپرمارکت‌ها در حال گسترش است، در حالی‌که عرضه مکمل خارج از داروخانه تخلف محسوب می‌شود.

کلونی‌های بزرگ عرضه مکمل قاچاق در بازار تهران 

وی ادامه داد: کلونی‌های بزرگی در بازار تهران برای عرضه مکمل‌های قاچاق به‌وجود آمده‌اند و متأسفانه به‌دلیل نبود برخورد قاطع، ذهنیت اشتباهی در میان فعالان این حوزه شکل گرفته است. در فضای مجازی نیز سایت‌ها و کانال‌های متعدد، مکمل‌های قاچاق و تقلبی را آزادانه تبلیغ و عرضه می‌کنند که این موضوع بسیار خطرناک است. 

او گفت: بخشی زیادی از آنچه که در بازار اتفاق می‌افتد، مربوط به مکمل‌های ورزشی است. از طرفی هم بخشی از مکمل‌های غیرورزشی مانند مولتی ویتامین‌ها و قرص‌های جوشان دارد پایشان به سوپرمارکت‌ها باز می‌شود؛ این موضوع بویژه در سوپرمارکت‌های بالاتر از مرکز شهر و ویترین آنها خودنمایی می‌کند و متاسفانه تذکری هم به این اقدام خلاف و غیرمجاز داده نمی‌شود و این پدیده در حال گسترش است. 

ناصری ادامه داد: از این بدتر، فضای مجازی است اینستاگرام، کانال‌های تلگرام و اینترنت مملو از سایت‌هایی است که عرضه مکمل دارند و قطعا تمام مکمل‌هایی که دارند عرضه می‌کنند یا قاچاق است یا تقلبی و حتی در بستر برخی پلتفرم‌ها این‌ها دارند تبلیغ می‌کنند و توسعه فروش‌شان اتفاق می‌افتد. 

او همچنین با اشاره به نقش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت ورزش و جوانان در حوزه پیشگیری و مطالبه‌گری در زمینه مکمل‌های تقلبی و قاچاق، به ایسنا ادامه داد: طبق قانون، هر دستگاهی که مجوز فعالیتی را صادر می‌کند، مسوول نظارت بر عملکرد درست همان کسب و کار است؛ بنابراین سازمان غذا و دارو تنها مسوول کنترل داروخانه است و این کار از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام می‌شود. اما اگر کنار همین داروخانه سوپرمارکتی فعالیت کند و مکمل غیرمجاز ورزشی عرضه کند، وزارت بهداشت مسوول نظارت بر آن نیست؛ مگر آنکه با سیستم قضایی و حکم قضایی وارد شود. 

وی در این باره افزود: همین موضوع را در وزارت ورزش هم داریم و ذهنیت آن است که اگر در حوزه باشگاه‌های ورزشی مجوزی داده می‌شود، بنابراین کنترل‌ها بر آن است که در باشگاه مکمل‌های غیرمجاز فروخته نشود. اما اگر در همین باشگاه مربی‌ مکملی را عرضه کرد، وزارت ورزش نمی‌تواند وارد این ماجرا شود.

وزارتخانه‌های بهداشت و ورزش مطالبه‌گر مقابله با قاچاق باشند

ناصری گفت: کوتاهی که وزارتخانه‌های بهداشت و ورزش در این حوزه دارند شاید آن است که طلبکار حوزه‌های نظارتی بر این ماجرا نیستند؛ این دو مجموعه به نوعی مسوولیت سلامت مصرف کننده‌ها را هم بر عهده دارند بنابراین مطالبه‌گری در این حوزه از سوی این دو وزارتخانه باید جدی باشد. از سوی دیگر حوزه‌های برخوردی هم این بحث را دارند که وقتی کسی از ما مطلبی را نمی‌خواهد ما چه کاری باید انجام دهیم؟ کسی باید اعتراض داشته باشد تا برخورد شود. 

او ادامه داد: هرچند شاید ارزیابی اقتصادی دقیقی انجام نشده باشد اما به نظر نمی‌رسد حجم بازار مکمل حداقل در مکمل‌های ورزشی غیرمجاز و قاچاق، کمتر از محصولات مجاز باشد؛ یعنی حجم بسیار زیادی است. در عین حال نکته جالب در رفت و آمدهایمان در این یک سال جهت پیگیری موضوع مقابله با قاچاق آن است که برخی علاقه دارند به موضوع قاچاق مکمل‌ها به عنوان موضوع فرهنگی نگاه کنند؛ این درحالیست که از دید من بسیاری از مسایل فرهنگی‌مان بدون رسیدگی به تخلف و قرار دادن مجازات، به نتیجه نرسیده است. 

او درباره جرایم این موضوع نیز به ایسنا گفت: جریمه هست اما برای برخی خوشایند نیست که در این حوزه ورود کنند و برآیند من در این یکسال پیگیری این است که تمایل به برخورد که منجر به نارضایتی شود، وجود ندارد وتمایل آن است که کج‌ دار و مریز و با آموزش و ریش سفیدی و از این قبیل مسایل، این موضوع و پدیده را جمع کنیم. اما واقعیت این است که اگر قرار بود اینگونه باشد که در قانون برای هیچ تخلفی مجازاتی تعیین نمی‌شد. شاید بتوان گفت که پرهیز دارند از ورود به این موضوع و این علامت سوالی است که چرا اینگونه است. 

هشدار جدی درباره آلودگی مکمل‌های ورزشی قاچاق به استروئید و مواد نیروزا

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی هشدار داد: وضعیت در حوزه مکمل‌های قاچاق اصلا وضعیت مناسبی نیست بویژه در حوزه مکمل‌های ورزشی و بسیار هم این موضوع خطرناک است. در حوزه مکمل‌های ورزشی که عموما به صورت پودر عرضه می‌شوند چند خطر بزرگ وجود دارد؛ ابتدا اینکه بسیاری از مصرف کنندگان آن قشر جوان و در حقیقت گروهی هستند که قرار است بار جامعه را در آینده نزدیک به دوش کشند. خطر دوم نیز آن است که این مکمل‌ها در مقادیر زیاد و در طولانی مدت استفاده می‌شوند. از طرفی هم تمایل مصرف کننده‌ها به مشاهده اثربخشی این‌ها بسیار زیاد است و تمایل دارند مثلا طی یک ماه اثر آن را روی بدن خود مشاهده کنند. بنابراین تولیدکننده این مواد به اضافه کردن مواد نیروزا و ممنوعه و انواع و اقسام استروئیدها ترغیب می‌شود. 

او در عین حال گفت: موضوع بعدی آن است که آلوده کردن یک مکمل ورزشی به مواد غیرمجاز، نیروزا و آسیب‌رسان چندان کار سختی نیست؛ چراکه عمده محصولات ورزشی در قالب پودر عرضه می‌شوند و انواع استروئیدها و مواد نیروزا به آن اضافه می شود. بعضا در گذشته هورمون‌هایی که استروئیدی حیوانات بود مثلا ویالی که به اسب مسابقه می‌زدند، استفاده می‌شد! در مجموع در این پودرها مواد نیروزا و ترکیبات استروئیدی می‌زنند که توسط سیستم‌های مبارزه با دوپینگ به عنوان مواد ممنوعه اعلام شده و از طرفی هم درست کردن آن یک اختلاط ساده است و کار چندان پیچیده‌ای نیست.

مکمل‌های ورزشی قاچاق؛ تهدید خاموش برای جوانان 

ناصری گفت: در موضوع مکمل‌های ورزشی واقعا موضوع هشدارآمیز و خطرناک است و باید یک فکر جدی برای آن کرد. موضوع دیگر از توصیه و سفارش رد شده و خطر آن خیلی جدی است. 

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی هشدار داد: در مجموع مکمل‌های ورزشی قاچاق یکی از نگرانی‌های اصلی ما هستند. این محصولات اغلب به‌صورت پودر عرضه می‌شوند و به‌راحتی قابل آلوده شدن به مواد نیروزا و استروئیدهای ممنوعه هستند. مصرف این مکمل‌ها به‌ویژه در میان جوانان و ورزشکاران می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت کبد، کلیه و سیستم قلب و عروق وارد کند. 

ناصری درباره عوارض مکمل‌های غیرمجاز گفت: متأسفانه ردیابی و مستندسازی دقیقی از عوارض ناشی از مصرف این محصولات وجود ندارد. چراکه این مواد در طولانی‌مدت اثر خود را نشان می‌دهند و بسیاری از مصرف‌کنندگان از منشأ عارضه مطلع نمی‌شوند.

چگونگی شناسایی مکمل اصل؛ برچسب اصالت و عرضه در داروخانه 

وی درباره نحوه شناسایی مکمل‌های اصل از قاچاق و تقلبی به ایسنا تأکید کرد: تمام مکمل‌های تولید داخل دارای برچسب اصالت و بارکد دوبعدی هستند که با اسکن آن می‌توان از اصل بودن کالا اطمینان حاصل کرد. در مجموع هر فرآورده‌ای که خارج از داروخانه عرضه شود یا فاقد این برچسب باشد، قاچاق یا تقلبی است. 

ناصری گفت: توصیه اکید ما آن است که مردم هیچ مکملی را خارج از داروخانه تهیه نکنند؛ هر آنچه که لازم است از مکمل‌های مرتبط با اطفال، دوران بارداری، میانسالی، ورزشکاران و غیره در داروخانه‌ها فراهم است.

مصرف خودسرانه مکمل‌ها؛ خطر کمبود و زیاده‌روی 

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی در پاسخ به سوال ایسنا درباره مصرف خودسرانه مکمل‌ها نیز گفت:، مصرف مکمل‌ها بدون مشورت با پزشک، داروساز یا متخصص تغذیه توصیه نمی‌شود. بسیاری از افراد ممکن است بدون نیاز واقعی، مکمل مصرف کنند، در حالی‌که زیاده‌روی در مصرف نیز به ‌اندازه کمبود، آسیب‌زا است؛ بویژه آنکه تنوع مکمل‌ها اکنون زیاد است.

تبلیغات آزادانه مکمل‌های غیرمجاز در فضای مجازی 

ناصری در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به تبلیغات گسترده مکمل‌های غیرمجاز گفت: طبق ضوابط فعلی، تولیدکنندگان مجاز اجازه تبلیغ محصولات خود در فضای غیرتخصصی را ندارند، اما مکمل‌های غیرمجاز آزادانه در فضای مجازی تبلیغ می‌شوند. مردم باید بدانند هر تبلیغی که وعده اثرگذاری عجیب می‌دهد، احتمالا کلاهبرداری یا مربوط به کالایی آلوده به ماده‌ای دارویی‌ است. در این زمینه نیز حدود یک سال است دریافت مجوز برای معرفی مکمل‌های مجاز به مردم در فضای غیرتخصصی را پیگیریم.

و اما قیمت مکمل‌ها 

وی درباره قیمت مکمل‌ها اظهار کرد: افزایش قیمت مکمل‌ها متناسب با رشد هزینه‌ها و نرخ ارز بوده و نسبت به سایر کالاها رشد بیشتری نداشته است. اتفاقا  معتقدیم اگر مثلا کالاهای دیگر 100درصد رشد قیمتی داشتند، رشد قیمت در مکمل‌ها 70 درصد و همواره کمتر از سایر کالاها بوده است. در مجموع وقتی نرخ ارز مدام در نوسان است و هزینه تولید نیز مدام افزایش می‌یابد، نمی‌توان قیمت تمام شده کالا را تغییر نداد؛ چراکه در غیر این صورت از کیفیت آن کاسته می‌شود. 

ناصری با بیان این که از سال ۱۳۹۶ تاکنون، صنعت مکمل از دولت درخواست کرده که مانند دارو از ارز ترجیحی استفاده نکند تا از بروز کمبود و رانت جلوگیری شود، افزود: شرکت‌ها در حال تلاش هستند تا محصولات متنوع‌تری را تولید کنند و در عین حال محصولات ساده‌تری که مصرف بیشتری در جامعه دارند، با قیمت پایین‌تر عرضه کنند تا مصرف کننده گسترده سطح جامعه مجبور به حذف آن نشود.

صنعت مکمل؛ ۱۰ تا ۱۵ درصد حجم مالی صنعت دارو 

ناصری همچنین در پاسخ به سوال ایسنا درباره نقش صنعت مکمل در حوزه دارو، گفت: صنعت مکمل حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از حجم مالی صنعت داروسازی کشور را تشکیل می‌دهد و به‌دلیل نقدی بودن معاملات، به گردش مالی داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش دارویی کمک کرده است. بیش از ۹۰ درصد مکمل‌ها در کارخانجات داروسازی تولید می‌شود و این موضوع به استفاده بهینه از ظرفیت تولیدی این کارخانجات کمک کرده است. 

او با اشاره به نظارت‌های سازمان غذا و دارو در حوزه تولید مکمل‌ها مانند حوزه دارو افزود: بنابراین خیالمان راحت است که حوزه تولید مکمل‌ها نیز حوزه تولید با کیفیت صنعت داروسازی است. حوزه توزیع نیز همین طور است و این موضوع به لحاظ کیفی و اطمینان بخشی به مصرف کننده کمک می‌کند.

مطالبه برخورد قاطع با پدیده قاچاق مکمل‌ها 

دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی در پایان صحبت‌هایش تأکید کرد: ما آمادگی هرگونه همکاری با سازمان غذا و دارو و نهادهای نظارتی برای مقابله با پدیده قاچاق مکمل‌ها را داریم. از وزارت بهداشت و وزارت ورزش انتظار داریم با جدیت بیشتری پیگیر این موضوع باشند تا سلامت مصرف‌کنندگان به خطر نیفتد. از مسوولان امر مهم مبارزه با قاچاق و تخلفات حوزه سلامت، می‌خواهیم دستی را که ما برای کمک خواستن به سوی آنها دراز کرده‌ایم، بگیرند.