به گزارش خبرگزاری ایمنا، اصفهان سال‌ها است که درگیر دو بحران همزمان است؛ خشکی و نابرابری که یکی از جنس طبیعت و دیگری از نوع مدیریت و همین دو دغدغه بنیادین موجب شد شورای اسلامی شهر در دوره ششم، کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار را تشکیل دهد؛ کمیسیونی که مأموریت آن نه فقط مدیریت منابع، بلکه بازآفرینی رابطه‌ی انسان و محیط در چارچوب عدالت اجتماعی است.
اصفهان، شهری که از دل زاینده‌رود زاده شد و با آب معنا یافت، امروز تشنه‌ترین روزهایش را تجربه می‌کند، رودخانه‌ای که روزی رگ حیات شهر بود، حالا خاطره‌ای در قاب عکس‌ها است و در کنار این بحران زیست‌محیطی، چالش نابرابری شهری نیز سایه‌ای سنگین بر توسعه متوازن اصفهان انداخته است و در چنین شرایطی، کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به‌عنوان نهادی راهبردی و مسئله‌محور شکل گرفت تا از یک‌سو برای احیای عدالت آبی و مدیریت پایدار منابع آب بکوشد و از سوی دیگر، در مسیر کاهش فاصله طبقاتی و جغرافیایی میان مناطق برخوردار و کم‌برخوردار گام بردارد.
این کمیسیون در پی آن است که توسعه‌ی شهری را از حالت تمرکزگرایانه به مدلی عادلانه و انسانی بدل کند؛ جایی که هر محله، سهمی از آب، فرصت و امید داشته باشد.
در بطن مأموریت این کمیسیون، دو محور به‌ظاهر جدا، اما در حقیقت به‌هم‌پیوسته وجود دارد، نخست مدیریت بهینه و پایدار آب شهری؛ از سامان‌دهی مصرف تا بازچرخانی پساب، از ارتقای شبکه‌های آبرسانی تا آموزش شهروندان در زمینه‌ی مصرف مسئولانه و دوم توسعه‌ی مناطق کم‌برخوردار که سال‌ها از قطار رشد شهری عقب مانده‌اند و اکنون نیازمند توجهی جدی در زیرساخت، خدمات و کیفیت زندگی است.
اصفهان از دیرباز با مفهوم عدالت در توزیع منابع بیگانه نبوده است و همان‌گونه که معماران صفوی آب را با شبکه‌ای از قنوات و جوی‌ها در سراسر شهر پخش می‌کردند تا هیچ محله‌ای بی‌نصیب نماند، امروز نیز این کمیسیون تلاش می‌کند عدالت را در مقیاسی مدرن بازتعریف کند و در این رویکرد، آب نه‌فقط مایه حیات طبیعی، بلکه عامل تعادل اجتماعی است و هر نقطه‌ای از شهر که از جریان توسعه جا بماند، خود به منبع بحران بدل می‌شود.
در جلسات این کمیسیون، موضوعات متعددی از قبیل تأمین آب پایدار برای فضای سبز، استفاده از فناوری‌های نو در تصفیه‌خانه‌ها، بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان‌ها و اصلاح الگوی مصرف در مناطق مختلف شهر مطرح می‌شود و نگاه این کمیسیون تنها فنی نیست؛ فرهنگی و اجتماعی نیز است، زیرا تغییر نگرش نسبت به آب، به همان اندازه اهمیت دارد که اصلاح زیرساخت‌ها و در کنار این برنامه‌ها، پروژه‌هایی با محوریت عدالت شهری در مناطق کم‌برخوردار در حال اجرا است.
کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار با همکاری دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌های مردم‌نهاد و دانشگاه‌ها تلاش می‌کند تا میان علم، مدیریت و جامعه پلی بزند و در واقع این کمیسیون محل تلاقی دغدغه‌های زیست‌محیطی با نیازهای انسانی است که از منظر این نهاد، توسعه پایدار تنها زمانی معنا می‌یابد که همزمان با مدیریت منابع طبیعی، سرمایه انسانی نیز شکوفا شود.
یکی از ابتکارات قابل‌توجه این کمیسیون، طراحی طرح‌های مشارکتی است؛ برنامه‌هایی که در آن، ساکنان محلات کم‌برخوردار نه به‌عنوان دریافت‌کننده خدمات، بلکه به‌عنوان همکار در فرایند تصمیم‌گیری حضور دارند و این مشارکت اجتماعی، ضامن ماندگاری طرح‌ها و تقویت حس تعلق به شهر است.
اصفهان در سال‌های اخیر با اقدامات این کمیسیون، مسیر تازه‌ای در مدیریت شهری گشوده است و ایجاد سامانه‌های هوشمند پایش مصرف آب، توسعه طرح‌های آبیاری قطره‌ای در فضای سبز شهری، و تمرکز بر بازتوزیع عادلانه امکانات در شرق و جنوب شهر از جمله دستاوردهای قابل‌توجه آن است که هدف نهایی این حرکت، ساختن شهری است که نه‌فقط زیبا و تاریخی، بلکه متعادل و انسان‌محور باشد.
کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار، در حقیقت صدای دو مطالبه اساسی شهروندان اصفهان است؛ حق برخورداری از منابع طبیعی و حق برخورداری از فرصت‌های برابر و این کمیسیون، الگویی از حکمرانی شهری نوین را به نمایش می‌گذارد؛ الگویی که در آن، توسعه با عدالت هم‌نشین است و مدیریت شهری به‌جای تمرکز بر آمار و پروژه، بر کرامت انسان و پایداری محیط تأکید دارد.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با مجید نادرالاصلی، رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان با محوریت بررسی مهمترین برنامه‌ها، مصوبات و پیگیری‌های این کمیسیون در راستای احیای زاینده‌رود است.
ایمنا: چرا کمیسیون ویژه آب در شورای اسلامی شهر اصفهان تشکیل شد؟
نادرالاصلی: در شرایطی که مسئله آب و خشکی زاینده‌رود به بحرانی فراگیر در اصفهان و مناطق پیرامونی آن بدل شده است، شورای اسلامی شهر اصفهان در دوره ششم با بررسی‌های گسترده کارشناسی و مطالعه سوابق طولانی خشکی این رودخانه تاریخی، تصمیم به تشکیل کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار گرفت و تشکیل این کمیسیون بر پایه این باور بود که آب، نه یک مسئله فنی یا زیست‌محیطی صرف، بلکه یک موضوع محوری، حیاتی و اجتماعی برای آینده اصفهان است.
در دو دهه اخیر، باز و بسته شدن مقطعی دریچه‌های سد زاینده‌رود صرفاً برای مصارف خاصی همچون کشاورزی یا آبیاری باغات صورت گرفته و در هیچ‌یک از این بازه‌های زمانی، موضوعات مهمی همچون فرونشست زمین، بحران محیط زیست یا تهدید سلامت عمومی در دستور کار اصلی تصمیم‌گیران نبوده است و مجموعه‌ای از بارگذاری‌های سنگین در بالادست و میان‌دست زاینده‌رود، تغییرات اقلیمی و مصارف جدید، عملاً حیات رودخانه را تهدید کرده و اصفهان را با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو ساخته است.
به همین دلیل، شورای اسلامی شهر اصفهان با رایزنی‌های متعدد کارشناسی و جلسات مشترک با مدیران استانی و ملی، به این جمع‌بندی رسید که لازم است کمیسیونی ویژه برای پیگیری متمرکز موضوع آب تشکیل شود و این اقدام در نوع خود ابتکاری بود و توانست در سطح ملی نیز بازتاب یابد و نام اصفهان را به عنوان شهری پیشرو در توجه به بحران آب مطرح کند.
ایمنا: زاینده‌رود و بحران بی‌پایان؛ آیا راهی برای بازگشت آب وجود دارد؟
نادرالاصلی: مسئله زاینده‌رود امروز به نقطه‌ای رسیده که تمام مدیران و کارشناسان مرتبط، از استانداری تا شرکت‌های آب منطقه‌ای، به اتفاق نظر دارند که مشکل اصلی اصفهان آب است و این مشکل، نه فقط در کمبود منابع آبی بلکه در پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی آن تجلی یافته است.
بحران کم‌آبی، مستقیماً بر کشاورزان و معیشت آنان تأثیر گذاشته، سبب کاهش درآمد، بیکاری و نابودی زمین‌های حاصلخیز شده است و در کنار آن، موضوع فرونشست زمین، آلودگی هوا، انتشار ریزگردهای سمی و تهدید سلامت عمومی نیز از تبعات همین کم‌آبی به شمار می‌رود که شورای اسلامی شهر اصفهان در دوره ششم تلاش کرده است تا با برجسته‌سازی فرهنگی و رسانه‌ای این بحران، افکار عمومی و دستگاه‌های اجرایی را نسبت به اولویت یافتن آب در سیاست‌های توسعه شهری آگاه کند.
این شورا با همکاری سایر نهادهای استانی و ملی، بارها اعلام کرده است که بدون حل ریشه‌ای بحران آب، هیچ برنامه توسعه‌ای در اصفهان پایدار نخواهد بود و در همین راستا، مطالبه احیای زاینده‌رود در بیانات رهبر معظم انقلاب و نیز در سفر رئیس‌جمهور فقید به اصفهان، مورد تأکید قرار گرفته و جایگاه ملی این دغدغه بیش از پیش تقویت شده است.
ایمنا: چگونه کمیسیون ویژه آب به محور پیگیری مشکلات اصفهان تبدیل شد؟
نادرالاصلی: کمیسیون ویژه آب شورای اسلامی شهر اصفهان در سه سال گذشته به مرکزی برای تجمیع دیدگاه‌ها، پیشنهادها و اقدامات کارشناسی در حوزه مدیریت آب بدل شده است و تمام اعضای شورا و مسئولان اجرایی مرتبط در نشست‌های مختلف اذعان کرده‌اند که مسئله آب، منشأ بسیاری از مشکلات دیگر از جمله آلودگی هوا، تهدید محیط زیست، نابودی کشاورزی و کاهش درآمد شهروندان است.
در این مسیر، کمیسیون با نگاهی جامع به پنج محور اصلی بحران آب پرداخته است؛ سلامت و بهداشت عمومی، محیط زیست و ریزگردها، آلودگی و پراکنش آلاینده‌ها، بحران فرونشست و چالش‌های معیشتی کشاورزان. این نگاه چندوجهی موجب شده که آب نه‌تنها به عنوان یک منبع طبیعی، بلکه به‌عنوان ستون اصلی حیات شهری در اصفهان تعریف شود.
با وجود این اقدامات، هنوز چالش‌های متعددی پابرجا است و منابع آبی زاینده‌رود در بالادست با برداشت‌های گسترده روبه‌رو است و کاهش نزولات جوی نیز فشار مضاعفی ایجاد کرده است و افزون بر این، در شرق و جنوب استان نیز نیازهای روزافزونی به آب وجود دارد که گاه با ظرفیت زاینده‌رود هم‌خوانی ندارد؛ در چنین شرایطی، کمیسیون ویژه آب تلاش کرده است با طرح مطالعات علمی و پیگیری راه‌حل‌های جدید، ضمن حفظ دیپلماسی آبی با استان‌های همجوار، زمینه را برای تأمین پایدار منابع آبی فراهم کند.
ایمنا: با توجه به نتایج پژوهش‌های کمیسیون ویژه آب، مهمترین منشأ ریزگردهای سمی در اصفهان چیست و چه اقداماتی برای کنترل آن در دستور کار قرار دارد؟
نادرالاصلی: با تداوم خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، یکی از اقدامات مهم کمیسیون ویژه آب، سفارش پژوهش‌هایی تخصصی درباره منشأ و پیامدهای ریزگردها در سطح استان اصفهان بوده است و نتایج این مطالعات نشان داده که خشک شدن بستر رودخانه و تالاب‌ها سبب آزاد شدن ذرات آلاینده‌ای شده است که به دلیل انباشت طولانی‌مدت در محیط، خاصیت سمی دارند.
این ذرات با وزش باد در گستره‌ای تا شعاع ۵۰۰ کیلومتر منتشر می‌شوند و سلامت میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند و کارشناسان تأکید دارند که سال‌ها جریان آب آلوده در بستر زاینده‌رود و تالاب گاوخونی موجب انباشت مواد شیمیایی خطرناک در خاک شده و اکنون با خشک شدن این مناطق، این آلاینده‌ها به هوا منتقل می‌شوند.
از سوی دیگر، پدیده فرونشست زمین نیز به‌عنوان یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیرساختی اصفهان مطرح شده است و بررسی‌های زمین‌شناسی حاکی از آن است که افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و خالی شدن سفره‌های آبی، موجب نشست تدریجی زمین در برخی نقاط شهر شده است و این مسئله نه‌تنها تهدیدی برای ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری است، بلکه نشانه‌ای از فروپاشی تعادل اکولوژیک منطقه محسوب می‌شود.
کمیسیون ویژه آب با هشدار نسبت به این روند، خواستار توجه جدی دستگاه‌های مسئول به مطالعات کارشناسی و تخصیص بودجه‌های لازم برای پایش و کنترل فرونشست شده است.
ایمنا: از پروژه‌های انتقال آب چه خبر؟
نادرالاصلی: در کنار پیگیری‌های محلی و مطالعات کارشناسی، شورای اسلامی شهر اصفهان به همراه دستگاه‌های اجرایی استان، دو مسیر کلان از جمله تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام گذشته و اجرای طرح‌های انتقال آب جدید برای تأمین پایدار آب را دنبال کرده است.
در گذشته، تونل‌های اول و دوم کوهرنگ و سد زاینده‌رود، نقش اصلی را در تأمین آب اصفهان ایفا می‌کردند، اما از سال ۱۳۷۸ و با اجرای طرح انتقال آب به یزد، بخشی از منابع آبی زاینده‌رود به خارج از استان منتقل شد و قرار بود در مقابل، پروژه‌های مکملی همچون سد و تونل سوم کوهرنگ و طرح بهشت‌آباد اجرا شوند تا تعادل تأمین آب برقرار بماند، اما هیچ‌یک از این پروژه‌ها به سرانجام نرسید و متوقف شدند.
در دولت سیزدهم، دو طرح جدید با هدف جبران این کمبودها مطرح شد، نخست پروژه انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی ایران که قرار است آب شرب و صنعتی چند استان از جمله اصفهان را تأمین کند و این پروژه با مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ صنعتی اجرا می‌شود و لوله‌گذاری آن در برخی مناطق به پایان رسیده است که با این حال، هنوز جزئیات روشنی از میزان آبی که به اصفهان می‌رسد منتشر نشده و سکوت خبری در این زمینه نگرانی‌هایی را برانگیخته است.
طرح دوم، انتقال آب از جنوب استان موسوم به ماندگان است که در صورت اجرا می‌تواند به‌طور همزمان مشکلات آبی در سه بخش شرب، محیط زیست و کشاورزی را کاهش دهد.
با وجود وعده‌های مکرر در سال‌های اخیر، هنوز شواهد روشنی از بهره‌برداری کامل این طرح‌ها وجود ندارد و اجرای این پروژه‌ها تنها زمانی مؤثر خواهد بود که همزمان برداشت‌های غیرمجاز از زاینده‌رود کاهش یابد و مصرف آب در صنایع و کشاورزی بهینه شود.
ایمنا: آیا پروژه‌های آبی دولت می‌تواند نجات‌بخش اصفهان باشد؟
نادرالاصلی: پرسش اصلی افکار عمومی این است که آیا پروژه‌های جدید انتقال آب می‌توانند واقعاً زاینده‌رود را احیا کنند یا تنها منبعی موقت برای تأمین نیاز صنایع خواهند بود؟
بر اساس برآوردها، تنها در مرحله نخست پروژه انتقال آب از سیرجان به اصفهان، قرار است حدود ۷۰ میلیون متر مکعب آب منتقل شود، اما اگر این حجم تنها به مصرف صنایع بزرگ برسد و برداشت از زاینده‌رود کاهش نیابد، عملاً تأثیری در احیای رودخانه نخواهد داشت.
کارشناسان حوزه آب بر این باورند که اجرای طرح‌های انتقال آب بدون مدیریت مصرف به‌ویژه در بخش صنعت و کشاورزی، راه‌حل پایدار نخواهد بود و از سوی دیگر، شورای اسلامی شهر اصفهان تأکید دارد که باید در کنار اجرای طرح‌های بزرگ، فرهنگ صرفه‌جویی و اصلاح الگوی مصرف نیز به یک مطالبه اجتماعی تبدیل شود تا همه بخش‌ها در حفظ منابع آبی سهیم باشند.
ایمنا: آینده مدیریت آب در اصفهان چه خواهد شد؟
نادرالاصلی: کمیسیون ویژه آب شورای اسلامی شهر اصفهان، امروز پس از چهار سال فعالیت، خود را متعهد می‌داند که با تداوم مطالبه‌گری، مسئله آب را به‌عنوان اولویت اول شهر در صدر برنامه‌های مدیریت شهری نگه دارد و اعضای شورا باور دارند که بحران آب تنها با همکاری همه‌جانبه دولت، نهادهای استانی و مشارکت عمومی مردم قابل حل است.
اصفهان، شهری با پیشینه تمدنی هزار ساله، اکنون در نقطه‌ای تاریخی ایستاده است؛ نقطه‌ای که آینده حیات شهری، سلامت شهروندان و پایداری اقتصادی آن به تصمیم‌هایی بستگی دارد که امروز درباره آب گرفته می‌شود.