به گزارش مفدا ایران، مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، از دهه هشتاد در خانواده نظام سلامت کشور شکل گرفت تا بر سه ساحت اصلی یعنی تبلیغ و ترویج، آموزش و پژوهش‌های بین‌رشته‌ای قرآن، سلامت و سبک زندگی اسلامی، توسعه فرهنگ قرآن‌محوری به ویژه در دانشگاه‌های علوم پزشکی تمرکز داشته باشد.
این مرکز در بیش از ۶۰ دانشگاه علوم پزشکی، با ایجاد ادارات قرآن و عترت مستقر، کانون‌های قرآن و عترت دانشجویی، شبکه فعالان قرآنی و کمیته‌های تخصصی، زمینه مشارکت استادان، کارکنان و دانشجویان را در فعالیت‌های قرآن کریم فراهم کرده است.
یکی از شاخص‌ترین اقدامات این مرکز، اجرای جشنواره ملی قرآن و عترت دانشگاه‌های علوم پزشکی است که با گذشت ۲۹ دوره، به گفته مسئولان آن، بزرگ‌ترین رویداد قرآنی در مجموعه‌های علمی و آکادمیک کشور است. در این دوره‌ها، مشارکت استادان، کارمندان و دانشجویان دیده شده و ثبت‌نام بیش از ۱۰۰ هزار نفررشته در دوره بیست‌ونهم، گواهی بر عمق فعالیت‌های این نهاد است.
به مناسبت هفته قرآن و عترت دانشگاه‌ها با جواد باقری‌بیلندی، رئیس این مرکز و حامد ولی‌زاده، قاری بین‌المللی و مدیر اداره آموزش مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت گفت‌وگو داشتیم که متن بخش اول این گفت‌وگو درباره برنامه‌ها، چشم‌اندازها، فرصت‌ها و چالش‌های پیشِ‌روی فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها را می‌خوانیم؛
ضمن تبریک هفته قرآن و عترت دانشگاه‌ها در ابتدا درباره فعالیت‌های مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت توضیحاتی دهید و اینکه چه ویژگی‌هایی در دانشگاه علوم پزشکی باعث شده این بخش خاص شود؟
هفته قرآن و عترت دانشگاه‌ها به مناسبت ۲۴ آبان سالروز رحلت مفسر بزرگ قرآن کریم، علامه طباطبایی(ره) از سوی شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها نامگذاری شده است. امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در سطح ستاد و دانشگاه‌های علوم پزشکی، این هفته به فرصتی برای رویش، خلاقیت و گسترش فعالیت‌های آموزشی، تبلیغی و ترویجی قرآنی در محیط‌های دانشگاهی تبدیل شود.
مقدمه گفت‌وگو را با معرفی اجمالی مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت آغاز می‌کنم. این مرکز در دهه هشتاد، در دل خانواده بزرگ نظام سلامت کشور و با هدف توسعه فعالیت‌های قرآنی در سه ساحت تبلیغ و ترویج، آموزش و پژوهش‌های بین‌رشته‌ای قرآن و سلامت پایه‌گذاری شد. ساحت تبلیغ و ترویج یعنی برنامه‌هایی که هدف آن گسترش معارف قرآنی، تشکیل محافل، کانون‌ها، برنامه‌های عمومی است. ساحت آموزش شامل دوره‌های آموزشی حفظ، قرائت ترتیل، قرائت تحقیق، کارگاه‌های تربیتی، کلاس‌های دانشجویی، کارمندی، اساتید و ساحت پژوهش بین‌رشته‌ای قرآن و سلامت یعنی آنجا که قرآن با محور سلامت، خانواده، جامعه، آموزش پزشکی، اخلاق پزشکی گره می‌خورد.
در دوره بیست‌ونهم در بخش‌های مختلف، بیش از صد هزار نفررشته (یعنی شرکت‌کننده در رشته‌های متعدد) ثبت‌نام کرده‌اند که تقریباً حدود ۱۵ درصد از جامعه خانواده نظام سلامت را شامل می‌شود.
اکنون در بیش از ۶۰ دانشگاه علوم پزشکی، اداره‌های قرآن و عترت فعال‌اند و با حمایت ساختار ستادی، فعالیت‌های قرآنی را در سطح دانشگاه‌ها پیگیری می‌کنند. در کنار این ادارات، کانون‌های قرآن و عترت دانشجویی، کانون‌های مهدویت، کمیته‌های تخصصی قرآن و عترت و شبکه خادمان قرآنی نیز فعالیت دارند که همگی در جهت تعالی فرهنگی و اشاعه معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) در جامعه دانشگاهی تلاش می‌کنند.
در مجموعه نظام سلامت کشور با قشری مواجه هستیم که نه تنها از بعد علمی و تخصصی بلکه از زیست روزمره با آموزه‌های الهی و متعالی ارتباط دارد. استادان، کارکنان و دانشجویان علوم پزشکی هر روز با «خَلق انسان» و «حفظ و ارتقای سلامت» درگیرند؛ یعنی مستقیماً با آیات الهی مرتبط‌اند، مضمون آفرینش، صحت، زندگی، مرگ، درمان، مراقبت و … همین‌ها در قرآن و عترت بازتاب دارند. بنابراین، دانشگاه علوم پزشکی بستری بسیار مناسب برای ترویج فرهنگ قرآن و عترت است. از سوی دیگر، مشاهده می‌کنیم که دانشجویان این مجموعه از زمینه خانوادگی، معنویت و انگیزه خوبی برخوردارند؛ این وضعیت مساعد، فرصت بزرگی برای فعالیت قرآنی فراهم کرده است.
یکی از بزرگ‌ترین شاخص‌های عملکرد شما، جشنواره «قرآن و عترت دانشگاه‌های علوم پزشکی» است. درباره برگزاری دوره بیست‌ونهم این جشنواره توضیح دهید.
خدا را شاکریم که توانسته‌ایم دوره بیست‌ونهم این جشنواره را با مشارکت گسترده برگزار کنیم. اگر بخواهم شاخص‌ها را بیان کنم، دو نکته برجسته وجود دارد؛ نخست، تنوع مخاطبان؛ جشنواره در سه بخش اساتید، کارمندان و دانشجویان برگزار شد که این وجه تمایز مهمی با بسیاری از جشنواره‌های دانشگاهی دارد. دوم، گستردگی مشارکت؛ در دوره بیست‌ونهم در بخش‌های مختلف، بیش از صد هزار نفررشته (یعنی شرکت‌کننده در رشته‌های متعدد) ثبت‌نام کرده‌اند که تقریباً حدود ۱۵ درصد از جامعه خانواده نظام سلامت را شامل می‌شود. این رشد کمی و همچنین ارتقای کیفیت آثار و رتبه‌ها، نشان‌دهنده جایگاه ویژه قرآن در فضای دانشگاهی سلامت است.
اشاره کردید به ثبت‌نام بیش از ۱۰۰ هزار نفررشته در جشنواره بیست‌ونهم؛ می‌توانید درباره چرایی این رشد کمی توضیح دهید؟ چه اقداماتی باعث افزایش مشارکت شده است.
این آمار نشان از استقبال گسترده دارد. دلایل متعددی دارد، اولاً در جشنواره تنوع بسیار زیادی در رشته‌ها داریم؛ از تلاوت تحقیق تا حفظ کل، از دعاخوانی تا بیان تفسیر، از فعالیت‌های گروهی تا بخش‌های نوآورانه. تنوع رشته‌ها باعث شده ظرفیت جذب گسترده شود. ثانیاً، در آموزش مقدماتی شرکت‌کنندگان سرمایه‌گذاری کرده‌ایم؛ قبل از مسابقه، کارگاه‌ها و وبینارهایی برگزار شد تا افراد برای شرکت آماده شوند. ثالثاً، به شدت روی تبلیغ چهره‌به‌چهره، استفاده از کانون‌های دانشجویی و شبکه خادمان قرآنی تاکید کرده‌ایم؛ یعنی ایجاد انگیزه در سطوح محلی دانشگاه‌ها. این ترکیب باعث شده رشد کمی قابل توجهی داشته باشیم.
چگونه برای جشنواره سی‌اُم برنامه‌ریزی کرده‌اید و چه نوآوری‌هایی دارید؟
بر آن بودیم تا بر پایه تجربه‌های گذشته، تحولی ایجاد کنیم. لذا طی سه ماه گذشته، بیش از ۱۰ جلسه اندیشه‌ورز با حضور مدیران، دانشگاهیان، متخصصان قرآنی و نمایندگان دانشجویی برگزار و آیین‌نامه جدید تدوین شد. امسال جشنواره در ۱۱ بخش و ۶۹ رشته طراحی شده است که می‌توان آن را جامع‌ترین دوره جشنواره تا به امروز دانست. از جمله نوآوری‌ها این دوره واگذاری دبیرخانه هر بخش به یک دانشگاه علوم پزشکی در کشور است تا حس مالکیت و مشارکت دانشگاه‌ها افزایش یابد و رقابت سالم در سطح ملی توسعه یابد.
تأکید بر رویکرد گروهی، دیگر نوآوری این دوره است. برای نخستین بار در جشنواره بخش‌هایی مانند سرودهای دینی، تعزیه‌خوانی، هم‌خوانی و رقابت‌های گروهی بین دانشگاه‌ها را قرار داده‌ایم؛ ترکیبی از حافظ، قاری، مداح، پژوهشگر که به صورت گروهی شرکت خواهند کرد. ورود فناوری‌های نوین، خصوصاً هوش مصنوعی به حوزه قرآن؛ امسال یک بخش شش رشته‌ای با محور هوش مصنوعی و قرآن داریم؛ از طراحی نرم‌افزارهای قرآنی گرفته تا اینفوگرافی، تولید محتواهای هوشمند، تیزر و نماهنگ‌های قرآنی. این بخش به ویژه مخاطب جوان را هدف گرفته است.
جشنواره سی‌اُم را شما با ۱۱ بخش و ۶۹ رشته طراحی کرده‌اید؛ این «تغییرات» که شما به آن اشاره می‌کنید، از کجا نشئت گرفته و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
تغییرات ما نشئت گرفته از تجربه ۲۹ دوره گذشته، بازخورد دانشگاه‌ها و نگاه به آینده است. هدف این است که جشنواره نه فقط یک مسابقه باشد، بلکه پلتفرمی برای تربیت، خلاقیت، مشارکت و نوآوری قرآنی شود. یکی از تصمیمات مهم این بود که هر بخش جشنواره را به یک دانشگاه علوم پزشکی واگذار کنیم تا حس مالکیت و مشارکت را تقویت کنیم؛ یعنی یازده دانشگاه به عنوان دبیرخانه بخش‌های مختلف فعالیت می‌کنند. این مشارکت محلی، رقابت سالمی را ایجاد می‌کند. همچنین، امسال برای نخستین‌بار بخش‌هایی با محور هوش مصنوعی و قرآن، تولید محتواهای هوشمند، نرم‌افزارهای قرآنی، اینفوگرافی و … اضافه شده‌اند. هدف ما این است که ویژه‌برنامه‌های قرآنی، صرفاً سنتی نباشند، بلکه با فناوری و نوآوری هم همراه شوند و جذابیت بیشتری برای نسل جوان ایجاد شود.
طی هفته قرآن و عترت دانشگاه‌های علوم پزشکی، چه برنامه‌هایی دارید؟
برای هفته قرآن و عترت، برنامه‌های متنوعی طراحی شده‌اند. بر اساس مصوبات شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها، برنامه پیشنهادی به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شده و تمامی دانشگاه‌ها جلسات کمیته تخصصی قرآن و شورای فرهنگی خود را برای طراحی برنامه، داشته‌اند. محور امسال «خلاقیت و نوآفرینی» در فعالیت‌های قرآنی است؛ یعنی فعالیت‌هایی که ماندگار باشند و آثارشان پس از هفته نیز پیگیری شود.
پیش‌بینی ما این است که در این هفته بیش از دو هزار فعالیت قرآنی در دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه آموزش، پژوهش، تبلیغ و ترویج برگزار شود. این فعالیت‌ها شامل همایش‌ها، نشست‌های علمی، نمایشگاه‌های قرآنی، محافل تلاوت، تکریم پیشکسوتان قرآنی، کارگاه‌های تخصصی، فعالیت‌های دانشجویی خوابگاه‌محور و … است.
افزون بر این، با همکاری آستان قدس رضوی، نخستین کاروان خادمان قرآنی سلامت رضوی به مشهد مقدس اعزام خواهد شد تا فعالان قرآنی حوزه سلامت، یک روز کامل در حرم مطهر امام رضا(ع) به اجرای برنامه‌ها بپردازند؛ این برنامه نمادی از پیوند سلامت، معنویت و جامعه قرآنی است. در عرصه پژوهش نیز ما با مراکز بین‌المللی، از جمله مرکز قرآن عتبه امام حسین(ع) و با همکاری فرهنگستان علوم پزشکی، گفت‌وگوهای علمی میان‌دانشگاهی با موضوع «قرآن و سلامت» را آغاز کرده‌ایم که ماهانه برگزار می‌شود.
در حوزه پژوهش، برنامه‌هایی دیگری برای این دوره در نظر گرفته‌اید؟
موضوعات پژوهش امسال با محور «قرآن، سلامت و خانواده نظام سلامت» تعریف شده‌اند. ما می‌خواهیم خروجی پژوهش‌ها مستقیماً در خدمت ارتقای سلامت فرهنگی، روانی و اجتماعی جامعه سلامت باشد؛ نه صرفاً تولید مقاله، بلکه تولید راهکار، مدل، برنامه عملیاتی که بتواند در مراکز دانشگاهی و درمانی اجرایی شود. ارتباط با دانشجویان تحصیلات تکمیلی، اساتید و اعضای هیئت علمی از همین جهت مهم است.
شما می‌گویید خانواده نظام سلامت؛ اساتید، کارکنان، دانشجویان یکی از فعال‌ترین گروه‌ها در فعالیت‌های قرآنی هستند. چگونه این موضوع را تحلیل می‌کنید؟
واقعاً چنین است. در دانشگاه‌های علوم پزشکی با جامعه‌ای روبه‌رو هستیم که نه تنها متکی به علم و دانش است، بلکه مواجهه مستقیم با مسئله زندگی، مرگ، درمان، مراقبت و سلامت دارد؛ این مواجهه، آنها را به تفکر در ابعاد متعالی وجود هدایت می‌کند. به‌علاوه، بررسی‌ها نشان داده است که در میان دانشجویان و کارکنان علوم پزشکی بیش از سه‌هزار نفر حافظ قرآن هستند که بخش مهمی از آنان در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی هستند. این آمار می‌گوید که ظرفیت بسیار بالایی برای فعالیت قرآنی در این جامعه وجود دارد. همچنین، کانون‌های قرآن و عترت دانشگاه‌ها، حتی پس از دوران کرونا، یکی از فعال‌ترین تشکل‌ها هستند که در خوابگاه‌ها، دانشجویان و کارکنان را به فعالیت قرآنی سوق داده‌اند. ما نگاه‌مان نگاهی ریشه‌ای و راهبردی است؛ نه صرفاً برگزاری یک رویداد. به همین دلیل شعار سال تحصیلی جدید را «زندگی با قرآن، رفاقت ماندگار» نامگذاری کردیم تا فعالیت قرآنی در زندگی روزمره دانشگاهیان جاری شود.
درباره «جشنواره خانواده بهشتی» که در حال برگزاری است، بیشتر توضیح دهید.
بله، یکی از مطالبات دیرینه کارکنان، اساتید و دانشجویان وزارت بهداشت برگزاری رویدادی ویژه برای خانواده‌های جامعه سلامت بود. امسال با حمایت معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت، جشنواره «خانواده بهشتی» را آغاز کردیم. این جشنواره ویژه همسران و فرزندان کارکنان نظام سلامت است. در هفت گروه سنی شامل همسران و شش گروه سنی فرزندان از نونهال تا بزرگسال و در دو بخش آوایی و معارفی برگزار می‌شود؛ در مجموع ۲۱ رشته برای آن پیش‌بینی شده است. با وجود اینکه مهلت اولیه ثبت‌نام تا پانزدهم ماه جاری بود، اما به دلیل تقاضای زیاد و هماهنگی دانشگاه‌ها، مهلت ثبت‌نام تمدید خواهد شد. هدف اصلی از این جشنواره، تقویت بنیان خانواده، افزایش نشاط معنوی و تعمیق فرهنگ قرآنی در خانه‌های جامعه سلامت است.
چه چالش‌هایی در مسیر گسترش فعالیت‌های قرآنی در فضای دانشگاه‌های علوم پزشکی وجود دارد؟ و چگونه قصد دارید آنها را برطرف کنید؟
طبیعتاً، مانند هر فعالیت فرهنگی، با چالش‌هایی مواجه هستیم. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، «ادامه‌داریِ فعالیت‌ها» است؛ یعنی این که فعالیت قرآنی به هفته یا دوره خاص محدود نشود، بلکه در تمام سال جریان داشته باشد. برای مقابله با این، تلاش کرده‌ایم فعالیت‌های کم‌هزینه، اما پر اثر طراحی کنیم؛ مانند جلسات قرائت مستمر در خوابگاه‌ها، تولید محتواهای دیجیتال آموزشی، و فعالیت‌های گروهی بین دانشجویان و کارکنان که انگیزه‌شان حفظ شود. چالش دیگر، «جذب مخاطب جدید» است؛ برخی دانشجویان ممکن است احساس کنند سر رشته‌ای ندارند یا نمی‌دانند از کجا آغاز کنند. از این رو وبینارهای آموزشی مقدماتی برگزار کرده‌ایم تا ناآگاهان وارد شوند و اعتماد پیدا کنند. چالش سوم، «کیفیت فعالیت‌ها» است؛ اینکه میدان فعالیت سطحی نباشد، بلکه رشد معرفتی، مهارتی و تأثیرگذار باشد.
برای این، از داوران تخصصی و عالی استفاده کرده‌ایم و مدارس آموزشی قبل از مسابقه برگزار شده‌اند. چالش چهارم، «پشتیبانی ساختاری و بودجه‌ای» است؛ اما خوشبختانه با حمایت معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارتخانه، بسیاری از فعالیت‌ها با کیفیت مناسب اجرا شده‌اند.
بعد از جشنواره چه اتفاقی خواهد افتاد؟ یعنی شرکت‌کنندگان و برگزیدگان چه مسیری در پیش‌رو دارند؟
اعتقاد داریم که جشنواره پایان مسیر نیست، بلکه نقطه شروعی برای ورود به مسیر قرآنی است. به همین جهت، برای برگزیدگان جشنواره برنامه‌های تکمیلی تعریف شده است، اعزام به اردوهای تخصصی، ارائه گواهی و بسته‌های آموزشی، حضور در تولید محتوا و فعالیت‌های گروهی، و حتی ایجاد فرصت برای پژوهش میان‌رشته‌ای قرآن و سلامت. همچنین، پایش مستمر فعالیت برگزیدگان و تشکیل شبکه خادمان قرآنی سلامت با همراهی آنان در دانشگاه‌ها در دستور کار است؛ تا هم انگیزه حفظ شود و هم فعالیت‌ها به پایگاه دائم تبدیل شوند.
برای دانشجویانی که تازه وارد دانشگاه علوم پزشکی شده‌اند، چه توصیه‌ای دارید تا در فعالیت‌های قرآنی مشارکت کنند؟
نخست از همین امروز کوچک‌ترین گام را بردارند؛ مثلاً شرکت در جلسات قرائت دانشگاه یا خوابگاه، یا ورود به کانون قرآن و عترت. مهم آن است که احساس تعلق پیدا کنند. دوم اینکه نگران سطح تخصصی فعالیت نباشند؛ بسیاری از داوطلبان از بستر خانوادگی، انگیزه و ایمان وارد شده‌اند و با آموزش مهارت پیدا کرده‌اند. سوم اینکه فعالیت قرآنی را جزئی از زندگی علمی و حرفه‌ای خود بدانند؛ پزشک، پرستار، دانشجوی داروسازی همه می‌توانند با نیت خدمت قرآنی خود را تقویت کنند. نهایتاً اینکه به نوآوری بیندیشند؛ زبان امروز، زبان فناوری است، تولید محتوا، کار گروهی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه قرآنی می‌تواند، بسیار اثرگذار باشد.
سخن پایانی شما به جامعه دانشگاهی علوم پزشکی و فعالان قرآنی.
قرآن کریم، کتاب هدایت و نور است. هر چه در این محیط انجام می‌دهیم، با هدف نزدیک شدن به این نور و بهره‌گیری از ظرفیت آن است. به دانشجویان، اساتید، کارکنان و خانواده‌های بزرگ نظام سلامت عرض می‌کنم: وقت پیش‌رو را مغتنم بدانید. در هر نقطه‌ای که هستید، اگر حتی اندک زمانی را برای قرائت، حفظ، تدبر یا گفت‌وگوهای قرآنی قرار دهید، تجربه آن تأثیر را خواهید دید. با شعار «زندگی با قرآن، رفاقت ماندگار»، امیدوارم همه بتوانیم در مسیر نهادینه کردن فرهنگ قرآن در دانشگاه‌ها و مراکز سلامت کشور نقش‌آفرین باشیم. از همه عزیزان دعوت می‌کنم به این حرکت بپیوندند، هر قدمی اگرچه کوچک، قطعاً اثر دارد و می‌تواند نهایتاً به تحول بزرگ بیانجامد.