به گزارش برنا؛ روستای قلات در ۳۵ کیلومتری شمال غرب شهر شیراز قرار دارد و برای رسیدن به آن، پس از حدود نیم ساعت رانندگی در جاده شیراز – سپیدان، تابلو و زیرگذر را خواهید دید و پس از ۱۰ دقیقه حرکت در این جاده روستایی، به ورودی قلات می‌رسید.
در ابتدا، نشانی از بافت تاریخی قلات نیست، چرا که در پشت پوشش درختی بلند قامت پنهان است و در عوض زیبایی طبیعت زاگرس، مسافران را مسحور می‌کند.
می‌توان با ماشین تا مرکز روستا راند، اما درختان سر به فل‍ک کشیده و جویبارهای دلنواز و چشم‌نواز این روستا در هر بخشی از مسیر، مسافران را به پیاده روی و لذت بصری از نقاشی طبیعت فرامی‌خواند.
شکوه فصل‌ها در طبیعت قلات
بهترین فصل‌ها برای سفر به قلات را بهار و تابستان می‌دانند و شهرنشینانی که از گرمای تابستانه به تنگ آمده‌اند، آخر هفته‌های خود را به خنکای قلات پناه می‌برند.
اما گردشگری طبیعی قلات محدود به ۲ فصل ابتدای سال نیست و رنگ‌رنگ پاییز، این روستا را به بومی نقاشی بدل می‌کند که تماشاگران بسیاری را یبه سوی خود فرا می‌خواند؛ اگر چه هوا رو به سردی رفته اما دوستداران طبیعت پاییزی، فرصت دیدن و عکاسی در این فصل را از دست نمی‌دهند؛ قلات در زمستان‌های برف‌گیر خود نیز مسافران و طبیعت‌گردان بسیاری دارد، هرچند شمارشان به اندازه گردشگران بهاره، تابستانه و پاییزی نمی‌رسد.
همنشینی میراث تاریخی و طبیعی در بوم قلات
علاوه بر طبیعت زیبا و درختان انبوه قلات که حاصل چشمه‌های جوشان زاگرس و سخاوت رودخانه قره‌آغاج و سه آبشار خروشان است، بافت تاریخی قلات نیز به مثابه روح اصالت و هویت مردمان این دیار، جاذبه مضاعفی برای رونق گردشگری این روستای شمالی شیراز است.
قلات همچون بسیاری دیگر از روستاهای زاگرس نشین، بافتی پلکانی دارد که بر زیبایی آن افزوده و قدم زدن در میان کوچه و پس کوچه‌های آن یک تجربه‌ای نو از گردشگری را به مسافران این روستا هدیه می‌کند.
بافت تاریخی قلات در اردیبهشت ۱۳۹۸ به عنوان نخستین بافت روستایی تاریخی طبیعی استان فارس در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ قلعه قزل ارسلان قلات، برجای مانده از دوران حکمرانی اتابکان فارس در بالای قله، سمفونی خوش‌آوایی از همنشینی گردشگری تاریخی و طبیعی را در این روستا رقم زده و کلیسای برجای مانده از حدود یک قرن پیش، سمبل همزیستی مردمان این روستا با مهمانان ارمنی است که امروز می‌تواند به عنصری نمادین برای رونق بیشتر صنعت توریسم در این روستا تبدیل شود.
اکنون مسیر بافت تاریخی روستای قلات سنگ فرش شده تا ضمن تسهیل دسترسی گردشگران برای بازدید از آن، فضایی روستایی و متناسب با بوم را هم تداعی کند و لذت یک گردشگری روستایی را به مسافران ببخشد.
سیاه و سفید رونق گردشگری در قلات شیراز
روستای زیبای قلات کمتر از ۱۰ هزار نفر جمعیت ساکن دارد، اما روزهای پایانی هفته، بویژه در تابستان‌ها، جمعیت آن تا ۱۰ برابر هم افزایش می‌یابد و مسافران پرشماری از شیراز و دیگر شهرستان‌های فارس و استان‌های همجوار به اینجا سفر می‌کنند؛ روستایی که از سه سو در فضایی کوهستانی محصور است و کیفیت و پهنای راه دسترسی به آن نیز برای انبوه خودروهای مسافران کافی نیست.
علاوه بر این، از آنجا که شیوه‌نامه‌های بهره‌بردن از ظرفیت‌های طبیعت برای شکل‌گیری گردشگری طبیعی پایدار در این روستا نیز مانند دیگر روستاها و شهرهای مستعد فارس تعریف نشده، این داشته‌ها در معرض آسیب و حتی نابودی قرار گرفته است.
چنانکه اسماعیل خسروانی، فعال گردشگری طبیعی و مدیر میز ملی گردشگری عشایری ایران گفت: عدم تعریف یک گردشگری پایدار در این روستا، سبب ایجاد زیرساخت‌های گردشگری مدرن در این روستا شده که اصالت و هویت آن را از بین می‌برد.
او با اشاره به موقعیت ممتاز قلات برای رونق گردشگری تاریخی و طبیعی، گفت: چشمه‌های فصلی و معماری پلکانی جاذبه‌های گردشگری خوبی به این روستا بخشیده، از باغ‌های انبوه گردو و انگور برخوردار است و از دیرباز نیز پل ارتباطی میان شیراز و سپیدان بوده است.
فارس با برخورداری از افزون بر چهار هزار روستا، بیشترین جمعیت روستایی کشور را دارد اما هنوز هیچ روستای ثبت جهانی ندارد؛ قلات گزینه خوبی بود، اما تغییرات ایجاد شده در آن و تلفیق با مدرنیته سبب شده که ویژگی‌های لازم را از دست بدهد.
به گفته این فعال گردشگری اکنون تنها یک مسیر گردشگری در قلات سنگ فرش شده و در بسیاری از نقاط این روستا معماری متناسب با بافت تاریخی آن، یعنی همزیستی انسان و طبیعت نیست؛ مردمان این روستا برای ساخت و سازهای خود از سنگ، ساروج و کاه‌گل استفاده می‌کرده‌اند اما اکنون حتی نمای رومی نیز در بافت‌های روستایی هدف گردشگری فارس دیده می‌شود.
خسروانی با اشاره به حجم گردشگران قلات، افزود: مسیر دسترسی نامناسب است و هر آخر هفته شاهد ترافیک سنگین در این محور هستیم، وضعیت ساماندهی پارکینگ‌های این روستا نیز مناسب نیست و از نظر نیروهای امنیتی و انتظامی نیز برای برقراری نظم و امنیت، با کمبودهایی مواجه است.
روستای قلات، از منظر گردشگری روستایی، مصداق ضرب المثل «آنچه خوبان همه دارند تو یکجا داری» است و ضرورت دارد تا با برنامه ریزی اصولی ضمن حفاظت از داشته‌های آن، زمینه برای پایداری صنعت توریسم در آن مهیا شود
او ادامه داد: کلیسای تاریخی قلات که نماد همزیستی ادیان در این روستا است نیز تقریبا ویرانه و تبدیل به متروکه شده است، در حالی که می‌تواند به جاذبه‌ای برای تعریف پکیج‌های توریستی تبدیل شود.
به عقیده او، هنگامی که بخواهیم اصالت و هویت را از یک روستا بگیریم، باید خوراک، پوشاک و صنایع دستی را از آن بگیریم و گردشگری قلات نیز در همین مسیر پیش رفته است؛ امروز شاهد شکل گیری رستواران‌ها و کافه‌هایی هستیم که می‌روند تا قلات را به شهری مانند آنچه در زعفرانیه تهران شاهد هستیم، تبدیل کنند.
خسروانی ادامه داد: خانه‌هایی که برای پذیرایی از مسافران مهیا شده، بیش از انکه به بومگردی شبیه باشند، خانه‌هایی مدرن و ویلایی هستند که تناسبی با اصالت روستایی قلات ندارد.
این فعال گردشگری طبیعی و مدیر میز ملی گردشگری عشایری ایران گفت: گردشگری محلی و بومی برای قلات تعریف نشده، برنامه گردشگری بومی تدوین نشده، نوسازی خانه‌های موجود به شکل مدرن و گسترش مساحت آنها، باغ‌ها تخریب می‌شود و با این روند، آینده گردشگری طبیعی در این روستا رو به نابودی خواهد رفت.
به گفته او، اکنون قلات در میان اهالی پایتخت نیز به عنوان یک پاتوق شناخته شده و این از منظر جرم شناسی نیز قابل بررسی است، چرا که در این صورت این روستا مهمل آسیب‌های اجتماعی خواهد شد.
این فعال گردشگری طبیعی گفت: گردشگری پایدار روستایی نیازمند فرهنگسازی رفتار میزبانان است، در حالی که در روستاهای گردشگری فارس از جمله قلات، برخی از مردم از این فرصت به درستی استفاده نمی‌کنند و خدماتی با قیمت‌های بسیار گران عرضه می‌کنند که به پایداری گردشگری آسیب می‌رساند.
بایدهای پایداری گردشگری در قلات تاریخی و طبیعی
به عقیده خسروانی باید برنامه گردشگری بومی پایدار در این روستا تعریف شود و متناسب با فرهنگ و اصالت این روستا، بسته‌ها و مسیرهای گردشگری تعریف شود.
او گفت: به عنوان نمونه کلیسای بر جای مانده از دوره تجارت ارمیان در این منطقه، می‌تواند در یک بسته تورگردانی، مورد توجه تورهای گردشگری قرار گیرد.
این فعال گردشگری طبیعی گفت: باید مسیرهای کوچه باغی متعدد برای گردشگری طبیعی در قلات تعریف شود و تورگردان‌ها در بسته‌های خود، از این مسیرها استفاده کنند.
بهترین درمان برای برگرداندن اصالت و هویت به گردشگری قلات، برگزاری جشنواره‌های بومی همچون خوراک و پوشاک محلی و صنایع دستی بومی آن است.
خسروانی ادامه داد: برای مسافرانی که به صورت فردی و خارج از مسیر آژانس‌های گردشگری به قلات سفر می‌کنند نیز باید تابلوهای راهنمای مسیر نصب و بروشورهایی نیز در میان آنان توزیع شود.
او با بیان اینکه، برگزاری رویدادها، بهترین مسیر برای رشد گردشگری پایدار متناسب با هویت و اصالت روستاها است، گفت: باید جشنواره‌هایی با محوریت پوشاک، خوراک و صنایع دستی در قلات برگزار شود؛ برپایی این رویدادها در ایام مختلف سال،ضمن حفظ اصالت روستایی آن، جمعیت مسافران را نیز در سراسر ماه‌های سال توزیع می‌کند تا با پیشگیری از تراک گردشگران، باغات و میراث طبیعی را از گزند آسیب نگهدارد.
دبیر میز ملی گردشگری عشایری ایران اظهار کرد: بهترین درمان برای برگرداندن اصالت و هویت به گردشگری قلات، برگزاری جشنواره‌های بومی همچون خوراک و پوشاک محلی و صنایع دستی بومی آن است.
خسروانی اضافه کرد: علاوه بر نظارت با ساخت و سازها، باید بومگردی‌ها را هم ملزم کرد تا دست‌کم در منوی خود، خوراک بومی این منطقه را بگنجانند و از مولفه‌های بومی قلات استفاده کنند.
چشم‌انداز قلات برای توسعه گردشگری پایدار
روستای قلات با موقعیتی مناسب در نزدیکی کلانشهر گردشگرپذیر شیراز، از روستاهای هدف گردشگری فارس است و پویایی ظرفیت‌های ان، از سوی اداره‌کل‌های راه و شهرسازی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مورد توجه قرار گرفته است.
بافت پلکانی و آفتاب گیر آن در دامان داشته‌های طبیعی همچون سه آبشار و چشمه‌های جوشان و درختان انبوه و بلند قامت، جاذبه‌های مضاعفی به این روستا بخشیده که نیازمند توجه اصولی برای رونق گردشگری پایدار در آن است؛ آنطور که مرتضی کشاورز، کارشناس گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس به خبرنگار ایرنا گفت، این روستا در زیرساخت‌های گردشگری انسان ساخت، از هتل، سه اقامتگاه بومگردیو چندین مجتمع رفاهی و روستوران و غذاخوری برخوردار است و چندین پرونده تاسیس نیز در دست بررسی است.
به گفته او، هر یک از اهالی که دارای منزل مسکونی با شرایط مشخص باشد و درخواست تبدیل همه یا بخشی از آن به اقامتگاه بومگردی تبدیلی داشته باشد، پس از بررسی در کمیته مرتبط، موافقت اصولی و پروانه فعالیت آن صادر می‌شود.
کشاورز با بیان اینکه گردشگری پایدار در پایدارترین حالت معماری ایجاد می‌شود، گفت: در مسیر توسعه گردشگری پایدار قلات، از سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در این منطقه حمایت می‌شود، اما هر گونه ساخت و سازی در بافت ملی این روستا با نظارت کارشناسی انجام می‌شود و یگان حفاظت بر هرگونه ساخت و ساز نظارت مداوم دارد.
او ادامه داد: گردشگری رویداد محور و خلاق در استان کلید خورده و دبیرخانه آن نیز در اداره کل آغاز به کار کرده است، بی تردید رویدادهایی نیز برای برپایی در قلات تعریف و در تقویم گردشگری قلات جای خواهد گرفت.
روستای قلات، از منظر گردشگری روستایی، مصداق ضرب المثل «آنچه خوبان همه دارند تو یکجا داری» است و ضرورت دارد تا با برنامه ریزی اصولی ضمن حفاظت از داشته‌های آن، زمینه برای پایداری صنعت توریسم در آن مهیا شود؛ در شرایطی که خشکسالی اقتصاد باغداری مردمان روستایی را تهدید می‌کند، گردشگری می‌تواند راهکاری برای رشد و شکوفایی روستاهای استان و پیشگیری از مهاجرت جوانان روستایی به شهرها باشد.