ابومحمد الجولانی که تا همین یک سال پیش، آمریکا برای سرش ۱۰میلیون دلار جایزه گذاشته بود، دیروز با ویزای رسمی و قانونی وارد ایالات متحده شد. این سفر که نخستین دیدار رسمی یک رهبر سوری از کاخ‌سفید از زمان استقلال سوریه در ۱۹۴۶ به شمار می‌رود، قرار است امروز با جلسه‌ای در حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به اوج برسد. الجولانی که مدت کوتاهی است از فهرست تروریست‌های جهانی آمریکا و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل خارج شده، امیدوار است این دیدار به لغو کامل تحریم‌های اقتصادی علیه دمشق و پیوستن سوریه به ائتلاف ضدداعش به رهبری واشنگتن منجر شود.
برپایه گزارش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا)، الجولانی در ابتدای ورود به واشنگتن، با تام باراک، فرستاده ویژه آمریکا در امور سوریه دیدار کرد و بحث‌های اولیه بر توافق امنیتی برای مبارزه با بقایای داعش متمرکز بود. باراک در حاشیه کنفرانس «گفت‌وگوی منامه» در بحرین، پیش‌تر اعلام کرده بود: «انتظار داریم سوریه به ائتلاف ما بپیوندد و این سفر فرصتی برای امضای توافق‌نامه است». منابع نزدیک به کاخ‌سفید نیز از احتمال استقرار نیروهای آمریکایی در پایگاه هوایی دمشق برای «نظارت بر توافق‌های مرزی» سخن می‌گویند، توافقی که ظاهراً با هدف جلوگیری از تنش‌های احتمالی با اسرائیل (بخوانید حمایت از اسرائیل در درگیری‌های احتمالی آینده) طراحی شده است.
از تروریست دیروز تا شریک امروز
این سفر تنها چند ماه پس از سقوط رژیم بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ و به قدرت رسیدن هیئت تحریرالشام به رهبری الجولانی رخ می‌دهد. تحریرالشام که تا جولای ۲۰۲۵ در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار داشت، اکنون به عنوان «نظام جدید دمشق» به رسمیت شناخته می‌شود؛ تغییری که منتقدان، آن را «بازسازی تصویر» یک رهبر سابق جهادی می‌دانند. الجولانی در سپتامبر گذشته برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرد و با ترامپ دیدار کوتاهی داشت، اما این بار، تمرکز بر مسائل اقتصادی است: درخواست حمایت مالی برای بازسازی سوریه که اقتصادش پس از بیش از یک دهه جنگ، فلج شده است. وزیر اقتصاد نظام جدید دمشق، محمد نضال الشعار، به‌تازگی به رویترز گفته: «امیدواریم تا پایان سال، طرح لغو تحریم‌ها به ترامپ برسد».با این حال، پذیرش الجولانی در واشنگتن پرسش‌هایی جدی در مورد معیارهای آمریکا برای مشروعیت‌بخشی به رهبران سابقاً متهم به تروریسم مطرح کرده است. سازمان ناظران حقوق بشر سوریه در گزارشی تازه اعلام کرد از زمان به قدرت رسیدن تحریرالشام، دست‌کم ۵۹ زندانی در زندان‌های تحت کنترل این گروه بر اثر شکنجه جان باخته‌اند. دفتر حقوق بشر سازمان ملل نیز درباره «افزایش ناپدیدسازی‌های اجباری» و سرکوب مخالفان در مناطق تحت کنترل الجولانی هشدار داده است. یک مقام سابق آمریکایی به فرانس۲۴ گفته: «الجولانی سال‌ها با القاعده همکاری داشت و جایزه ۱۰میلیون دلاری برای دستگیری‌اش تعیین شده بود. حالا تنها به دلیل سقوط اسد، او شریک استراتژیک ماست؟ این تغییر سیاست، بیشتر به مصلحت‌های ژئوپلیتیکی شبیه است تا عدالت».
سایه اسرائیل بر میز مذاکره؛ صلح یا تسلیم؟
در این میان، نقش اسرائیل برجسته است. رسانه‌های لبنانی مانند المنار گزارش داده‌اند واشنگتن پیش از این سفر، با تل‌آویو برای دستیابی به «توافق امنیتی مرزی» هماهنگ کرده، توافقی که دور پنجم مذاکرات مستقیم سوریه-اسرائیل را پس از دیدار الجولانی با ترامپ، کلید می‌زند. ترامپ در مصاحبه‌ای با فاکس‌نیوز، لغو تحریم‌ها را «شانس صلح برای سوریه» خواند، اما منتقدان می‌پرسند آیا این صلح، به معنای تسلیم دمشق به نفوذ اسرائیلی است؟ رئیس هیئت تحریرالشام تاکنون در برابر حملات اخیر اسرائیل به سویدا و دمشق واکنشی جدی نشان نداده و حتی در بیانیه‌ای اعلام کرده: «نمی‌خواهیم با اسرائیل وارد جنگ شویم». این موضع، برای بسیاری از سوری‌ها -از جمله معترضان در سویدا که فریاد می‌زنند «جولانی، تو از ما نیستی»– نشانه‌ای از سازش است.
در پست‌های اخیر شبکه‌های اجتماعی، کاربران سوری و عربی، این سفر را «خیانت به خون شهدا» توصیف کرده‌اند. یکی از کاربران نوشته: «الجولانی هزاران جوان سنی را برای جنگ با غرب فدا کرد، حالا با آمریکایی‌ها بسکتبال بازی می‌کند». این انتقادها، یادآور تناقض سیاست خارجی آمریکاست؛ جایی که از یک سو، الجولانی به عنوان رهبر میانه‌رو ستایش می‌شود؛ از سوی دیگر، گزارش‌های حقوق بشری نشان‌دهنده تداوم خشونت تحت حکومت او است.
سفر الجولانی می‌تواند نقطه عطفی برای سوریه باشد؛ بازگشتی به مدار بین‌المللی پس از سال‌ها انزوا. اما آیا این بازگشت بر پایه اصلاحات واقعی است یا معامله‌ای که حقوق سوری‌ها را قربانی منافع غربی می‌کند؟ پاسخ، احتمالاً در خروجی دیدار امروز نهفته است، جایی که رئیس نظام جدید دمشق نه تنها برای تحریم‌ها، بلکه برای آینده‌ای تحت قیمومیت واشنگتن، مذاکره خواهد کرد.
خبرنگار: علی نیک‌پندار