به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، احمد رضایی در نشست خبری همایش ملی پژوهش‌های بلاغی که در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم برگزار شد، با تشریح جایگاه و اهمیت علم بلاغت در مطالعات اسلامی و ادبی، به روند شکل‌گیری و گسترش این دانش در میان مسلمانان و نقش آن در پژوهش‌های قرآنی و ادبی اشاره کرد و اظهار داشت: حوزه بلاغت از جمله علوم اصلی در قلمرو ادبیات، چه در ادبیات عربی و چه فارسی، به شمار می‌رود و گستره وسیعی از مطالعات دینی و اسلامی را نیز در بر می‌گیرد. مطالعات بلاغی در میان مسلمانان از قرن نخست هجری آغاز شد و در میان متکلمان رشد یافت و از قرن دوم و به‌ویژه قرن چهارم به بعد، این حوزه گستردگی بیشتری پیدا کرد.

وی گفت: علم بلاغت در ابتدا بیشتر در چارچوب مطالعات قرآنی و تفسیری میان متکلمان مطرح بود، اما از قرن پنجم به بعد به طور جدی وارد حوزه‌های ادبی شد. بلاغت دانشی است که مجموعه‌ای از علوم زبانی، زیبایی‌شناسی و روش‌های بیانی را در بر می‌گیرد و به همین دلیل، از جایگاهی ویژه در میان علوم انسانی برخوردار است. اهمیت این موضوع ایجاب می‌کرد که همایشی اختصاصی در حوزه پژوهش‌های بلاغی برگزار شود.

دبیر علمی همایش ملی پژوهش‌های بلاغی بیان کرد: در حالی که اغلب همایش‌های ادبی به‌صورت عام به موضوعات مختلف می‌پردازند، همایش «پژوهش‌های بلاغی» از نخستین برنامه‌هایی است که به شکل تخصصی به بررسی این حوزه علمی می‌پردازد.

رضایی درباره روند شکل‌گیری این همایش عنوان ‌کرد: موضوع برگزاری همایش، سال گذشته با همفکری همکاران در دانشکده ادبیات مطرح شد و پس از طی مراحل اداری، در بهمن‌ماه سال گذشته به تصویب رسید. این همایش در حوزه‌های گوناگونی از جمله علوم بلاغی، زبان‌شناسی، نقد ادبی، سینما و بلاغت برگزار می‌شود و حدود 10 محور تخصصی را شامل می‌شود. این برنامه با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه قم و مشارکت گروه‌های زبان و ادبیات فارسی شکل گرفته است.

وی در ادامه در توضیح مفاهیم واژگانی این حوزه تصریح کرد: بلاغت در معنای تخصصی خود به «ابلاغ پیام به‌صورت روشن و بدون ابهام از فرستنده به گیرنده» اشاره دارد، به‌گونه‌ای که گیرنده پیام را به درستی دریافت کند و واکنشی متناسب نشان دهد. در مقابل، «فصاحت» بیشتر به جنبه‌های زبانی و کیفیت گزینش واژه‌ها مربوط می‌شود و در واقع بر این نکته تأکید دارد که در ارتباطات، از چه واژه‌ها و ساختارهایی باید استفاده شود تا پیام، مؤثرتر منتقل گردد.

رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم اظهار داشت: در آغاز، تمرکز دانش بلاغت بیشتر بر تحلیل و درک معانی آیات قرآن بود. پرسشی که در میان اندیشمندان مسلمان مطرح شد، این بود که با توجه به اینکه قرآن کریم به زبان عربی مبین نازل شده، چه ویژگی‌هایی در ساختار زبانی آن وجود دارد که این متن آسمانی را از سایر متون متمایز می‌کند.

به گفته رضایی، همین ویژگی موجب شد تا قرآن به‌عنوان متنی بی‌همتا، مخاطبان را به تحدی فراخواند و بفرماید که اگر در حقانیت آن تردید دارند، کتاب، سوره یا حتی آیه‌ای همانند آن بیاورند. از همین‌رو، پژوهشگران بلاغت کوشیدند تا ویژگی‌های زبانی و بیانی قرآن را شناسایی کنند و دریابند که چه عناصری باعث تمایز و اعجاز این متن الهی از دیگر متون شده است.

وی در ادامه توضیحات خود درباره پیشینه و سیر تحول علم بلاغت، به مواجهه دانشمندان مسلمان با ساختارهای زبانی و مفاهیم شگفت‌انگیز قرآن کریم اشاره و اذعان کرد: حوزه بلاغت در مرحله‌ای دیگر از رشد خود، با پدیده‌هایی در زبان قرآن روبه‌رو شد که برای محققان و مفسران بسیار تأمل‌برانگیز بود. در برخی آیات قرآن، مفاهیمی چون «دست خدا» یا تعابیری از این دست وجود دارد که ذهن پژوهشگران را به خود مشغول کرده است. پرسش اصلی آنان این بود که آیا این تعبیرها معنایی فراتر از ظاهر لفظی دارند و خداوند با انتخاب این بیان، مفهومی دیگر را اراده کرده است؟ اگر چنین است، چرا این گزینش زبانی صورت گرفته و آیا ممکن نبود به شیوه‌ای دیگر بیان شود؟

دبیر علمی همایش ملی پژوهش‌های بلاغی بیان کرد: این پرسش‌ها زمینه‌ساز شکل‌گیری دانشی شد که در ابتدا میان متکلمان و سپس میان محققان زبان رشد یافت و به‌تدریج به‌عنوان یکی از حوزه‌های بنیادین بلاغت در تمدن اسلامی تثبیت شد. البته پیش از آن، در تمدن یونان نیز مباحثی در باب کیفیت زبان و تأثیر سخن در آثار فیلسوفانی چون ارسطو مطرح بود، اما مفهوم «خطابه» در آن سنت فکری با نگرش اسلامی تفاوت بنیادین داشت.

به گفته رضایی، دانش بلاغت در جهان اسلام 2 مرحله مهم را پشت سر گذاشت؛ مرحله نخست که بیشتر ناظر به مباحث متکلمان و مفسران بود، و مرحله دوم که با نوعی «دگرگونی رویکرد» به سوی مطالعات ادبی سوق یافت. در این مرحله، پژوهشگران می‌کوشیدند ویژگی‌هایی را شناسایی کنند که زبان ادبی را از زبان عادی متمایز می‌سازد.

وی عنوان کرد: نکته جالب توجه آن است که بسیاری از محققان برجسته این عرصه ایرانی بوده‌اند و آثار ماندگاری در حوزه بلاغت پدید آورده‌اند. وی با اشاره به پیوند بلاغت با مطالعات قرآنی افزود: در آغاز، بخش مهمی از پژوهش‌های بلاغی با عنوان «مجاز القرآن» شکل گرفت؛ آثاری که به بررسی مفاهیم مجاز در قرآن اختصاص داشتند.

رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم گفت: این پژوهش‌ها در سده‌های بعد تمرکز بیشتری بر جنبه‌های علوم ادبی پیدا کردند و از اوایل قرن هفتم هجری، ساختار و نظام آموزشی مشخصی یافتند. شاید بتوان گفت نخستین اثری که مباحث بلاغی را به‌صورت منظم و باب‌بندی‌شده ارائه کرد، کتاب «مفتاح‌العلوم» اثر سکّاکی بود. این اثر مجموعه دانش‌های پراکنده پیش از خود را در 3 شاخه «معانی»، «بیان» و «بدیع» دسته‌بندی کرد و مبنای نگارش بسیاری از متون بلاغی بعدی قرار گرفت.

رضایی در ادامه گفت: با توجه به چنین پیشینه‌ای، همایش پژوهش‌های بلاغی دانشگاه قم نیز با هدف تداوم این مسیر علمی شکل گرفت. در این همایش، بیش از 150 مقاله از سراسر کشور به دبیرخانه ارسال شد که پس از داوری تخصصی، 103 مقاله واجد معیارهای علمی لازم تشخیص داده شد. از میان این مقالات، حدود 25 مقاله برگزیده در قالب 5 نشست تخصصی در روز 20 آبان‌ماه ارائه خواهد شد. این نشست‌ها به بررسی تازه‌ترین دستاوردهای علمی در حوزه‌های مختلف بلاغت، زبان‌شناسی و نقد ادبی اختصاص دارد.

وی در توضیح هدف از برگزاری همایش پژوهش‌های بلاغی، اظهار داشت: هدف اصلی از این همایش، بررسی و تبیین جایگاه بلاغت به عنوان یکی از بنیادی‌ترین علوم انسانی در عرصه مطالعات ادبی است.

دبیر علمی همایش ملی پژوهش‌های بلاغی با اشاره به اینکه تاکنون بیشتر همایش‌ها و کنفرانس‌هایی که در حوزه علوم انسانی و به‌ویژه ادبیات برگزار شده‌اند، عنوان‌هایی کلی داشته‌اند، افزود: آنچه این همایش را متمایز می‌کند، تخصصی بودن آن در حوزه بلاغت است. بلاغت در حقیقت مادر بسیاری از مطالعات ادبی به شمار می‌رود و با وجود اهمیت فراوان، تاکنون همایش مستقلی به شکل تخصصی و علمی در این حوزه برگزار نشده بود.

رضایی عنوان کرد: برگزاری چنین رویدادی در شهر قم، اهمیت دوچندان دارد؛ چراکه این شهر از ظرفیت‌های کم‌نظیری در حوزه‌های علمی و پژوهشی برخوردار است. حضور استادان برجسته و متبحر در دانشکده ادبیات دانشگاه قم و نیز تعامل علمی میان دانشگاه و حوزه علمیه، زمینه‌ای مناسب برای شکل‌گیری این همایش فراهم کرده است.

وی تصریح کرد: به همین دلیل، برگزاری این رویداد در قم، نخستین گام در جهت ایجاد پلی میان مطالعات دانشگاهی و حوزوی در قلمرو بلاغت محسوب می‌شود. این همایش تلاشی برای گسترش نگاه تخصصی، تقویت مباحث نظری و فراهم‌سازی زمینه‌های گفت‌وگوی میان‌رشته‌ای در یکی از اصیل‌ترین حوزه‌های علمی تمدن اسلامی است.

رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم در پایان با اشاره به جزئیات ارسال آثار پژوهش‌های بلاغی از حوزه‌های علمیه گفت: از میان مقالات پذیرفته‌شده برای ارائه، تعدادی به‌طور خاص به حوزه‌های علمیه اختصاص دارد. از مجموع 25 مقاله‌ای که قرار است در روز برگزاری همایش ارائه شود، 4 مقاله به‌صورت تخصصی از سوی پژوهشگران حوزوی است که به‌طور مستقیم با حوزه بلاغت، مطالعات قرآنی و مباحث زبانی در ارتباط است.

محمود مهرآوران با اشاره به برنامه‌های جنبی همایش گفت: سایر مقالات پذیرفته‌شده، به‌جز مقالات منتخب مجله علمی پژوهشی، در قالب مجموعه مقالات الکترونیکی در سایت رسمی همایش بارگذاری و در دسترس صاحبان آثار و پژوهشگران داخلی قرار خواهد گرفت.

دبیر اجرایی همایش در پایان تصریح کرد: برنامه همایش روز سه‌شنبه از ساعت 8:30 صبح آغاز می‌شود. در مراسم افتتاحیه، استاد برجسته و نامدار زبان فارسی، دکتر پورنامداریان، به عنوان سخنران علمی اصلی حضور خواهد داشت. همچنین در مراسم اختتامیه، دکتر فتوحی، از چهره‌های برجسته و شناخته‌شده حوزه زبان و ادبیات فارسی، سخنرانی خواهند کرد. میان مراسم افتتاحیه و اختتامیه، 2 پنل علمی در نوبت صبح و 3 پنل تخصصی در نوبت عصر برگزار خواهد شد.

انتهای پیام/