من و شما که ایرانی هستیم هیچ، مردم سایر کشورهای جهان هم بعید است لابه‌لای آن همه خاطرات تلخ و دردناک از دوران یکه‌تازی «کرونا» نامی و چیزی از «لی‌وِن‌لیانگ» در ذهن و یادشان مانده باشد.
چینی‌ها، دست‌اندرکاران سازمان بهداشت جهانی و دانشمندان و متخصصانی که آن‌سال‌ها دستی در مبارزه با ویروس منحوس کرونا داشتند اما این نام را خوب به خاطر دارند! نام چشم‌پزشک چینی، این روزها برای بسیاری از آن‌هایی که گفتیم، یادآور سانسور، محدودسازی آزادی بیان و عدم شفافیت به بهانه حفظ «سلامت عمومی» است. اصلاً بگذارید ببینیم «لی‌ون‌لیانگ» که بود، چه کرد و چرا نامش به مقوله کرونا، سانسور و... پیوند خورده است.
تشویش اذهان عمومی نکن!
دانش‌آموخته دانشگاه «ووهان» در سال ۲۰۱۴ تصمیم گرفت در بیمارستان این شهر مشغول به کار شود. ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹ که هنوز خبری از همه‌گیری وحشتناک کرونا نبود، «لی‌ون‌لیانگ» وقتی گزارش و شرح حال یکی از بیمارانش را خواند متوجه شد آزمایش «ویروس کرونا»ی او مانند چند بیماری که طی روزهای قبل دیده، کاملاً مثبت است. بنابراین در یک گروه تخصصی«وی چت» برای یکی از همکلاسی‌های دانشکده پزشکی خود نوشت: «هفت مورد تأیید شده سارس از بازار غذاهای دریایی هوانا گزارش شده است» بعد هم گزارش معاینه بیمار و همچنین سی‌تی‌اسکن را منتشر کرد. یک ساعت بعد برای دوستش نوشت: «آخرین اخبار... تأیید شده است که آن‌ها دارای عفونت‌های ویروس کرونا هستند، اما نژاد اصلی ویروس فرعی است». بعد هم از اعضای گروه وی چت خواست تا با هدف حفاظت بیشتر از خانواده و دوستان این موضوع را به آن‌ها اطلاع دهند. دردسر وقتی شروع شد که اسکرین‌شات‌هایی از پیام او در گروه‌ها و کانال‌های مختلف فضای مجازی به‌سرعت پخش شد و مدیر بیمارستان او را توبیخ کرد که چرا اطلاعات بیماران و بیمارستان را منتشر کرده است.
چهار روز بعد یعنی در سومین روز از آغاز سال ۲۰۲۰ پلیس امنیت عمومی «ووهان» وارد ماجرا شده، «لی» را احضار و از او بازجویی کرد. علت بازداشت موقت آقای دکتر به جرم «اظهارنظرهای دروغین در اینترنت» بود. درنهایت هم او با فشار پلیس مبنی بر اینکه «دهانت را ببند» مجبور شد
تعهد بدهد که دیگر چنین کاری را نخواهد کرد و در صورت تکرار به خاطر تشویش اذهان عمومی تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. «لی» آزاد شد و به سر کار برگشت در حالی که مطلع شد سه روز قبل پلیس هشت نفر دیگر را هم به جرم خبر بردن درباره کرونا به خارج از بیمارستان تحت فشار گذاشته و حتی کار به دادگاه کشیده شده و ممکن است علیه آن‌ها حکم صادر شود. یک ماه بعد دادگاه عالی خلق چین اقدام پلیس را مورد انتقاد قرار داد و اعلام کرد سخنان «لی» و آن هشت نفر دیگر در مورد کرونا دروغ نبوده و تشویش اذهان عمومی محسوب نمی‌شده است.
به بهانه حفظ سلامت عمومی
حالا و این همه سال بعد از ماجرای کرونا آن طور که «خبر آنلاین» نوشته «مایکل کارانیکولاس» استاد حقوق و سیاست عمومی در دانشگاه «دالاهاوزی» کانادا از ماجرا و سرگذشت «لی‌ون‌لیانگ» یاد کرده و در مقاله مفصلی به این موضوع پرداخته که چگونه در زمان بحران‌هایی مثل همه‌گیری کرونا یا جنگ، آزادی بیان قربانی شده و محدودیت‌هایی برای مقابله با اطلاعات نادرست وضع می‌شود که اغلب ماندگار می‌مانند؟ کارانیکولاس معتقد است دولت‌ها در زمان بحران کووید۱۹ به بهانه حفاظت از سلامت عمومی، قوانین محدودکننده آزادی بیان را تشدید یا وضع کردند و حتی وقتی بحران تمام شد این قوانین را لغو نکردند. او تأکید می‌کند ماده ۴ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی اجازه محدودیت موقت حقوق را می‌دهد، اما با شروط سختگیرانه‌ای مانند اعلام رسمی اضطرار و تعیین تاریخ پایان که البته بسیاری از کشورها این را رعایت نکردند. نویسنده ضمن تأیید خطر اطلاعات نادرست برای جان انسان‌ها، دو راه‌حل را برای حفظ آزادی بیان در مواجهه با اطلاعات غلط ارائه می‌دهد: اول «شفاف‌سازی و محدود کردن دامنه ممنوعیت‌ها» به طوری که قوانین باید بسیار دقیق و متناسب با نیازها باشد. برای مثال فقط شامل ممنوعیت تبلیغ درمان‌های دروغین باشند. دوم «یافتن راهکارهای ایجابی درباره تقویت اطلاعات دقیق و شفاف» که این مورد بهترین راه برای کنترل بحران است نه اینکه فقط برای مهار اطلاعات نادرست تلاش شود. کارانیکولاس درنهایت هشدار می‌دهد محدودیت‌ها در دست نظام‌های اقتدارگرا به ابزاری برای سرکوب تبدیل شده و نقص شفافیت در بلندمدت، هزینه‌های سنگینی مانند سرنوشت دکتر لی‌ون‌لیانگ در ووهان را به همراه دارد.
سانسور هنوز زنده بود
دکتر«لی» به کمک حکم دادگاه عالی چین بالاخره از اتهام تشویش اذهان عمومی تبرئه شد در حالی که نمی‌دانست مدتی قبل، وقتی داشت یک بیمار مبتلا به آب سیاه را معاینه می‌کرد، ویروسی که آن را لو داده و خطرش را گوشزد کرده بود، خودش را هم گرفتار کرده است. شرایط «لی» یک ماه بعد در ۶ فوریه بحرانی شد...عصر همان روز به اورژانس منتقلش کردند و ساعت ۲۱ و ۳۰ دقیقه همان شب رسانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی خبر دادند که قلب چشم‌پزشک از حرکت ایستاد... اما ساعتی بعد همه پست‌ها حذف شدند و رسانه‌های دولتی و بیمارستان ووهان، خبر درگذشت را تکذیب کردند و نوشتند که شرایط «لی» بحرانی است و تلاش‌ها برای نجاتش ادامه دارد.
با این حال تلاش‌ها به جایی نرسید و ساعت ۲ و ۵۸ دقیقه بامداد ۷ فوریه در حالی که حدود ۱۷ میلیون نفر در حال تماشای زنده وضعیت او در بیمارستان بودند، واقعاً قلبش از حرکت ایستاد. سازمان بهداشت جهانی در توییتر نوشت: «حالا همه ما باید همان کاری که دکتر لی سال گذشته انجام داد را انجام بدهیم». مرگ چشم‌پزشکی که هشدار کرونا را داده بود کاربران شبکه‌های اجتماعی را بسیار عصبانی کرد و در مدت فقط پنج ساعت خبر مرگش ۲ میلیون بازدید داشت و بیشتر از ۵هزار و ۵۰۰ پست بابت آن منتشر شد. البته همه این پست‌ها طی روزهای بعد از شبکه‌های اجتماعی محو شدند! کرونا «لی» را از پا درآورده بود اما سانسور هنوز زنده بود... .