علیرضا بیات در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: پس از آخرین سیاره منظومه شمسی، ناحیه‌ای وجود دارد که اصطلاحاً به آن «کمربند کایپری» گفته می‌شود. این ناحیه تقریباً از مدار نپتون به بعد، در فاصله حدود ۳۰ تا ۵۰ واحد نجومی از خورشید امتداد یافته است. منطقه یادشده، ناحیه‌ای است پر از خرده‌سیاره‌ها، دنباله‌دارها، یخ و سنگ؛ مشابه کمربند سیارکی میان مریخ و مشتری، اما با تکه‌هایی بسیار بزرگ‌تر.
وی افزود: کمربند کایپری شامل میلیون‌ها جرم یخی و سنگی است که بیشتر از آب یخ‌زده، متان، آمونیاک و ترکیبات آلی تشکیل شده‌اند. منشاء بسیاری از دنباله‌دارهای کوتاه‌دوره‌ای مانند دنباله‌دار «هالی» نیز از همین ناحیه است. برای اجرامی که در این منطقه قرار دارند، عنوان دیگری نیز وجود دارد و به آن‌ها «اجرام فراتر از نپتون» یا Trans-Neptunian Objects گفته می‌شود که به اختصار با نماد TNOs شناخته می‌شوند.
کارشناس نجوم ادامه داد: در کمربند کایپری، اجرام دیگری نیز قرار دارند که از بعد از نپتون تا انتهای این کمربند گسترده شده‌اند و ابتدایی‌ترین آن‌ها «سیارات کوتوله» نام دارند. طبق تعریف «اتحادیه بین‌المللی نجوم» (IAU) در سال ۲۰۰۶، سیاره کوتوله جرمی است که نخست، به دور خورشید می‌چرخد؛ دوم، جرم کافی دارد تا تقریباً شکل کروی به خود بگیرد و در تعادل هیدرواستاتیکی باشد؛ سوم، مدار خود را از اجرام دیگر پاک نکرده باشد و احتمال تداخل مداری آن با دیگر سیارات وجود داشته باشد و چهارم، قمر طبیعی جرم دیگری نباشد.
بیات خاطرنشان کرد: تاکنون چند سیاره کوتوله در کمربند کایپری شناسایی شده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس هستند. در این میان، پلوتو به‌عنوان «پادشاه سابق سیارات» شناخته می‌شود.
وی با اشاره به تاریخ کشف پلوتو گفت: «کلاید تومبا» در سال ۱۹۳۰ این جرم آسمانی را در رصدخانه لاول کشف کرد و در ابتدا به‌عنوان نهمین سیاره منظومه شمسی شناخته شد. فاصله پلوتو از خورشید حدود ۵.۹ میلیارد کیلومتر یا ۳۹.۵ واحد نجومی است و دوره تناوب مداری آن ۲۴۸ سال زمینی به طول می‌انجامد؛ یعنی ۲۴۸ سال زمان می‌برد تا یک دور کامل به دور خورشید بچرخد. مدار پلوتو بسیار بیضوی است و در بخشی از مسیر خود حتی از نپتون به خورشید نزدیک‌تر می‌شود، چنان‌که بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۹ چنین وضعی رخ داده بود.
کارشناس نجوم درباره ویژگی‌های سطحی پلوتو توضیح داد: ترکیب سطح پلوتو از نیتروژن یخ‌زده، متان و مونوکسید کربن تشکیل شده و دمای سطح آن حدود منفی ۲۳۰ درجه سانتی‌گراد است. رنگ سطح این جرم ترکیبی از سفید، نارنجی و قهوه‌ای کمرنگ است. از مناطق معروف پلوتو می‌توان به «قلب پلوتو» اشاره کرد که از نیتروژن یخ‌زده تشکیل شده و رشته‌کوه‌هایی از یخ آب نیز بر سطح آن دیده می‌شود.
بیات افزود: جو پلوتو بسیار نازک است و عمدتاً از نیتروژن، به همراه مقادیر کمی متان و مونوکسید کربن تشکیل شده است. این جو در هنگام نزدیک شدن پلوتو به خورشید تبخیر می‌شود و در زمان دور شدن دوباره یخ زده و بر سطح آن می‌نشیند.
وی با بیان اینکه پلوتو پنج قمر شناخته‌شده دارد، گفت: بزرگ‌ترین آن‌ها «شارون» است که تقریباً نیمی از اندازه خود پلوتو را دارد. دیگر اقمار آن شامل «نیکس»، «هایدرا»، «کربروس» و «استیکس» هستند. سیستم پلوتو و شارون به‌گونه‌ای است که مرکز جرم مشترک آن‌ها خارج از پلوتو قرار دارد و این دو در واقع یک سامانه دوگانه را تشکیل می‌دهند.
این کارشناس نجوم خاطرنشان کرد: تاکنون تنها یک مأموریت فضایی به‌سوی پلوتو انجام شده است. مأموریت «نیو هورایزنز» که در سال ۲۰۰۶ توسط ناسا پرتاب شد، در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ از کنار پلوتو عبور کرد. این فضاپیما تصاویر دقیق و داده‌های ارزشمندی از سطح و جو پلوتو ارسال کرد که نشان داد این جرم آسمانی برخلاف تصور پیشین، فعال و پویاست و جسمی یخ‌زده و مرده محسوب نمی‌شود.
بیات درباره علت خروج پلوتو از فهرست سیارات گفت: در سال ۲۰۰۶، اتحادیه بین‌المللی نجوم برای تعریف دقیق‌تر مفهوم «سیاره»، معیارهای جدیدی تعیین کرد. بر اساس این تعریف، پلوتو به دلیل آنکه مدار خود را از اجرام دیگر پاک نکرده و اجرام مشابه متعددی در همان ناحیه شناسایی شده بودند، دیگر واجد شرایط سیاره بودن نبود و در رده «سیارات کوتوله» قرار گرفت.
وی در جمع‌بندی سخنان خود تأکید کرد: کمربند کایپری و سیارات کوتوله‌ای مانند پلوتو سرنخ‌هایی ارزشمند از ساختار اولیه منظومه شمسی هستند. مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها تقریباً دست‌نخورده از زمان پیدایش خورشید باقی مانده و مطالعه آن‌ها به درک بهتر منشأ دنباله‌دارها، منبع آب زمین و ترکیبات آلی در منظومه شمسی کمک می‌کند.
انتهای پیام