مهدی ده‌دار، پژوهشگر، مستندساز و مشاور علمی پروژه های پیشران توسعه دریامحور در سواحل و جزایر خلیج‌فارس و رئیس ستاد اقتصاد دریاپایه در استان هرمزگان در یاداشتی نوشت: در روند ثبت جهانی روستاها، در کنار امیدها، نگرانی‌های جدی و واقعی وجود دارد که در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند این فرصت طلایی را به یک تهدید بلندمدت تبدیل کند.
بزرگترین تهدید، گردشگری بی‌رویه است. کافی است در یک روز تعطیل به اسکله جنگل‌های حرا بروید تا شاهد ده‌ها قایق موتوری باشید که با سرعت زیاد و بدون رعایت فاصله، از میان کانال‌های آبی حساس عبور کرده و آرامش پرندگان و آبزیان را بر هم می‌زنند. معضل مدیریت پسماند نیز یک چالش عینی است؛ بطری‌های پلاستیکی و زباله‌های رها شده در مکان‌های محبوبی مانند جزایر ناز و حتی دره‌های بکر، چهره زشتی به ژئوپارک بخشیده و ظرفیت محدود سیستم جمع‌آوری زباله جزیره را به چالش می‌کشد. با توجه به بحران تنش آبی در روستاهای جزیره قشم (برقرار شدن جریان آب لوله کشی آبشیرین‌کن‌های روستایی هر ۳۰ تا ۵۰ روز یک‌بار) و از سویی دیگر افزایش تعداد رستوران‌ها و اقامتگاه‌ها، چالش بزرگ تامین آب شیرین تشدید شده و رقابتی پنهان بین مصارف گردشگری و فضای سبز و آب شرب جامعه محلی ایجاد کرده است.
خطر کالایی‌شدن فرهنگ یک تهدید خزنده برای اصالت‌های فرهنگی جزیره قشم محسوب می‌شود. برای مثال، موسیقی و رقص‌های آیینی جزیرتی که ریشه در تاریخ و باورهای مردم دارد، گاهی به اجراهایی کوتاه و ساده برای سرگرم کردن گردشگران در رستوران‌ها تقلیل می‌یابد. از نظر بصری نیز، ساخت‌وسازهای ناهمگون با مصالح مدرن در کنار بافت تاریخی روستاهایی مانند گامبرون و سلخ با معماری اصیل و باشکوه گذشته آنها، یکپارچگی معماری سنتی جزیره را تهدید می‌کند و هویت بصری آن را مخدوش می‌سازد. پدیده دیگری به نام «اثر نمایشی» می‌تواند باعث شود که جوانان محلی، تحت تأثیر سبک زندگی گردشگران، ارزش‌های سنتی خود را رها کنند. همچنین، افزایش قیمت زمین و مسکن ناشی از رونق گردشگری، می‌تواند ساکنان بومی را از زادگاه خود بیرون رانده و بافت اجتماعی روستاها را برای همیشه تغییر دهد.
اگر توسعه به درستی هدایت نشود، بخش عمده‌ای از درآمدهای گردشگری به جای باقی ماندن در جامعه محلی، از طریق پدیده‌ای به نام «نشت اقتصادی» به جیب سرمایه‌گذاران غیربومی و تورگردان‌های بزرگ سرازیر می‌شود. این امر یک «اقتصاد دوگانه» ایجاد می‌کند که در آن یک بخش توریستی پر زرق و برق در کنار یک جامعه محلی فقیر وجود دارد و تنها مشاغل خدماتی سطح پایین به بومیان می‌رسد. در برخی از مدل‌های توسعه گردشگری در جزیره، شاهد هستیم که شبکه‌های بازاریابی گردشگری خارج از جزیره، گردشگران را به اقامتگاه‌های تحت قرارداد خود می‌آورند و از رستوران‌ها و خدمات خودشان استفاده می‌کنند. در این مدل، جامعه محلی تنها به کارگرانی با دستمزد پایین تبدیل می‌شوند و بخش عمده‌ای از سود حاصل از جزیره خارج می‌شود. به تازگی، نگرانی‌هایی از این دست در میان محافل جامعه محلی زمزمه می‌شود که مدل‌های وارداتی همچون جشنواره‌ی موسیقایی «کاوان» در سهیلی، طبل و سلخ در کنار جذب گردشگر انبوه و هیجانی، به پدیده نشت اقتصادی دامن می‌زنند.
سکان به سمت آینده؛ نقشه راه جهانی برای توسعه پایدار قشم
برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و مهار تهدیدها، سازمان مدیریت مقصد در جزیره قشم باید یک نقشه راه توسعه پایدار گردشگری را بر اساس بهترین تجربیات جهانی تدوین و اجرا کند. این مسیر با استقرار یک حاکمیت و سیاست‌گذاری مشارکتی آغاز می‌شود که در قلب آن تشکیل شورای عالی گردشگری پایدار قشم با حضور نمایندگان جوامع محلی، کارشناسان و بخش خصوصی قرار دارد. این شورا مسئولیت تدوین طرح جامع گردشگری را بر عهده خواهد داشت که با تعیین دقیق ظرفیت برد سایت‌ها، قوانین پهنه‌بندی برای ساخت‌وساز و وضع عوارض زیست‌محیطی از گردشگران، حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی جزیره را تضمین می‌کند.
این ساختار مدیریتی باید بر پایه مدل‌های اقتصادی جامعه‌محور عمل کند؛ به این معنا که از تأسیس تعاونی‌های گردشگری محلی حمایت کرده تا سود حاصل از گردشگری در جامعه باقی بماند و از طریق ارائه آموزش و توانمندسازی تخصصی به ساکنان در زمینه‌هایی چون مهمان‌نوازی و بازاریابی دیجیتال، کیفیت خدمات و رقابت‌پذیری آنها را افزایش دهد.
محصول این رویکرد جامعه‌محور، پایه‌ای برای بازاریابی هوشمند و توسعه محصول خواهد بود. جزیره باید با ترویج "گردشگری کم شتاب"، بر جذب گردشگران باکیفیت و علاقه‌مند به تجربیات عمیق تمرکز کند و با ایجاد محصولات گردشگری پایدار مانند مسیرهای پیاده‌روی و کارگاه‌های صنایع‌دستی، جایگزین‌های پایداری برای فعالیت‌های مخرب ارائه دهد.
در نهایت، برای تضمین اعتبار این مدل در سطح جهانی، استقرار یک سیستم نظارت و صدور گواهینامه‌های بین‌المللی حیاتی است. این امر از طریق پیاده‌سازی یک سیستم پایش مستمر برای ارزیابی اثرات گردشگری و همچنین تشویق کسب‌وکارها به اخذ گواهینامه‌های پایداری معتبر بین‌المللی مانند Green Globe یا EarthCheck محقق می‌شود که اعتماد بازار جهانی را جلب کرده و جایگاه قشم را به عنوان یک مقصد پایدار تثبیت می‌کند.
انتهای پیام/