به گزارش رکنا، قلیان از میان جمع، دهن به دهن می‌گردید. ابتدا چای، سپس قهوه و دوباره قلیان. این چرخه تکرار می‌شد و با توجه به طولانی بودن این گونه مهمانی‌ها، این رفتار بارها انجام می‌گرفت. ایرانی‌ها از این تکرارها نه خسته می‌شدند و نه دچار ملال. اینها بخشی از گفته‌های «مادام کارلا سرنا»، نویسنده بلژیکی در مورد قلیان کشیدن در دوره قاجاریه است؛ نویسنده‌ای که در دوره ناصرالدین شاه به ایران سفر کرده بود.

قلیان و نقش آن در فرهنگ قاجاریه

قلیان‌کشیدن در وهله اول ممکن است صرفاً یک عادت روزمره به نظر برسد، اما در ایران عصر قاجار، این فعالیت چیزی فراتر از یک سرگرمی ساده بود. قلیان نه‌تنها بخش جدایی‌ناپذیری از محافل و جشن‌ها بود بلکه به نوعی آیین اجتماعی محسوب می‌شد که با آداب و رسوم خاص خود همراه بود.

قلیان در محافل و مجالس دوران قاجاریه

در مهمانی‌های آن دوران، چه در محافل زنانه و چه در مجالس مردانه، قلیان جایگاهی ویژه داشت. این وسیله نه تنها نشان‌دهنده احترام به مهمان بود بلکه به نوعی معرف سبک زندگی و فرهنگ مهمانی‌های ایرانی به شمار می‌رفت. برخی سفرنامه‌نویسان خارجی به این نکته اشاره کرده‌اند که مصرف بالای قلیان در مهمانی‌های طولانی، از ویژگی‌های بارز ضیافت‌های ایرانی بود.

نقش قلیان در مهمانی‌های ایرانی

پولاک، پزشک دربار قاجار، در سفرنامه‌اش نوشته است که در مهمانی‌های ایرانی، قلیان نه تنها ابزار سرگرمی، بلکه عنصری جدایی‌ناپذیر از مراسم بود. اگر مهمانی رسمی بود، قلیان‌هایی با تزئینات نقره و عاج به مهمانان ارائه می‌شد. اما اگر بزم غیررسمی بود، قلیان‌های کوچکتر و سبک‌تر نیز همچنان در آن حضور داشتند و فضای مجلس را ساده و دلپذیر می‌کردند.

قلیان به‌عنوان بخشی از نظم تفریحی فرهنگی

کارلا سرنا، یکی دیگر از جهانگردان مشهور، از این سنت به‌عنوان یک «نظم تفریحی فرهنگی» یاد کرده و به حضور قلیان در هر دو بخش اندرونی و بیرونی خانه‌ها اشاره می‌کند. در خانه‌های اشرافی، قلیان‌کشیدن چنان اهمیت داشت که افرادی به‌نام «قلیانچی» مسئول آماده‌سازی و سرو آن برای بانوان بودند.

قلیان به‌عنوان پل تعامل اجتماعی

اما قلیان تنها وسیله‌ای برای کشیدن دود نبود بلکه پلی برای تعامل اجتماعی، وسیله‌ای برای پذیرایی رسمی و به نوعی آیین بود که از طریق آن، جایگاه افراد در جمع مشخص می‌شد. در میان دودهای معطر قلیان، حکایتی از مهمانی‌های مجلل و بزم‌های شبانه نهفته بود که تا سال‌ها، بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی ایرانیان باقی ماند.