عصرایران: سیاستگذاران در آنکارا احتمالا برای جلوگیری از تنش با ایران در سوریه پس از بشار اسد، ضمن تلاش برای تثبیت موازنه جدید قدرت در سوریه، در عین حال روند گفتگوهای خود با ایران را حفظ کرده و نگرانی‌های امنیتی ایران در مورد مسائل مربوط به سوریه را در نظر می‌گیرند.

سقوط دولت بشار اسد در سوریه و جایگزینی آن با یک شبه دولت نزدیک به ترکیه، رقابت بین ایران و ترکیه را در سوریه پیچیده تر کرده است.

روابط پیچیده ترکیه و ایران را می توان به بهترین شکل به عنوان یک “رقابت و همکاری” توصیف کرد. 

دو کشور روابط تجاری مهمی دارند و منافع آنها در چندین مورد همپوشانی دارد، از مخالفت با جنگ اسرائیل در غزه و بمباران سوریه گرفته تا حمایت از قطر در طول محاصره 2017-2021. 

ترکیه همچنین نقشی کلیدی در کمک به ایران در کاهش تاثیر تحریم های غرب ایفا کرده است. اما با توجه به اینکه آنکارا و تهران در آرزوی ایفای نقش‌های موثرتر در خاورمیانه هستند، در برخی مواقع شاهد سطوح بالایی از رقابت و تنش در امور دوجانبه بوده‌اند.

با سقوط رژیم متحد ایران در سوریه در اواخر سال گذشته میلادی و جایگزینی آن با نظم سیاسی ترکیه محور در دمشق، پویایی سیال سوریه، حداقل در حال حاضر، موازنه قدرت شام را به نفع آنکارا تغییر داده و در عین حال نفوذ تهران را تضعیف کرده است. 

تحولات سوریه می تواند روابط ایران و ترکیه را پیچیده تر کند، به ویژه با توجه به اینکه تهران معتقد است سیاست های آنکارا در سوریه تهدیدی برای منافع ایران است و سیاستگذاران ترکیه احتمالا نگران مداخله ایران در سوریه هستند که می‌تواند بر دوره انتقالی شکننده این کشور تاثیر بگذارد به نحوی که به منافع ترکیه آسیب برساند.

با این وجود، ترکیه و ایران می‌توانند تنش‌های خود در قبال سوریه را به گونه‌ای مدیریت و تقسیم کنند که از خصومت‌های آشکار بین آنها جلوگیری شود. علاوه بر این، اگر تنش‌های ترکیه و اسرائیل در رابطه با سوریه بالا بگیرد، حتی می‌توان شاهد درجه‌ای از همسویی ایران و ترکیه در سوریه بود.

باخت ایران و برد ترکیه

با ظهور ترکیه به عنوان یک “برنده بزرگ” در سوریه پس از سقوط بشار اسد، سیاستگذاران ایرانی در مورد برخی از پیامدهای گسترده تر برای منافع استراتژیک تهران نگران هستند.

 با روی کار آمدن یک دولت اسلام‌گرای سنی در دمشق – دولتی که بازیگران غیردولتی مورد حمایت ایران را به‌عنوان یک تهدید جدی منطقه‌ای تلقی می‌کند و قول می‌دهد که از جریان تسلیحات ایرانی از طریق سوریه جلوگیری کند – تهران نگران آینده حزب‌الله است، گروهی که مدت‌ها نقش مهمی در محور مقاومت به رهبری ایران ایفا کرده است. 

با خارج شدن اسد از پازل بازی خاورمیانه  و روی کار آمدن یک دولت ترکیه‌محور در دمشق، ایران در سوریه متحمل ضرری تحقیرآمیز شده است.

رسانه های ایرانی نزدیک به دولت اغلب ترکیه را به عنوان بخشی از توطئه بزرگتر با هدف تقویت غرب و اسرائیل و در عین حال تضعیف ایران، با ایالات متحده و اسرائیل برای سرنگونی اسد توصیف می کنند. 

از زمان سقوط اسد در اواخر سال گذشته میلادی، محافلی سیاسی و رسانه ای در ایران، ترکیه را به خاطر نقشش در تسهیل صادرات نفت آذربایجان به اسرائیل در بحبوحه جنگ غزه مورد انتقاد قرار دادند – با این استدلال که آنکارا در قبال رنج فلسطین مسئولیت دارد.

چرخیدن سوریه به سمت ترکیه پس از آن صورت می گیرد که آنکارا در قفقاز جنوبی نیز در نتیجه جنگ قره باغ در سال 2020 نفوذ پیدا کرد، درگیری که قدرت ائتلاف آذربایجان-ترکیه را برجسته کرد و در عین حال به نگرانی های ژئوپلیتیکی و امنیتی عمده برای تهران دامن زد.

ترکیه مصمم است به شورشیان اسلام گرای حاکم بر دمشق کمک کند تا کنترل خود را بر تمام سوریه مستحکم کنند. آنکارا پتانسیل یک کشور واحد قوی در سوریه را با یک دولت طرفدار ترکیه در قدرت می بیند که با منافع بلندمدت ترکیه همسو باشد. 

ترکیه از حمایت احتمالی ایران از “یگان های محافظ خلق” (YPG) وابسته به حزب کارگران کردستان – گروهی مسلح در سوریه که آنکارا از نقطه نظر امنیتی بیشتر نگران آن است – بیم دارد. سیاستگذاران ترکیه همچنین وضعیت در بنادر لاذقیه، طرطوس و دیگر بخش‌های غرب سوریه را زیر نظر دارند که در صورت تجزیه بیشتر کشور، یک دولت جدایی‌طلب به رهبری علوی‌ها با حمایت ایران ممکن است تشکیل شود و دسترسی دولت جدید دمشق را از بسیاری از سواحل دریای مدیترانه قطع کند.

سابقه مدیریت تنش ها

به همان اندازه که ترکیه به هزینه ایران و روسیه در سوریه نفوذ پیدا کرده است، آنکارا می داند که تهران کارت هایی برای بازی در سوریه پس از اسد دارد که می تواند ترکیه را به چالش بکشد و دولت جدید سوریه را در بحبوحه انتقال شکننده این کشور جنگ زده تضعیف کند. 

در این چارچوب، ترکیه و ایران احتمالا مشتاق خواهند بود تا از ایجاد خصومت در روابط دوجانبه تنش‌های مرتبط با سوریه خود جلوگیری کنند – آنها حتی ممکن است به دنبال راه‌هایی برای پیشبرد منافع مشترک از طریق همکاری باشند.

برای این مساله سابقه ای وجود دارد. به عنوان مثال، ترکیه، ایران و روسیه در سال 2017 و در قزاقستان برای روند آستانه (انجمن صلح در سوریه) ملاقات کردند. 

مطمئنا، واقعیت جدید در سوریه با وضعیت این کشور در سال 2017 متفاوت است. اما روند آستانه نشان داد که چگونه آنکارا و تهران، علی‌رغم منافع متضادشان در بحران سوریه، می‌توانند به عنوان دو وزنه سنگین منطقه گرد هم آیند و در گفت‌وگو با هدف حل و فصل مناقشات شرکت کنند. اگرچه روند آستانه نتوانست جنگ داخلی سوریه را حل کند، اما به اعتبار آن، خشونت ها در سوریه کاهش یافت.

پتانسیل همسویی

سیاست خارجی اسرائیل در مقابل سوریه پس از اسد می‌تواند در همسویی بیشتر منافع ایران و ترکیه نقش داشته باشد. در این مرحله، مشخص نیست که آیا لفاظی‌های ضد اسرائیلی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه به اقدامات ملموس‌تری تبدیل می‌شود یا اینکه چنین اقداماتی چگونه انجام خواهد شد.

 با این وجود، ترکیه و دولت جدید سوریه در حال بررسی یک پیمان دفاعی هستند که می‌تواند شامل تاسیس پایگاه‌های هوایی ترکیه در مرکز سوریه باشد. این ممکن است به تنش بین ترکیه و اسرائیل دامن بزند، که می تواند به طرق مختلف انجام شود. حتی اگر رویارویی نظامی ترکیه و اسرائیل در خاک سوریه در این مقطع بعید به نظر برسد، تشدید اصطکاک بین این دو متحد آمریکا، احتمالا به نفع ایران خواهد بود.

“گیدئون ساعر” وزیر امور خارجه اسرائیل، اخیرا آنکارا را به تسهیل جریان کمک های نقدی ایران به حزب الله لبنان متهم کرد. اگر این اتهام درست باشد، این بدان معناست که ترکیه به ایران کمک می کند تا نفوذ خود را در شرق مدیترانه حفظ کند. 

ایالات متحده همچنین یک شرکت نفتی مستقر در ترکیه و مدیر اجرایی آن را به دلیل “ارائه حمایت مالی اساسی” از یک شبکه مالی که بین ایران و حزب الله اداره می شود، تحریم کرده است.

 برخی کارشناسان خاطرنشان کرده‌اند که از زمان سقوط اسد، ایران ممکن است در جستجوی مسیرهای جایگزین برای ارسال اسلحه به حزب‌الله، به حریم هوایی ترکیه چشم دوخته باشد. با این حال، مشخص نیست که آیا آنکارا هرگز با ایفای این نقش برای ایران و حزب الله موافقت خواهد کرد یا خیر.

با نگاهی به آینده، روند انتقالی شکننده در سوریه ممکن است نفوذ منطقه‌ای آنکارا را به گونه‌ای تقویت کند که روابط حساس ترکیه با ایران را پیچیده کند. در حالی که دولت ترامپ مطمئنا مایل است نفوذ ترکیه در سوریه را به عنوان سنگری در برابر ایران ببیند، بعید است که آنکارا به گونه‌ای به واشنگتن نزدیک شود که کاملا با برنامه‌های ” نسخه دوم فشار حداکثری علیه ایران ” به رهبری ایالات متحده، همسو شود. 

سیاستگذاران در آنکارا احتمالا برای جلوگیری از تنش با ایران در سوریه پس از بشار اسد، ضمن تلاش برای تثبیت موازنه جدید قدرت در سوریه، در عین حال روند گفتگوهای خود با ایران را حفظ کرده و نگرانی‌های امنیتی ایران در مورد مسائل مربوط به سوریه را در نظر می‌گیرند.

انتهای پیام