به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیین ارائه گزارش یک دهه فعالیت «مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی» و رونمایی از ۱۰ اثر و طرح پژوهشی جدید این مرکز، عصر چهارشنبه ۸ اسفند ۱۴۰۳ در سالن اجتماعات اداره کل تبلیغات اسلامی قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید ملکی قائم مقام مدیر حوزه علمیه قم طی سخنانی در این مراسم با اشاره به بیانت رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان مرکز موضوع‌شناسی اظهار کرد: در فرمایشات رهبر انقلاب، خوشنودی ایشان از کار شما کاملاً مشخص بود. ایشان فرمودند از این کار شما خوشحال و خرسند هستند و از خداوند سپاسگزارند. بسیاری از اوقات افرادی خدمت رهبری معظم می‌روند و ایشان از کارشان راضی نیستند و گله دارند، اما در مورد کار مرکز فقهی موضوع‌شناسی، خوشحالی و نشاط رهبر انقلاب آشکار بود. ایشان اشاره کردند که این کار باید سال‌ها پیش و حتی قبل از انقلاب اسلامی آغاز می‌شد.
قائم مقام مدیر حوزه علمیه قم ادامه: امام خمینی (ره) در اواخر عمرشان فرمودند که علاوه بر چهار منبع عقل، اجماع، کتاب و سنت، دو عنصر مکان و زمان نیز برای مجتهد ضروری است، چرا که وقتی مجتهد تنها کلیات را بیان می‌کند، مشکلات حل نمی‌شود. امروز این مسئله به طور هوشمندانه در مرکز فقهی موضوع‌شناسی پیگیری می‌شود و مراجع نیز فرمودند که از کار شما بهره می‌برند و ان‌شاءالله در آینده مراجع ما خود موضوع‌شناس خواهند بود یا ارتباط تنگاتنگی با این حوزه خواهند داشت.
وی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب، کار مرکز فقهی موضوع‌شناسی را یک جریان مبارک می‌دانند و تأکید کرده‌اند که این سنت حسنه باید ادامه یابد. در سه مرحله به طور خاص بر این نکته تأکید کردند که این سنت باید ادامه پیدا کند. در نهایت ایشان فرمودند که شما نیازی به توصیه ندارید، زیرا تمام زوایای این مسئله را خودتان بررسی کرده‌اید.
حجت‌الاسلام والمسلمین ملکی افزود: من آثار کار شما را با چشم خود دیده‌ام. هرچند موضوع‌شناسی هنوز در مرحله اول است و به مرحله اجرایی نرسیده است. برای نمونه من سه یا چهار ساعت در موزه دین و زندگی وقت گذاشتم و از آن بازدید کردم. گروهی از تهران نیز برای بازدید آمده بودند و همه از میزان کار و وسعت و سخاوت این موزه تعجب کرده بودند. به طلبه‌ها توصیه کردم که از موزه دیدن کنند و فقه و اصول و لمعه را به‌خوبی مطالعه کنند تا بدانند که فقه و اصول در کجا به درد می‌خورد. زیرا اگر احکام را ندانند، نمی‌توانند حکم درست را جاری کنند. بنابراین، خوشحال‌کننده است که این سنت حسنه آغاز شده است.
قائم مقام مدیر حوزه علمیه قم بیان کرد: ما خودمان نیز اولین کار تبلیغی‌مان در حوزه احکام بود. به عنوان مثال زمانی که از ما در مورد حکم برخی از آبزیان سؤال می‌کردند، پاسخ دقیقی نداشتیم و تنها می‌گفتیم که اگر فلس دارند حلال است و اگر فلس ندارند حرام است. نمی‌دانستیم کدام ماهی فلس دارد و کدام ندارد و به این سوالات پاسخ نمی‌دادیم. در این مواقع می‌گفتیم که این مسائل مربوط به فقیه نیست.
وی با تأکید بر نیاز به بودجه برای مرکز موضوع‌شناسی گفت: شما می‌دانید که کارهای بزرگ امتحان‌های بزرگی هم در پی دارند و یکی از این امتحانات همان گمنامی و بی‌حمایتی است که ممکن است در مسیر پیش رو با آن مواجه شوید. کسانی که در چنین شرایطی صبر می‌کنند، به پیروزی‌های بزرگ خواهند رسید و به نظر من، اکنون آغاز این پیروزی بزرگ است و همه متوجه شده‌اند که چه کار بزرگی در حال آغاز شدن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین ملکی به سنت حسنه‌ای که در حال فراموش شدن است اشاره کرد و بیان داشت: در گذشته، مبلغان و صاحبان منابر در ابتدای سخنرانی‌هایشان «مسئله‌گویی» می‌کردند و احکام را بیان می‌کردند و سپس وارد سخنرانی می‌شدند. این سنت حسنه اکنون در حال از بین رفتن است، در حالی که زندگی مردم با «مسئله» آمیخته است. مبلغ، سخنران و خطیب باید ابتدا «مسئله‌گویی» کند و سپس وارد سخنرانی شود. «مسئله» نیاز اصلی مردم ما است.
وی ادامه داد: این سنت حسنه در گذشته وجود داشت. زمانی مرحوم آیت‌الله احمدی میانجی امام جماعت مسجد کوچکی در سه راه بازار قم بودند و وقتی می‌خواستند سخنرانی کنند، رساله را برمی‌داشتند و یکی، دو مسئله می‌خواندند و سپس وارد سخنرانی می‌شدند. امروز این کار در حال منقرض شدن است و شما باید برای احیای آن فکری کنید.
روایتی از شیوه پاسخگویی آیت‌الله ملا علی همدانی(ره) به سؤالات مردم
حجت الاسلام والمسلمین ملکی با تأکید بر اهمیت ارتباط با مردم و پاسخگویی به سؤالات آنان گفت: چهار سال پیش به دیدار آیت‌الله العظمی نوری همدانی رفتم و ایشان تعریف کردند که در همدان، شاگرد آیت‌الله ملا علی همدانی(ره) بودند. آیت‌الله ملاعلی پس از درس در مسجد جامع، به مسجد خودشان مسجد آخوند می‌رفتند. این مسیر نیم ساعته را به چند دلیل پیاده می‌رفتند. اول اینکه با مردم احوال‌پرسی کنند و دوم و مهم‌تر از آن، این که مردم و بازاریان اگر مسئله یا سؤالی داشتند، پاسخ دهند. در مسجد نیز رو به مردم می‌نشستند و به سوالات آنان پاسخ می‌دادند.
وی ادامه داد: پس از آن، از مسجد آخوند تا خانه‌شان که تنها دو دقیقه زمان می‌برد، گاهی این مسیر نیم ساعت طول می‌کشید، زیرا در طول مسیر اگر کسی سؤالی داشت، آن را پاسخ می‌دادند. همچنین در هفته دو روز و در ساعات معین، در منزل و در کفش‌کنی می‌نشستند تا اگر سالخوردها قادر به بالا آمدن از پله‌ها نبودند، بتوانند سؤالات خود را همان‌جا در کنار درب بپرسند و پاسخ دریافت کنند. همچنین اگر عابری سؤالی داشت، می‌توانستند به او نیز پاسخ دهند.
قائم مقام مدیر حوزه علمیه قم بیان کرد: سال‌های گذشته با جمعی به عمره رفته بودیم که تعدادی از خانواده‌ها بدحجاب بودند و من در آن زمان از این موضوع تعجب کردم. درباره نماز جماعت و احکام آن صحبت می‌کردم که یک نفر پرسید نماز جماعت چیست؟ که توضیح دادم. هرچند برخی از افراد متدین به این سؤال خندیدند. وقتی وارد مدینه شدیم، شنیدم که یکی از پزشکان را به دلیل بدحجاب بودن همسرش بازداشت کرده‌اند. در میان جمع گفتم که من از این کار خیلی متاثر شدم، اما کمی حق بدهید چون آیات حجاب در همین مکان بر پیامبر(ص) نازل شده است. سپس شروع به خواندن آیات حجاب و ترجمه آن کردم. باور نمی‌کنید که زن‌های بدحجاب شروع به گریه کردند و گفتند: "خدا را شاهد می‌گیریم که نمی‌دانستیم حجاب حکم خدا است و اگر بدانیم، حاضر نیستیم آن را زیر پا بگذاریم."
حجت الاسلام والمسلمین ملکی افزود: بدحجاب‌ترین کاروان وارد مکه شد و با حجاب‌ترین کاروان از مکه خارج شد، چون ما احکام را به مردم نگفته‌ایم، چنین اتفاقاتی افتاده است و برخی از مردم از بسیاری از مسائل بی‌خبر هستند.
وی اظهار کرد: درس اخلاق باید توسط شخصیت‌های اخلاقی بیان شود که اخلاق در شخصیت آنان تثبیت شده باشد. کسانی که غیر از این، حرف از اخلاق می‌زنند، درس آنان اخلاق نیست، بلکه فقط پند و موعظه است.
وی در پایان بیان کرد: زمانی با یزدی‌ها عمره رفته بودیم و دیدم که بسیار از آیت‌الله صدوقی(ره) تعریف می‌کنند. از پیرمردی که با ایشان زندگی کرده بود، علت این تعاریف را جویا شدم. او گفت که علت این تعریف‌ها همان خصوصیات رفتاری بود که آیت‌الله صدوقی(ره) مشابه آیت‌الله ملاعلی همدانی داشتند. بنابراین می‌بینید که مسئله‌گویی و ارتباط با مردم چقدر مهم است و باید از این سرمایه اجتماعی به درستی استفاده کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح‌زاده نیز در سخنانی ضمن تقدیر از حضور شرکت‌کنندگان در این مراسم، گفت: از خداوند سپاسگزارم که رهبر معظم انقلاب همواره به اصل فعالیت‌های مرکز فقهی موضوع‌شناسی توجه دارند و همچنین مراجع عظام تقلید که با الطاف و حمایت‌های خود، از جمله معرفی نمایندگان‌شان برای بخش استفتائات، ما را همراهی کرده‌اند. امیدوارم امیدوارهایی که مراجع به ما دارند را به جایی برسانیم که این مرکز بتواند به عنوان دستیار فقها و راهنمایی برای مکلفان عمل کند.
مؤسس مرکز فقهی موضوع‌شناسی احکام فقهی با اشاره به بیش از یک دهه فعالیت مرکز، بیان کرد: در این مدت، مرکز با فراز و نشیب‌هایی روبرو بوده است. شیوع بیماری کرونا تأثیر زیادی بر روند فعالیت‌ها گذاشته و همچنین حذف بودجه‌های مراکز فرهنگی از جدول ۱۷ ضربه‌ای سخت به برخی فعالیت‌ها وارد کرد و موجب ماندن بسیاری از پروژه‌های پژوهشی نیمه‌تمام شد.
وی ادامه داد: موضوع‌شناسی نه تنها کار ساده‌ای نیست بلکه انجام آن بدون هزینه نیز امکان‌پذیر نیست. یکی از پروژه‌هایی که دستور مستقیم رهبر انقلاب بود، در سال‌های اولیه برای برخی آزمایش‌ها نزدیک به ۵۰۰ میلیون تومان هزینه داشت.
مؤسس مرکز فقهی موضوع‌شناسی احکام فقهی ادامه داد: پژوهش در این حوزه سابقه علمی زیادی ندارد و روش‌شناسی آن نیز هنوز روشن نیست. به این معنا که مبانی نظری موضوع‌شناسی تاکنون تدوین نشده و حتی برخی از مراجع تقلید و رهبر انقلاب اسلامی تأکید کرده‌اند که باید روش کار به طور مشخص و اصولی تدوین شود. البته تا حدودی این مسیر پیش رفته است.
فلاح‌زاده با تأکید بر این نکته که در برخی سال‌ها پژوهش‌ها نتواسته‌اند به انتظارات رهبر انقلاب و مراجع تقلید دست یابند و دقت لازم را داشته باشند، گفت: این موضوع به این دلیل است که این حوزه نه پیشینه علمی زیادی دارد و نه ابزار کافی برای شناخت دقیق موضوعات. همچنین تنوع موضوعات گاهی نیاز به شناخت گسترده‌تری دارد و انجام این کار به هیچ وجه آسان نیست.
مؤسس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی بیان کرد: بحث‌های مختلف در موضوع‌شناسی روش‌های خاص خود را دارند. برای مثال تعیین حد ترخص یک روش خاص دارد، در حالی که در مباحث پزشکی روش دیگری باید به کار گرفته شود. در شناخت شهرک‌های اقماری و تصمیم‌گیری درباره الحاق یا عدم الحاق آنها به شهرها نیز باید از روش خاصی استفاده کرد. یکی از سؤالات مهم که هنوز به پاسخ نهایی نرسیده، این است که نقش علم اصول در شناخت موضوعات چقدر است و تا چه حد علم آمار می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
وی ادامه داد: همانطور که رهبر انقلاب اشاره کردند، کار موضوع‌شناسی کاری ضروری و مهم است و در واقع خلائی در این زمینه وجود داشته است. باید اذعان کرد که فقها برای استنباط احکام و فتواهای خود و تعیین تکالیف مکلفان، همواره کارهای موضوع‌شناسانه انجام داده‌اند، اما چون روز به روز موضوعات جدیدی پدید می‌آید و تغییرات زیادی در موضوعات رخ می‌دهد، این کار را دشوارتر می‌کند.
وی افزود: یکی از مراجع تقلید فرمودند شما مسیر پرسنگلاخی را در پیش گرفته‌اید، اما تلاش کنید که آن را هموار کنید؛ هم برای مراجع تقلید در شناخت موضوعات به منظور اظهار نظر فقهی و هم برای مکلفان و مقلدان تا بتوانند به راحتی به وظایف خود عمل کنند.
فلاح‌زاده ادامه داد: به عنوان مثال، رهبر انقلاب و مراجع تقلید موضوعاتی را به این مرکز ارجاع دادند که انجام شد. گاهی نیز تماس گرفتند و سؤالاتی مطرح کردند که به آنها پاسخ داده شد و حتی برخی از فتاوا تغییر کرد، مانند فتوا در مورد احرام در جده و موارد مشابه. در بحث مسافت شرعی که در نهایت به نصب تابلوهای راهنمایی در شهرها منجر شد، برای رسیدن به نتیجه روش‌های مختلفی از نظر زمانی و مکانی در نظر گرفته شد و حتی دو بار قافله شتر اجاره شد تا کار به نتیجه مطلوب برسد.
وی افزود: یکی از فقها نیز در اظهار نظری درباره این موسسه فرمودند: «راه پرسنگلاخی را در پیش گرفته‌اید، ولی سعی کنید این مسیر را هموار کنید تا هم در پاسخ به مراجع تقلید در شناخت موضوعات برای اظهار نظر فقهی و هم در پاسخگویی به مکلفان برای انجام وظایفشان مؤثر باشید.» به عنوان نمونه برای تعیین حد ترخص شرعی که در نهایت به نصب تابلوهای آن در سطح کشور انجامید، روش‌های مختلفی از نظر مکانی و زمانی برای استنباط این حکم شرعی مورد بررسی قرار گرفت.
فلاح‌زاده در پایان با اشاره به نظر یک فقیه و دعوت از متخصصین این حوزه برای تسهیل امور، اظهار کرد: حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی در دیداری که داشتند، ضمن ابراز نظر در مورد اقدامات موسسه موضوع‌شناسی و فتاوای فقهی که تاکنون استنباط شده، فرمودند: «من تعجب می‌کنم که چطور در این کار خسته نشدید و به ادامه مسیر پرداخته‌اید.» همچنین ما از کسانی که آمادگی دارند در مباحث موضوع‌شناسی همکاری کنند، درخواست کمک داریم.
در پایان این مراسم از ۱۰ اثر جدید مرکز رونمایی به عمل آمد.
کتب موضوع شناسی فقهی در نگاه مراجع و فقها، درهم و دینار در عصر تشریع، الکل و فرآورده‌های آن، پرندگان ایران و درسنامه آشنایی با موضوع شناسی فقهی از جمله این آثار هستند.
مرکز موضوع شناسی احکام فقهی در سال ۹۱ با تأیید برخی از مراجع عظام تقلید و موافقت رهبر معظم انقلاب اسلامی و مجوز شورای عالی حوزه‌های علمیه تاسیس شده است.
انتهای پیام