به گزارش جام جم-سیل سال ۱۳۶۵ در جنوب ایران یکی از ویرانگرترین حوادث طبیعی در تاریخ معاصر این منطقه بود. این فاجعه که شش استان را درگیر کرد، زندگی هزاران نفر را دگرگون ساخت. "خشم رود"، کتابی که توسط آقای بردستانی نگاشته شده است، نخستین روایت مستند از این سیل و تأثیرات گسترده آن بر مردم دشتی و مناطق اطراف محسوب می‌شود. در این گفت‌وگو با نویسنده اثر همراه شده‌ایم تا از انگیزه‌های او برای نگارش این کتاب و چالش‌هایی که در مسیر تحقیق و مستندسازی این حادثه تجربه کرده است، بیشتر بدانیم.
آقای بردستانی، چه عاملی شما را به نگارش "خشم رود" و مستندسازی این حادثه واداشت؟
پیش از هر چیز، از توجه و علاقه شما به این موضوع سپاسگزارم. انگیزه اصلی من در نگارش این کتاب، تعلق‌خاطر به جغرافیا، فرهنگ و تاریخ مردم منطقه سیل‌زده بود. این سیل تأثیرات چندبعدی بر زندگی مردم گذاشت و مستندسازی آن پس از گذشت چهار دهه، برای حفظ خاطره جمعی هزاران انسانی که مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر آن قرار گرفتند، ضروری به نظر می‌رسید.
در فرآیند جمع‌آوری اطلاعات، با چه چالش‌هایی روبه‌رو شدید؟
مهم‌ترین چالش، کمبود اطلاعات مکتوب، نبود آمار دقیق، فراموشی تدریجی جزئیات و عدم وجود تحقیقات اولیه درباره این حادثه بود. علاوه بر آن، دشواری دسترسی به اسناد رسمی و یافتن افرادی که هنوز خاطرات روشنی از آن دوران داشته باشند، از موانع مهم در مسیر تحقیق بود.
کتاب شما به تأثیرات اجتماعی و اقتصادی این سیل پرداخته است. این حادثه چه تغییراتی در زندگی مردم منطقه ایجاد کرد؟
این سیل موجب مهاجرت اجباری حدود ۶۰۰۰ نفر شد و ۳۰ روستا به‌طور کامل ویران شدند. کتاب "خشم رود" به بررسی وضعیت مردم پیش و پس از این فاجعه پرداخته و ابعاد گسترده تأثیرات آن بر زندگی اقتصادی، اجتماعی، معیشتی و فرهنگی منطقه را تحلیل کرده است. این حادثه زندگی مردم را برای همیشه تغییر داد و چهره منطقه را دگرگون کرد.
چگونه توانستید این حادثه را به‌صورت مستند و خواندنی برای مخاطب به تصویر بکشید؟
علاقه و شوق من به این موضوع سبب شد که سه سال مداوم برای جمع‌آوری اطلاعات تلاش کنم. به هر منبع و فردی که ممکن بود اطلاعاتی از این سیل داشته باشد، مراجعه کردم. از مرکز اسناد ایران و کتابخانه مجلس گرفته تا مجلات نایاب و گزارش‌های منتشرشده در آن زمان. همچنین، از آرشیو خصوصی افراد عکس‌هایی جمع‌آوری کردم که در کتاب از صاحبان آن‌ها یاد شده است. این تلاش‌ها کمک کرد تا روایت منسجم و مستندی ارائه شود.
چه منابع و اسنادی را برای نگارش این کتاب مورد استفاده قرار دادید؟
بیش از ۵۳ منبع مکتوب شامل کتاب‌ها، روزنامه‌ها، مقالات تخصصی، گزارش‌های رسمی و مصاحبه‌های میدانی را بررسی کردم. این کتاب نخستین روایت جامع از سیل ۱۳۶۵ است که اطلاعات آن در هیچ منبع دیگری ثبت نشده بود.
واکنش مردم دشتی به این حادثه چگونه بود؟ آیا این واکنش‌ها بیشتر بر پایه همبستگی اجتماعی بود یا بحران‌های فردی؟
بر اساس مستندات و مصاحبه‌های انجام‌شده، همبستگی اجتماعی میان مردم به حدی بود که برخی این واقعه را به یاری "انصار به مهاجرین" در صدر اسلام تشبیه کرده‌اند. مردم با تمام توان به یاری یکدیگر شتافتند.
چگونه تحلیل‌های اجتماعی و اقتصادی ارائه‌شده در این کتاب می‌توانند به درک بهتر مدیریت بحران کمک کنند؟
این تحلیل‌ها بر پایه آمارهای معتبر ملی و بین‌المللی آن زمان بنا شده است و برای برنامه‌ریزی مدیریت بحران قابل اتکا هستند. داده‌های ثبت‌شده در این کتاب، مبنای تصمیم‌گیری‌های مهمی در زمینه امدادرسانی و بازسازی بوده‌اند.
آیا تجربیات شخصی شما از این حادثه در نگارش کتاب نقش داشته است؟
بله، در زمان وقوع سیل، من دانش‌آموز کلاس دوم دبستان بودم و بسیاری از وقایع آن دوران را از نزدیک مشاهده کرده‌ام؛ از لحظات نخست بارش شدید و طغیان رودخانه مند گرفته تا عملیات امداد و اسکان سیل‌زدگان.
به‌عنوان یک مدیر شهری و پژوهشگر، چه درسی می‌توان از سیل ۱۳۶۵ برای بهبود مدیریت بحران‌ها گرفت؟
این کتاب می‌تواند به‌عنوان یک سند آموزشی برای مدیران بحران مورد استفاده قرار گیرد. از شیوه امدادرسانی گرفته تا چگونگی مدیریت اسکان موقت و دائمی آسیب‌دیدگان، همه این موارد در کتاب بررسی شده‌اند و می‌توانند برای بهبود فرآیندهای مدیریتی در حوادث مشابه، راهگشا باشند.
ظرفیت‌های مدیریت شهری در ایران برای مقابله با بحران‌هایی مانند سیل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاب‌آوری شهرها در برابر بحران‌های طبیعی به برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح بستگی دارد. ما نیازمند مطالعات دقیق و به‌کارگیری مدیران متخصص در حوزه مدیریت بحران، رودخانه‌ها، پدافند غیرعامل و تاب‌آوری شهری هستیم.
آیا قصد دارید درباره سایر حوادث طبیعی نیز کتابی تألیف کنید؟
بله، موضوعات مهم و کارنشده‌ای مانند قحطی‌های تاریخی در همین منطقه وجود دارند که امیدوارم بتوانم آن‌ها را نیز با همکاری محققان دیگر بررسی کنم.
در پایان، چه پیامی برای نسل‌های آینده و مدیران بحران دارید؟
مدیریت بحران باید بر مبنای آموزش مستمر، مستندسازی دقیق و آمادگی ذهنی و عملی باشد. امیدوارم جامعه ما با درک اهمیت این موضوع، هر روز آماده‌تر از گذشته در برابر حوادث طبیعی باشد.
سپاس از شما بابت این گفت‌وگو و تلاش‌هایی که در ثبت این حادثه انجام داده‌اید.
∎